مرجع تخصصی آب و فاضلاب

عوامل مولد طعم وبو در آب آشامیدنی(Tastesond/or odours indrinking water)
عامل مولد طعم وبو در آب آشامیدنی در نتیجه فرایندهای طبیعی یا غیر طبیعی در آب ،ایجاد طعم وبو می کند .مهم ترین این عوامل رشد میکروبی ومتابولیسم میکروبی است.
  مهمترین عوامل طعم وبو :
1-فعالیت بیولوژیکی میکروارگانیسم ها در منبع آب «بلاخص جلبک ها» .
2-موادی که برای گندزدایی آب مورد استفاده واقع می شود مثل کلر وترکیبات آن .
3-فعالیت های بیولوژیکی در شبکه توزیع آب مثل باکتری های آهن.
طعم وبویی که در آب ایجاد می شود معمولا در اثر دو ترکیب عمده است که عبارتند از :
ژئوزمین ،متیل ایزوبورنئول«MIB».این دو ترکیب در اثر فعالیت میکروبی وتجزیه سلولی میکروارگانیسم هایی چون جلبک ها در آب آزاد می شوند.
 میکروارگانیسم های تولید کننده ژئوزمین ومتیل ایزوبورنئول:
1-اکتینومیست ها مثل استرپتومایسز،نوکاردیا  و میکروبسیپرا
2-سیانوباکترهامثل اوسیلاتوریا،آنابنا وآفانیزومنون
3-گونه های خاصی از سایر جلبکها

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

پرسنل با تجربه سيستمهاي آبرساني بخوبي آگاهند كه بيشترين شكايت ها به بو و مزه آب آشاميدني مربوط مي شود. در اينجا مشكلات رايج بو و طعم آب و تكنيكهايي براي بهبود آن مطرح مي شود.
در حقيقت يكي از دلايلي كه مردم آب بطري شده را ترجيح مي دهند اين است كه مزه و بوي كمتري در آن احساس مي شود با استفاده از بعضي روش هاي تصفيه مي توان اين شكايت ها را كمتر كرد.
بعضي از اين شكايت ها در مورد آب به قرار زير است:                                              
1- بوي فاضلاب
2- بوي كلر
3- مزه و بوي كلر
4- بوي تخم مرغ گنديده
5- مزه يا بوي نفت
6- مزه يا بوي فلز
7- مزه يا بوي ماهي يا خا ك
بررسي مشكلات بو و مزه آب، به چند دليل تا حدودي مورد پرسش و ترديد قرار دارد. اول اينكه اين مسئله به بيني و زبان استفاده‌كنندگان بستگي دارد به عبارتي ديگر حساسيت  بيني و زبان افراد مختلف، متفاوت مي‌باشد بو و مزه اي كه از نظر يك نفر بد مي‌باشد ممكن است براي ديگري بطور كامل قابل قبول باشد.
دوم اينكه فاكتورهايي كه موجب اين مشكلات مي شوند به عنوان آلوده كننده هاي ثانويه به حساب مي آيند و سيستمها آنها را پيگيري نمي‌كنند.
با اين وجود اين مشكلات را مي توان با روش هاي تصفيه روزمره كه بسياري از آنها ساده و ارزان هستند برطرف كرد.

1- بوي فاضلاب
بعضي مشكلات مزه و بوي آب به مراحل تصفيه يا تكنيك هاي آن مربوط نيستند بلكه از تجهيزات نگهداري آب ناشي مي شوند.
اگر آب مزه يا بويي شبيه فاضلاب يا بوي ماندگي دارد، علت آن اغلب ساكن ماندن آب، ماندن آب در انتهاي لوله ها، لوله كشي هاي طويل و شبكه هاي كم مصرف است. بهترين راه حل اين مشكل نگهداري مناسب و جريان سريع آب در فواصل زماني معين در سرتاسر لوله‌هاي آب مي باشد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

یکی از پردردسرترین مشکل بهره برداری از سیستم های بی هوازی حذف بو مخصوصاً بوهای ناشی از هیدروژن سولفوره است . این بوها در غلظتی معادل 5/0 قسمت در میلیون قابل تشخیص و اعتراض است . بعد از زمان کوتاهی که در تماس با هیدروژن سولفوره باشیم و سیستم بویائی ما با استنشاق دچار خستگی گردد به علت عدم درک بوهای غلیظ هیدروژن سولفوره ممکن است انسان در معرض تماس با گاز و بروز خطر قرار گیرد ، از این رو بهتر است وجود گاز از طریق دستگاههای اندازه گیری تعیین گردد تا سیستم بویائی انسان .

برحسب غلظت هیدروژن سولفوره هر نوع نشتی از بیوگاز احتمالاً با پیدایش بو توأم است . محتویات خروجی راکتور هم بدون شک دارای مقادیر کمی هیدروژن سولفوره خواهد بود که در هنگام جریان فاضلاب خروجی در جوبک ها رها خواهد شد . ممکن است محل های تخلیه فاضلاب خروجی مخصوصاً نقاط رها شدن گازهای هیدروژن سولفوره را به امکاناتی چون صافی ذعالی یا سایر وسائل جذب گاز هیدروژن سولفوره وصل نمود تا از پخش آن در فضای اطراف ممانعت به عمل آید .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

شایان ذکر است که حلالیت گاز آمونیاک در آب بر عکس گاز سولفیدهیدروژن با افزایش pHکاهش می یابد . در نتیجه وقتی بر اثر اختلاط آهک با فاضلاب pHبالامی رود اگر سولفید هیدروژن کم می شود ولی بوی گاز آمونیاک (بویی شبیه بوی کود تازه ) افزایش می یابد .
سولفید هیدروژن از احیای یون سولفات(SO4-2)بوسیله باکتریهای بی هوازی احیا کننده سولفات تولید می شود . این باکتریها در ظرفیت های پایین اکسید اسیون و احیاء(یعنی ORPحدود 2/0-3/0 ولت ) فعالیت می کنند . برای این باکتریها محدود هpHحدود 6 الی 9و دمای مطلوب قریب به 30درجه سلسیوس  است . ظرفیت اکسید اسیون و احیای فاضلاب تازه نسبتا زیاد است و کاهش آن در یکی دو روز اول در حدی نیست که برای فعلیت باکتریهای احیا کننده سولفات مناسب باشد . لذا ممکن است این پرسش مطرح  شود که در شبکه جمع آوری فاضلاب که زمان ماند فاضلاب به سختی از چند ساعت تجاوز می کند سولفید هیدروژن چگونه تولید می شود ؟ پاسخ این پرسش را باید در لایه ای از میکروارگانیسم هایی که در سطح داخلی لوله های فاضلاب (در محل تماس فاضلاب باجداره لوله ) تشکیل می شود جستجو کرد . ته نشینی لجن در بستر لوله ها نیز به این فرایند کمک می کند . برای احیای سولفات به سولفید توسط باکتریها محیط باید عاری از اکسیژن محلول نیترات و سایر عوامل اکسید کننده باشد .
از آنجا که لوله فاضلاب معمولا به صورت نیمه پر طراحی می شود جریان فاضلاب در لوله باهوا در تماس است . این تماس از ایجاد شرایط بی هوازی کامل در فاضلاب داخل شبکه جمع آوری و خطوط انتقال جلوگیری می کند . در خطوط اصلی انتقال فاضلاب که قطر لوله نسبتا بزرگ و سطح تماس فاضلاب باهوا بیشتر است . میزان تولید سولفید هیدروژن کمتر از خطوط فرعی و نیمه اصلی است .
البته با نصب لوله های عمودی در طول شبکه جمع آوری و خطوط انتقال می توان هوای داخل لوله را تهویه کرد . این عمل خروج گاز سولفید هیدروژن از فاضلاب را محدود کرده و باعث تخلیه گاز تولیدی از شبکه می شود . در لایه ای که باکتری هادر سطح داخلی لوله های فاضلاب بوجود  می آورند. شرایط کاملا بی هوازی است و این لایه که از میکروارگانیسم های رشته ای و مواد ژلاتینی ترشح شده توسط میکروب ها تشکیل می شود محل مناسبی است برای رشد باکتری های کوچکتر احیاء کننده سولفات به سولفید هیدروژن می باشد اگر اکسیژن محلول در فاضلاب زیاد باشد مقداری از آن به داخل این لایه نفوذ می کند اما این نفوذ عمق چندانی ندارد و به جز مواردی که غلظت اکسیژن محلول در فاضلاب بالا است عمق نفوذ اکسیژن کمتر از 25/0میلی متر است. در قسمت زیر این ناحیه شرایط ب هوازی وجود دارد و این همان محلی است که در آن باکتریهای احیا کننده سولفید هیدروژن فعال اند . ضخامت این ناحیه نیز حدود 25/0میلی متر است .البته تا زمانی که لایه هوازی سطح لایه بی هوازی پوشانده است سولفید هیدروژن حین عبور از آن مجددا به سولفات اکسید می شود و سولفید به جریان فاضلاب وارد نمی شود . بنابراین چنانچه غلظت اکسیژن محلول در فاضلاب بیش از یک میلی گرم در لیتر باشد مقدار نفوذ گاز سولفید هیدروژن به داخل فاضلاب چندان زیاد نیست و اگر فاضلاب در داخل فاضلابرو متلاطم نشود مشکل عمدهای پیش نمی آید .
غلضت اکسیژن محلول در جریان فاضلاب دما و غلظت مواد آلی قابل تجزیه بیولوژیک عواملی است که بر عمق نفوذ اکسیژن در لایه میکربی جداره داخلی لوله اثر می گذارد . در شرایطی که غلضت اکسیژن محلول در جریان فاضلاب تا حد چند دهم میلی گرم در لیتر کاهش یابد اکسیژن لازم برای اکسید اسیون تمامی سولفید هیدروژن تولید شده در ناحیه بی هوازی به لایه میکربی نفوذ نخواهد کرد و در نتیجه این گاز به جریان فاضلاب وارد خواهد شد . شکل شماره2-4 مکانیسم تولید گاز سولفید هیدروژن در لایه میکربی و شرایط لازم برای ورود یا عدم ورود آن را به جریان فاضلاب نشان می دهد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مكانيسمهاي  توليد و تشخيص بو

هر  كسي كه با امور مربوط  به فاضلاب سر و كار داشته باشد می داند که همواره در تاسیسات جمع آوری تصفیه و دفع فاضلاب بوهای مشخصی تولید می شود در برخی از موارد تولید بو آنقدر زیاد و بوها آنچنان مشمئز کننده است که موجب ناراحتی و اذیت و آزار کارکنان همسایگان و عابرین می شود علاوه بر این تولید بو که معمولا ناشی از عفونی شدن فاضلاب است ممکن است ضرر های مادی نیز در برداشته باشد مشکلاتی نظیر خوردگی تاج لوله های بتنی شبکه جمع آوری فاضلاب شهری بالا رفتن خطر بروز پدیده بالکینگ و احتمال وقوع اختلال در تصفیه فاضلاب از جمله مسائلی است که بر اثر  عفونی شدن فاضلاب در شبکه و قبل از ورود آن به تصفیه خانه بوجود می آید .

گرچه برای جلوگیری از ناراحتی  همسایگان مجاور تصفیه خانه های فاضلاب  می توان این تاسیسات را حتی المقدور دور از مناطق مسکونی احداث کرد و معمولا ضوابطی برای حداقل فاصله تصفیه خانه تا مناطق مسکونی وجود دارد ولی باید توجه داشت که اولا با دور شدن تصفیه خانه طول خط انتقال بیشتر می شود و مساله عفونی شدن فاضلاب و مشکلات ناشی از آن تشدید می گردد ثانیا مساله ناراحتی کارکنان و احتمال ایجاد اختلال در امر تصفیه به قوت خود باقی می ماند .

بنابراین طراحی اجرا و راهبری تاسیسات فاضلاب شهری باید به گونه ای انجام شود که حتی المقدور فاضلاب عفونی نشود و در صورتی که به علت محدودیتهای  فنی و یا رعایت مسائل اقتصادی عفونی شدن فاضلاب و تولید بو اجتناب ناپذیر باشد باید برای تخلیه و کنترل بو چاره اندیشی  شود .

در این مطلب سعی شده است که به سوالات زیر پاسخ داده شود .

.بو چیست

.تشخیص بو توسط انسان چگونه هست

.حدود آستانه قابلیت ردیابی قابلیت تشخیص و آزاردهندگی برای هر بویی چگونه تعریف و مشخص می شود .

.برای جلوگیری از عفونی شدن فاضلاب در تاسیسات فاضلاب شهری و به ویژه شبکه جمع آوری و خطوط انتقال فاضلاب چه باید کرد.؟

.برای کنترل بو و پیشگیری زیانهای ناشی از آن چه راههایی وجود دارد

مرجع تخصصی آب و فاضلاب