سعی بر آن است که مطالب مرجع تخصصی آب و فاضلاب شامل مسایل ، مقالات و اخبار عمران آب و فاضلاب,آب و فاضلاب و به صورت تخصصی فرآیند های تصفیه آب و فاضلاب،مهندسی آب و فاضلاب و صنعت آب و فاضلاب باشد.
دانشنامه آنلاین آب و فاضلاب
رشته های مرتبط:مهندسی عمران آب و فاضلاب،مهندسی تکنولوژی آب و فاضلاب،مهندسی آب و فاضلاب،محیط زیست،مهندسی بهداشت محیط،مهندسی آب،مهندسی شیمی و...
امیرحسین ستوده بیدختی
,.
مکانیسمهای تولید و تشخیص بو در فاضلاب 2
۱۳۹۰/۰۱/۲۲
21:43
|
شایان
ذکر است که حلالیت گاز آمونیاک در آب بر عکس گاز سولفیدهیدروژن با افزایش
pHکاهش می یابد . در نتیجه وقتی بر اثر اختلاط آهک با فاضلاب pHبالامی رود
اگر سولفید هیدروژن کم می شود ولی بوی گاز آمونیاک (بویی شبیه بوی کود
تازه ) افزایش می یابد .
سولفید هیدروژن از احیای یون سولفات(SO4-2)بوسیله باکتریهای بی هوازی احیا کننده سولفات تولید می شود . این باکتریها در ظرفیت های پایین اکسید اسیون و احیاء(یعنی ORPحدود 2/0-3/0 ولت ) فعالیت می کنند . برای این باکتریها محدود هpHحدود 6 الی 9و دمای مطلوب قریب به 30درجه سلسیوس است . ظرفیت اکسید اسیون و احیای فاضلاب تازه نسبتا زیاد است و کاهش آن در یکی دو روز اول در حدی نیست که برای فعلیت باکتریهای احیا کننده سولفات مناسب باشد . لذا ممکن است این پرسش مطرح شود که در شبکه جمع آوری فاضلاب که زمان ماند فاضلاب به سختی از چند ساعت تجاوز می کند سولفید هیدروژن چگونه تولید می شود ؟ پاسخ این پرسش را باید در لایه ای از میکروارگانیسم هایی که در سطح داخلی لوله های فاضلاب (در محل تماس فاضلاب باجداره لوله ) تشکیل می شود جستجو کرد . ته نشینی لجن در بستر لوله ها نیز به این فرایند کمک می کند . برای احیای سولفات به سولفید توسط باکتریها محیط باید عاری از اکسیژن محلول نیترات و سایر عوامل اکسید کننده باشد .
از آنجا که لوله فاضلاب معمولا به صورت نیمه پر طراحی می شود جریان فاضلاب در لوله باهوا در تماس است . این تماس از ایجاد شرایط بی هوازی کامل در فاضلاب داخل شبکه جمع آوری و خطوط انتقال جلوگیری می کند . در خطوط اصلی انتقال فاضلاب که قطر لوله نسبتا بزرگ و سطح تماس فاضلاب باهوا بیشتر است . میزان تولید سولفید هیدروژن کمتر از خطوط فرعی و نیمه اصلی است .
البته با نصب لوله های عمودی در طول شبکه جمع آوری و خطوط انتقال می توان هوای داخل لوله را تهویه کرد . این عمل خروج گاز سولفید هیدروژن از فاضلاب را محدود کرده و باعث تخلیه گاز تولیدی از شبکه می شود . در لایه ای که باکتری هادر سطح داخلی لوله های فاضلاب بوجود می آورند. شرایط کاملا بی هوازی است و این لایه که از میکروارگانیسم های رشته ای و مواد ژلاتینی ترشح شده توسط میکروب ها تشکیل می شود محل مناسبی است برای رشد باکتری های کوچکتر احیاء کننده سولفات به سولفید هیدروژن می باشد اگر اکسیژن محلول در فاضلاب زیاد باشد مقداری از آن به داخل این لایه نفوذ می کند اما این نفوذ عمق چندانی ندارد و به جز مواردی که غلظت اکسیژن محلول در فاضلاب بالا است عمق نفوذ اکسیژن کمتر از 25/0میلی متر است. در قسمت زیر این ناحیه شرایط ب هوازی وجود دارد و این همان محلی است که در آن باکتریهای احیا کننده سولفید هیدروژن فعال اند . ضخامت این ناحیه نیز حدود 25/0میلی متر است .البته تا زمانی که لایه هوازی سطح لایه بی هوازی پوشانده است سولفید هیدروژن حین عبور از آن مجددا به سولفات اکسید می شود و سولفید به جریان فاضلاب وارد نمی شود . بنابراین چنانچه غلظت اکسیژن محلول در فاضلاب بیش از یک میلی گرم در لیتر باشد مقدار نفوذ گاز سولفید هیدروژن به داخل فاضلاب چندان زیاد نیست و اگر فاضلاب در داخل فاضلابرو متلاطم نشود مشکل عمدهای پیش نمی آید .
غلضت اکسیژن محلول در جریان فاضلاب دما و غلظت مواد آلی قابل تجزیه بیولوژیک عواملی است که بر عمق نفوذ اکسیژن در لایه میکربی جداره داخلی لوله اثر می گذارد . در شرایطی که غلضت اکسیژن محلول در جریان فاضلاب تا حد چند دهم میلی گرم در لیتر کاهش یابد اکسیژن لازم برای اکسید اسیون تمامی سولفید هیدروژن تولید شده در ناحیه بی هوازی به لایه میکربی نفوذ نخواهد کرد و در نتیجه این گاز به جریان فاضلاب وارد خواهد شد . شکل شماره2-4 مکانیسم تولید گاز سولفید هیدروژن در لایه میکربی و شرایط لازم برای ورود یا عدم ورود آن را به جریان فاضلاب نشان می دهد.
2-2 انتشار بو
برای انتشار بو به فرستنده منتقل کننده و گیرنده نیاز است عضو گیرنده بو در انساناعصاب بویایی است . اگر چه حس بویایی انسان نسبت به حیوانات و حشرات بسیار ضعیف تر است اما بسیاری از بوها را حتی در غلظتهای پایین تشخیص می دهد حس بویایی انسان برای تشخیص مواد و عناصر از حس چشایی او بسیار قوی تر است . تاکنون وسیله ای که بوها را به دقت اندازه گیری کند به بازار نیامده است و هنوز بینی به عنوان حساس ترین وسیله تشخیص و ردیابی بو در محیط شناخته می شود . جریان هوا به عنوان منتقل کننده گازهای بودار عمل می کند و هر ماده ای که از آن گاز یا بخار آزاد شود ظرفیت تولید بو را دارد و می تواند به عنوان فرستنده عمل کند . بینی یا گیرنده بو در انسان ضعیف است و قادر نیست بسیاری از پیام ها ی صادره از این مواد را دریافت کند .
قبلا گفته شد مواد مولد بو از شکلهای مختلف انرژی برای تولید پیام بویایی استفاده می کند . درجه دریافت بو توسط انسان به عوامل گوناگونی بستگی دارد . مهم ترین این عوامل عبارتند از :غلظت یا مقدار مواد بوزا در واحد حجم هوا فاصله انسان از منبع مولد بو شرایط هوا (به عنوان منتقل کننده بو )و بالاخره شرایط گیرنده پیام بویایی در انسان (بینی ) .
بوی حاصل از فرستنده ها (مواد بوزا ) معمولا به صورت بخار یا گاز بوده و ممکن است در رسیدن آن به گیرنده (بینی ) تاخیر پیش آید . این تاخیر دلایل متعددی دارد که مهم ترین آنها جذب فیزیکی (جذب سطحی جذب شیمیائی میعان وانجماد و جذب رنگی است .
جذب فیزیکی عمدتا ب اثر نیروهای واندروالسی و جذب شیمیائی بر اثر انتقال یا مشارکت الکترون ها رخ می دهد و میعان یا انجماد بر اثر مایع یا جامد شدن گازها یا بخارهای بودار در نتیجه کاهش دما و افزایش فشار رخ می دهد . جذب رنگی به علت جذب سطحی گازها یابخارات بودار روی سطوح رنگی پدید می آید . علل و چگونگی جذب رنگی دقیقا مشخص نیست ولی مسلم است که اجسام سیاه بیشترین و سطوح سفید کمترین مقدار جذب بو را دارد و مقدار جذب بو از رنگ آبی به سبز و از رنگ قرمز به رنگ زرد کاهش می یابد .
به طور کلی می توان گفت که خلل و فرج و ناصافی سطوح رنگ ترکیب شیمیائی دما و رطوبت از عوامل مهم در تعیین نرخ جذب مواد شیمیائی در سطوح مختلف است عوامل تولید کننده بو ممکن است به صورت گاز و یا به صورت ذرات معلق در هوا پراکنده باشد . وقتی که منبع مولد بو به صورت گاز بوده و در یک محل ثابت باشد احتمال جذب سطحی افزایش یافته و مشکل تولید بو مدتها ادامه پیدا می کند . مثلا بوی لباسهای آلوده برای مدتها و حتی پس از شستشو باقی می ماند و در ساختمانهایی که مواد بوزا وجود داشته است حتی پس از حذف منبع تولید کننده بو برای سالها مشکل بوی بد ادامه خواهد داشت .
2-3- اثرات بو بر محیط زیست انسان
انسان قادر است بیش از 5000 بو را از یکدیگر تشخیص دهد . بو می تواند موجب افزایش تعداد ضربان قلب دفعات تنفس و فشار خون و حتی اضطراب و احساس درد شود . تماس طولانی با مواد مولد بو به سیستم بویاییبدن لطمه می زند . بو در حافظه انسان باقی می ماند و بااستشمام مجدد آن خاطرات خوب یا بد تداعی می شود . اگر چه زبان به عنوان یک وسیله ارتباطی آسان باعث تضعیف حس بویایی شده است و دیگر انسان قادر نیست که به یاری حس یویایی از خطرات احتمالی موقعیت دقیق مواد غدایی و یا فرزندان و بستگان خود آگاهی بیابد . ولی در هر حال بو همواره در زندگی انسان نقش بسیار مهمی دارد و ازدیاد جمعیت و تراکم آن در مناطق شهری سبب شده است که تولید بو و نیز انتشار و پراکندگی آن نسبت به گذشته افزایش یابد .
بسیاری از بیماریها بوی مخصوص خود رادارد و بوی خاص هر بیماری یکی از نمودارهای شناخت آن بیماری است . و یک پزشک با تجربه قادر است با استشمام بوی بیمار نوع بیماری او را مشخص کند .
از این نوع بیماری ها می توان به :آبسه،سوختگس ، سرطان ، آبله، حصبه،تیفوس،سرماخوردگی و قانقاریا اشاره کرد .
مردم با بوهای خوب و بد آشنا هستند . وجود بوهای بد نظیر بوی مواد دفعی بدن ، غذاهای فاسد ، بیماریها و خون موجب ناراحتی ، ناآرامی ، اندوه و اضطراب و حتی ترس و وحشت و بر عکس رایحه ها و بوهای مطبوع نظیر بوی عطرها ، گلها ، میوه ها ، مزارع سر سبز ، جنگل و نظیر آن باعث آرامش ، آسودگی خاطر و خوشحالی انسان می شود .
3-روشهای کنترل بو در تأسیسات فاضلاب شهری
در مراحل طراحی تأسیسات فاضلاب شهری مهندس طراح باید به منابع تولید بو توجه داشته و روشها، موادو وسایل لازم برای جلوگیری و یا کنترل انتشار گازها و بخارات بدبو را در نظر داشته باشد . به طور کلی کنترل بو با استفاده از روشهای زیر امکان پذیر است :
.کنترل بو در منبع ،
.پلیمری کرد از طریق افزودن مواد شیمیائی ،
.ترکیب با مواد شیمیائی به منظور تعویض بوی بد یا بوی مطبوع ،
.اضافه کردن مواد شیمیائی به منظور خنثی کردن خاصیت بوزایی ،
.عبور مواد تولید کننده از کاتالیزورها همراه با افزایش یا عدم افزایش مواد شیمیائی ،
.تجزیه شیمیائی یا حرارتی مواد مولد بو ،
.جذب سطحی و جذب شیمیائی ،
.رقیق سازی در اتمسفر ،
.میعان و انجماد ،
.خشک سازی .
استفاده از روشهای بالا برای کنترل بو در صنعت بسیار متداول است ولی در تأ سیسات فاضلاب شهری بهتر است طراحی و ساخت به گونه ای صورت گیرد که احتمال تولید بو به حداقل برسد .
در این بخش ، به روش های عملی کنترل بو در تأ سیسات فاضلاب شهری به طور مختصر اشاره می شود .
3-1- کنترل بو در منبع
بسیاری از مشکلات مربوط به تولید بو در مرحله طراحی و ساخت تأ سیسات فاضلاب شهری قابل پیشگیری است . به عبارت دیگر ، مهندس طراح باید با استفاده از تجارب گذشته و یا مطالعات آزمایشگاهی محل هائی که در آن احتمال تولید بو وجود دارد پیش بینی و مشخص نموده و تمهیدات لازم برای جلوگیری از تولید بو در نظر بگیرد . مثلا تمهیداتی که برای جلوگیری از عفونی شده فاضلاب می توان در نظر گرفت به قرار زیر است :
.تأمین مقداری اکسیژن محلول در فاضلاب در تمام اوقات
.تأمین حداقل سرعت در لوله ها و کانال ها برای جلوگیری از ته نشینی مواد معلق
.جلوگیری از توقف طولانی فاضلاب در یک محل در تحت شرایط بی هوازی
.تأمین تجهیزات لازم برای شستشوی منظم لوله ها،کانال هاو دیواره حوض ها
.پیش تصفیه فاضلاب های صنعتی تولید کننده بو قبل از ورود به تأسیسات فاضلاب شهری
3-2- استفاده از مواد شیمیائی
با اضافه کردن مواد شیمیائی به طور صحیح ، می توان از تولید بو جلوگیری . مواد شیمیائی ممکن است به شکل های مختلف در کنترل بو مؤثر باشد . مهمترین تأثیر مواد شیمیائی برای کنترل بو در تأ سیسات فاضلاب شهری عبارت است از :
·افزایش pHبرای یونیزه کردن سولفید هیدروژن و جلوگیری از خروج آن از فاضلاب به صورت گاز سولفید هیدروژن
·اکسید اسیون مولکول های ناپایدار مولد بو به مولکول های پایدار بی بو
·افزایش ظرفیت اکسید اسیون و احیاءفاضلاب به منظور جلوگیری از احیاءسولفات به سولفید هیدروژن
·جلوگیری از فعالیت باکتری های تولید کننده موا مولد بو
آن دسته از مواد شیمیائی که کاربردشان در کنترل بو متداول است عبارتند
·اکسید کننده ها :نظیر ازن ، آب اکسیژنه ، کلر ،هیپوکلریت سدیم و منگنات پتأ سیم
·مواد شیمیائی افزاینده ظرفیت اکسید اسیون و احیاء:نظیر اکسیژن،نیترات ،آب اکسیژنه و کلر
·باکتری کش ها:نظیر ازن ،کلر ،آب اکسیژنه،منگنات پتأسیم ،دی اکسید کلرو هیپوکلریت سدیم
·اصلاح کننده های PH: نظیر آب آهک و سودسوز آور
·منعقد کننده ها:نظیر کلرورفریک ،سولفان آلومینیویم
·خنثی کننده های بو :نظیر آکرولین-الکل آمیل –گلوکر-هیدروکسیدفریک
·خوشبوکننده ها:نظیر وانیل-هلیوتروپین-استات بنزیل-الکل فنیل اتیلی
·جذب کننده های سطحی :نظیر کربنی فعال
نکات عمومی که در انتخاب مواد شیمیائی برای کنترل بو در تأ سیسات فاضلاب شهری باید رعایت شود به قرار زیر است :
·تأ ثیر مواد شیمیائی بر سایر مواد شیمیائی موجود در فاضلاب
·اثرات تجمع مواد شیمیائی در فاضلاب تصفیه شده
·اثرات تجمع مواد شیمیائی در لجن حاصل از تصفیه فاضلاب
·تأ ثیر مواد شیمیائی بر عملیات فیزیکی و فر آیند های بیولوژیکی تصفیه فاضلاب
·سهولت راهبری و نگهداری دستگاههای اضافه کننده مواد شیمیائی به فاضلاب
·رعایت مسائل ایمنی در نگهداری و حمل و نقل مواد شیمیائی
·وجود مواد شیمیائی در بازار با قیمت مناسب
مثلا اگر چه استفاده از گاز کلر به دلیل غیر فعال باکتری های تولید کننده مواد مولد بو و ترکیب با گاز سولفید هیدروژن ، در کنترل بو فوق العاده مؤثر است ولی باید توجه داشت که اولا وجود مشتقات گاز کلر در فاضلاب (اسید هیپو کلریت و یون هیپو کلریت)ممکن است در تصفیه بیولوژیکی فاضلاب اختلال ایجاد کند ،ثانیا از ترکیب کلر با مواد آلی موجود در فاضلاب ممکن است مواد آلی کلرینه نظیر کلروفوم ، کلروفنل ها ،و متیل کلریدها تشکیل شود که به نوبه خود فوق العاده سمی و مولد بو می باشند .
3-3- صاف کردن (فیلتر اسیون)
عبور گازها و بخارهای مولد بو از فیلتر ها باعث جذب آن در صافی می شود . در گذشته از خاک به عنوان فیلتر استفاده می شد ولی امروزه برای جذب عوامل مولد بو، فاضلاب را از فیلتر های پلاستیکی عبور می دهند . رشد میکرو ارگانیسم در سطح خارجی قطعات پلاستیک باعث جذب و تغییر ماهیت عوامل بوزا می شود . زمان ماندهیدرولیک در این فیلتر ها حد 5تا25 ثانیه ، بار هیدرولیک 5/0تا4/1 لیتر به متر مربع در ثانیه و بار مواد آلی حدود 9/4 کیلوگرم اکسیزن خواهی بیو شیمیائی پنج روزه (BOD5) به متر مربع در روز است .
برای جداسازی و تغییر ماهیت گازها و بخارهای مولد بو می توان از فیلتر های بیولوژیکی از جنس کمپوست نیز استفاده کرد . در این روش معمولا سطح واحدهایی را که در آن بو تولید می شود با قطعات پلاستیکی می پوشانند و هوای زیر سر پوشها را با پمپ مکش تخلیه می کنند و از فیلتر های کمپوست عبور می دهند . وجود میکروارگانیسم ها در محیط کمپوست موجب جذب و تغییر ماهیت مواد مولد بو می شود .
3-4- کنترل بیولوژیکی
یکی از روش های دیگر کنترل بو در تأ سیسات فاضلابی ، نامناسب سازی محیط برای رشد باکتریهای تولید کننده بو است . برای این کار معمولا از سه روش استفاده می شود :
·اضافه کردن گونه های خاصی از میکروارگانیسمها که شرایط را برای رشد میکربهای مولد بو نامساعد می کنند . البته باید توجه داشت که تقریبا تمامی میکرو ارگانیسمها وقتی در شرایط نامناسب قرار می گیرند بو تولید می کنند . لذا کاربرد این روش بسیار محدود است ؛
·اختلاط نیترات به فاضلاب قبل از آنکه عفونی شود از آنجه که احیاء سولفات به هیدروژن به سولفوره بعد از اتمام اکسیژن محلول و نیترات صورت می گیرد و تا زمانی که نیتروژن نیتراتی به عنوان گیرنده هیدروژن (الکترون) در محیط وجود دارد باکتریها از گوگرد سولفاتی استفاده نمی کنند، اضافه کردن نیترات ممکن است به عنوان یک راه موقت کنترل بو ، مطرح باشد ؛
·پیش هوادهی درابتدای تصفیه خانه علاوه بر جلوگیری از عفونی شدن فاضلاب در واحدهای تصفیه مقدماتی موجب بهتر شدن کیفیت تصفیه فاضلاب می شود مثلا در فرایند لجن فعال یکی از دلایل بروز پدیده بالکینک رشته ای ،ورود فاضلاب عفونی شده به حوض هوادهی است . البته اگر فاضلاب قبلا در شبکه عفونی شده باشد عمل هوادهی موجب خرج سریع گاز هیدروژن سولفوره از فاضلاب و انتشار بو می شود . در چنین مواردی لازم است از حوض هوادهی پوشیده استفاده شود و هوای آن را به طور مرتب تهویه و بااستفاده از فیلتر های بیولوژیکی تصفیه کرد . عمل پیش هوادهی بهتر است برای مدت 10تا45 دقیقه انجام شود . به طور کلی می توان گفت که سیستم دانه گیری هوادهی شده از نظر کنترل بو در تصفیه خانه و کیفیت تصفیه فاضلاب از سایر سیستمهای دانه گیری بهتر است واگر زمان ماند فاضلاب در این سیستم تا حدود 15دقیقه افزایش یابد و بخشی از لجن مازاد ثانویه از حوض ته نشینی ثانویه با فاضلاب ورودی به این سیستم مخلوط شود بازده زدایش اکسیژن خواهی بیو شیمیائی در حوض ته نشینی اولیه تصفیه خانه فاضلاب شهری از حدود 30درصد به حدود 50درصد افزایش خواهد یافت .
3-5- سوزاندن گازهای بدبو
یکی از شیوه های دیگر کنترل بو ، جمع آوری گاز های بد بو و سوزاندن آن در یک محفظه احتراق می باشد . شرایط حاکم در محفظه احتراق به نوع گاز مولد بو و بازده زدایش آن بستگی دارد . معمولا اگر دمای محفظه احتراق بیش از 750درجه سلسیوس می باشد ظرف مدت چند ثانیه تقریبا تمام گاز های بد بوی تولید شده در تأسیسات فاضلابی سوخته می شود باید توجه داشت که سوخت ناقص بعضی از گازها ممکن است مشکل تولید بو را تشدید کند و یا گازهای جدید مولد بو تولید شود . چنانچه از کاتالیزور استفاده شود می توان دمای محفظه احتراق را تا محدوده 260 تا430 درجه سلسیوس کاهش داد . کاتالیزور هائی که در محفظه احتراق مورد استفاده قرار می گیرد معمولا از جنس پلاتنیویم (طلای سفید ) و یا پالادیوم می باشد که روی پایه سرامیکی نسب می شود . البته استفاده از نیکل ، مس و منگنز نیز به عنوان کاتالیزور مرسوم است .
3-6- جذب سطحی
استفاده از کربن فعال در جذب سطحی و اکسیداسیون گاز مولد بو بسیار مؤثر است . در این روش نیز گازهای مولد بو جمع آوری و لتون کربن فعال عبور می دهند . عوامل مؤثر در جذب سطحی عبارت است از :
·نوع ماده جذب کننده
·نوع و غلظت گاز جذب شونده
·فشار
·دما
·رطوبت نسبی
سرعت جذب سطحی با افزایش نسبت سطح به وزن ماده جذب کننده ، افزایش فشار ، کاهش دماو افزایش وزن مولکولی گاز جذب شونده ، زیاد می شود . وقتی رطوبت نسبی بیش از 60درصد باشد سرعت جذب سطحی بعضی از گازهای مولد بو کاهش می یابد .
کربن فعال در حضور رطوبت به کاتالیزور عمل کرده و باعث اکسیداسیون سولفید هیدروژن به عنصر گوگرد می شود :
H2S+
سولفید هیدروژن از احیای یون سولفات(SO4-2)بوسیله باکتریهای بی هوازی احیا کننده سولفات تولید می شود . این باکتریها در ظرفیت های پایین اکسید اسیون و احیاء(یعنی ORPحدود 2/0-3/0 ولت ) فعالیت می کنند . برای این باکتریها محدود هpHحدود 6 الی 9و دمای مطلوب قریب به 30درجه سلسیوس است . ظرفیت اکسید اسیون و احیای فاضلاب تازه نسبتا زیاد است و کاهش آن در یکی دو روز اول در حدی نیست که برای فعلیت باکتریهای احیا کننده سولفات مناسب باشد . لذا ممکن است این پرسش مطرح شود که در شبکه جمع آوری فاضلاب که زمان ماند فاضلاب به سختی از چند ساعت تجاوز می کند سولفید هیدروژن چگونه تولید می شود ؟ پاسخ این پرسش را باید در لایه ای از میکروارگانیسم هایی که در سطح داخلی لوله های فاضلاب (در محل تماس فاضلاب باجداره لوله ) تشکیل می شود جستجو کرد . ته نشینی لجن در بستر لوله ها نیز به این فرایند کمک می کند . برای احیای سولفات به سولفید توسط باکتریها محیط باید عاری از اکسیژن محلول نیترات و سایر عوامل اکسید کننده باشد .
از آنجا که لوله فاضلاب معمولا به صورت نیمه پر طراحی می شود جریان فاضلاب در لوله باهوا در تماس است . این تماس از ایجاد شرایط بی هوازی کامل در فاضلاب داخل شبکه جمع آوری و خطوط انتقال جلوگیری می کند . در خطوط اصلی انتقال فاضلاب که قطر لوله نسبتا بزرگ و سطح تماس فاضلاب باهوا بیشتر است . میزان تولید سولفید هیدروژن کمتر از خطوط فرعی و نیمه اصلی است .
البته با نصب لوله های عمودی در طول شبکه جمع آوری و خطوط انتقال می توان هوای داخل لوله را تهویه کرد . این عمل خروج گاز سولفید هیدروژن از فاضلاب را محدود کرده و باعث تخلیه گاز تولیدی از شبکه می شود . در لایه ای که باکتری هادر سطح داخلی لوله های فاضلاب بوجود می آورند. شرایط کاملا بی هوازی است و این لایه که از میکروارگانیسم های رشته ای و مواد ژلاتینی ترشح شده توسط میکروب ها تشکیل می شود محل مناسبی است برای رشد باکتری های کوچکتر احیاء کننده سولفات به سولفید هیدروژن می باشد اگر اکسیژن محلول در فاضلاب زیاد باشد مقداری از آن به داخل این لایه نفوذ می کند اما این نفوذ عمق چندانی ندارد و به جز مواردی که غلظت اکسیژن محلول در فاضلاب بالا است عمق نفوذ اکسیژن کمتر از 25/0میلی متر است. در قسمت زیر این ناحیه شرایط ب هوازی وجود دارد و این همان محلی است که در آن باکتریهای احیا کننده سولفید هیدروژن فعال اند . ضخامت این ناحیه نیز حدود 25/0میلی متر است .البته تا زمانی که لایه هوازی سطح لایه بی هوازی پوشانده است سولفید هیدروژن حین عبور از آن مجددا به سولفات اکسید می شود و سولفید به جریان فاضلاب وارد نمی شود . بنابراین چنانچه غلظت اکسیژن محلول در فاضلاب بیش از یک میلی گرم در لیتر باشد مقدار نفوذ گاز سولفید هیدروژن به داخل فاضلاب چندان زیاد نیست و اگر فاضلاب در داخل فاضلابرو متلاطم نشود مشکل عمدهای پیش نمی آید .
غلضت اکسیژن محلول در جریان فاضلاب دما و غلظت مواد آلی قابل تجزیه بیولوژیک عواملی است که بر عمق نفوذ اکسیژن در لایه میکربی جداره داخلی لوله اثر می گذارد . در شرایطی که غلضت اکسیژن محلول در جریان فاضلاب تا حد چند دهم میلی گرم در لیتر کاهش یابد اکسیژن لازم برای اکسید اسیون تمامی سولفید هیدروژن تولید شده در ناحیه بی هوازی به لایه میکربی نفوذ نخواهد کرد و در نتیجه این گاز به جریان فاضلاب وارد خواهد شد . شکل شماره2-4 مکانیسم تولید گاز سولفید هیدروژن در لایه میکربی و شرایط لازم برای ورود یا عدم ورود آن را به جریان فاضلاب نشان می دهد.
2-2 انتشار بو
برای انتشار بو به فرستنده منتقل کننده و گیرنده نیاز است عضو گیرنده بو در انساناعصاب بویایی است . اگر چه حس بویایی انسان نسبت به حیوانات و حشرات بسیار ضعیف تر است اما بسیاری از بوها را حتی در غلظتهای پایین تشخیص می دهد حس بویایی انسان برای تشخیص مواد و عناصر از حس چشایی او بسیار قوی تر است . تاکنون وسیله ای که بوها را به دقت اندازه گیری کند به بازار نیامده است و هنوز بینی به عنوان حساس ترین وسیله تشخیص و ردیابی بو در محیط شناخته می شود . جریان هوا به عنوان منتقل کننده گازهای بودار عمل می کند و هر ماده ای که از آن گاز یا بخار آزاد شود ظرفیت تولید بو را دارد و می تواند به عنوان فرستنده عمل کند . بینی یا گیرنده بو در انسان ضعیف است و قادر نیست بسیاری از پیام ها ی صادره از این مواد را دریافت کند .
قبلا گفته شد مواد مولد بو از شکلهای مختلف انرژی برای تولید پیام بویایی استفاده می کند . درجه دریافت بو توسط انسان به عوامل گوناگونی بستگی دارد . مهم ترین این عوامل عبارتند از :غلظت یا مقدار مواد بوزا در واحد حجم هوا فاصله انسان از منبع مولد بو شرایط هوا (به عنوان منتقل کننده بو )و بالاخره شرایط گیرنده پیام بویایی در انسان (بینی ) .
بوی حاصل از فرستنده ها (مواد بوزا ) معمولا به صورت بخار یا گاز بوده و ممکن است در رسیدن آن به گیرنده (بینی ) تاخیر پیش آید . این تاخیر دلایل متعددی دارد که مهم ترین آنها جذب فیزیکی (جذب سطحی جذب شیمیائی میعان وانجماد و جذب رنگی است .
جذب فیزیکی عمدتا ب اثر نیروهای واندروالسی و جذب شیمیائی بر اثر انتقال یا مشارکت الکترون ها رخ می دهد و میعان یا انجماد بر اثر مایع یا جامد شدن گازها یا بخارهای بودار در نتیجه کاهش دما و افزایش فشار رخ می دهد . جذب رنگی به علت جذب سطحی گازها یابخارات بودار روی سطوح رنگی پدید می آید . علل و چگونگی جذب رنگی دقیقا مشخص نیست ولی مسلم است که اجسام سیاه بیشترین و سطوح سفید کمترین مقدار جذب بو را دارد و مقدار جذب بو از رنگ آبی به سبز و از رنگ قرمز به رنگ زرد کاهش می یابد .
به طور کلی می توان گفت که خلل و فرج و ناصافی سطوح رنگ ترکیب شیمیائی دما و رطوبت از عوامل مهم در تعیین نرخ جذب مواد شیمیائی در سطوح مختلف است عوامل تولید کننده بو ممکن است به صورت گاز و یا به صورت ذرات معلق در هوا پراکنده باشد . وقتی که منبع مولد بو به صورت گاز بوده و در یک محل ثابت باشد احتمال جذب سطحی افزایش یافته و مشکل تولید بو مدتها ادامه پیدا می کند . مثلا بوی لباسهای آلوده برای مدتها و حتی پس از شستشو باقی می ماند و در ساختمانهایی که مواد بوزا وجود داشته است حتی پس از حذف منبع تولید کننده بو برای سالها مشکل بوی بد ادامه خواهد داشت .
2-3- اثرات بو بر محیط زیست انسان
انسان قادر است بیش از 5000 بو را از یکدیگر تشخیص دهد . بو می تواند موجب افزایش تعداد ضربان قلب دفعات تنفس و فشار خون و حتی اضطراب و احساس درد شود . تماس طولانی با مواد مولد بو به سیستم بویاییبدن لطمه می زند . بو در حافظه انسان باقی می ماند و بااستشمام مجدد آن خاطرات خوب یا بد تداعی می شود . اگر چه زبان به عنوان یک وسیله ارتباطی آسان باعث تضعیف حس بویایی شده است و دیگر انسان قادر نیست که به یاری حس یویایی از خطرات احتمالی موقعیت دقیق مواد غدایی و یا فرزندان و بستگان خود آگاهی بیابد . ولی در هر حال بو همواره در زندگی انسان نقش بسیار مهمی دارد و ازدیاد جمعیت و تراکم آن در مناطق شهری سبب شده است که تولید بو و نیز انتشار و پراکندگی آن نسبت به گذشته افزایش یابد .
بسیاری از بیماریها بوی مخصوص خود رادارد و بوی خاص هر بیماری یکی از نمودارهای شناخت آن بیماری است . و یک پزشک با تجربه قادر است با استشمام بوی بیمار نوع بیماری او را مشخص کند .
از این نوع بیماری ها می توان به :آبسه،سوختگس ، سرطان ، آبله، حصبه،تیفوس،سرماخوردگی و قانقاریا اشاره کرد .
مردم با بوهای خوب و بد آشنا هستند . وجود بوهای بد نظیر بوی مواد دفعی بدن ، غذاهای فاسد ، بیماریها و خون موجب ناراحتی ، ناآرامی ، اندوه و اضطراب و حتی ترس و وحشت و بر عکس رایحه ها و بوهای مطبوع نظیر بوی عطرها ، گلها ، میوه ها ، مزارع سر سبز ، جنگل و نظیر آن باعث آرامش ، آسودگی خاطر و خوشحالی انسان می شود .
3-روشهای کنترل بو در تأسیسات فاضلاب شهری
در مراحل طراحی تأسیسات فاضلاب شهری مهندس طراح باید به منابع تولید بو توجه داشته و روشها، موادو وسایل لازم برای جلوگیری و یا کنترل انتشار گازها و بخارات بدبو را در نظر داشته باشد . به طور کلی کنترل بو با استفاده از روشهای زیر امکان پذیر است :
.کنترل بو در منبع ،
.پلیمری کرد از طریق افزودن مواد شیمیائی ،
.ترکیب با مواد شیمیائی به منظور تعویض بوی بد یا بوی مطبوع ،
.اضافه کردن مواد شیمیائی به منظور خنثی کردن خاصیت بوزایی ،
.عبور مواد تولید کننده از کاتالیزورها همراه با افزایش یا عدم افزایش مواد شیمیائی ،
.تجزیه شیمیائی یا حرارتی مواد مولد بو ،
.جذب سطحی و جذب شیمیائی ،
.رقیق سازی در اتمسفر ،
.میعان و انجماد ،
.خشک سازی .
استفاده از روشهای بالا برای کنترل بو در صنعت بسیار متداول است ولی در تأ سیسات فاضلاب شهری بهتر است طراحی و ساخت به گونه ای صورت گیرد که احتمال تولید بو به حداقل برسد .
در این بخش ، به روش های عملی کنترل بو در تأ سیسات فاضلاب شهری به طور مختصر اشاره می شود .
3-1- کنترل بو در منبع
بسیاری از مشکلات مربوط به تولید بو در مرحله طراحی و ساخت تأ سیسات فاضلاب شهری قابل پیشگیری است . به عبارت دیگر ، مهندس طراح باید با استفاده از تجارب گذشته و یا مطالعات آزمایشگاهی محل هائی که در آن احتمال تولید بو وجود دارد پیش بینی و مشخص نموده و تمهیدات لازم برای جلوگیری از تولید بو در نظر بگیرد . مثلا تمهیداتی که برای جلوگیری از عفونی شده فاضلاب می توان در نظر گرفت به قرار زیر است :
.تأمین مقداری اکسیژن محلول در فاضلاب در تمام اوقات
.تأمین حداقل سرعت در لوله ها و کانال ها برای جلوگیری از ته نشینی مواد معلق
.جلوگیری از توقف طولانی فاضلاب در یک محل در تحت شرایط بی هوازی
.تأمین تجهیزات لازم برای شستشوی منظم لوله ها،کانال هاو دیواره حوض ها
.پیش تصفیه فاضلاب های صنعتی تولید کننده بو قبل از ورود به تأسیسات فاضلاب شهری
3-2- استفاده از مواد شیمیائی
با اضافه کردن مواد شیمیائی به طور صحیح ، می توان از تولید بو جلوگیری . مواد شیمیائی ممکن است به شکل های مختلف در کنترل بو مؤثر باشد . مهمترین تأثیر مواد شیمیائی برای کنترل بو در تأ سیسات فاضلاب شهری عبارت است از :
·افزایش pHبرای یونیزه کردن سولفید هیدروژن و جلوگیری از خروج آن از فاضلاب به صورت گاز سولفید هیدروژن
·اکسید اسیون مولکول های ناپایدار مولد بو به مولکول های پایدار بی بو
·افزایش ظرفیت اکسید اسیون و احیاءفاضلاب به منظور جلوگیری از احیاءسولفات به سولفید هیدروژن
·جلوگیری از فعالیت باکتری های تولید کننده موا مولد بو
آن دسته از مواد شیمیائی که کاربردشان در کنترل بو متداول است عبارتند
·اکسید کننده ها :نظیر ازن ، آب اکسیژنه ، کلر ،هیپوکلریت سدیم و منگنات پتأ سیم
·مواد شیمیائی افزاینده ظرفیت اکسید اسیون و احیاء:نظیر اکسیژن،نیترات ،آب اکسیژنه و کلر
·باکتری کش ها:نظیر ازن ،کلر ،آب اکسیژنه،منگنات پتأسیم ،دی اکسید کلرو هیپوکلریت سدیم
·اصلاح کننده های PH: نظیر آب آهک و سودسوز آور
·منعقد کننده ها:نظیر کلرورفریک ،سولفان آلومینیویم
·خنثی کننده های بو :نظیر آکرولین-الکل آمیل –گلوکر-هیدروکسیدفریک
·خوشبوکننده ها:نظیر وانیل-هلیوتروپین-استات بنزیل-الکل فنیل اتیلی
·جذب کننده های سطحی :نظیر کربنی فعال
نکات عمومی که در انتخاب مواد شیمیائی برای کنترل بو در تأ سیسات فاضلاب شهری باید رعایت شود به قرار زیر است :
·تأ ثیر مواد شیمیائی بر سایر مواد شیمیائی موجود در فاضلاب
·اثرات تجمع مواد شیمیائی در فاضلاب تصفیه شده
·اثرات تجمع مواد شیمیائی در لجن حاصل از تصفیه فاضلاب
·تأ ثیر مواد شیمیائی بر عملیات فیزیکی و فر آیند های بیولوژیکی تصفیه فاضلاب
·سهولت راهبری و نگهداری دستگاههای اضافه کننده مواد شیمیائی به فاضلاب
·رعایت مسائل ایمنی در نگهداری و حمل و نقل مواد شیمیائی
·وجود مواد شیمیائی در بازار با قیمت مناسب
مثلا اگر چه استفاده از گاز کلر به دلیل غیر فعال باکتری های تولید کننده مواد مولد بو و ترکیب با گاز سولفید هیدروژن ، در کنترل بو فوق العاده مؤثر است ولی باید توجه داشت که اولا وجود مشتقات گاز کلر در فاضلاب (اسید هیپو کلریت و یون هیپو کلریت)ممکن است در تصفیه بیولوژیکی فاضلاب اختلال ایجاد کند ،ثانیا از ترکیب کلر با مواد آلی موجود در فاضلاب ممکن است مواد آلی کلرینه نظیر کلروفوم ، کلروفنل ها ،و متیل کلریدها تشکیل شود که به نوبه خود فوق العاده سمی و مولد بو می باشند .
3-3- صاف کردن (فیلتر اسیون)
عبور گازها و بخارهای مولد بو از فیلتر ها باعث جذب آن در صافی می شود . در گذشته از خاک به عنوان فیلتر استفاده می شد ولی امروزه برای جذب عوامل مولد بو، فاضلاب را از فیلتر های پلاستیکی عبور می دهند . رشد میکرو ارگانیسم در سطح خارجی قطعات پلاستیک باعث جذب و تغییر ماهیت عوامل بوزا می شود . زمان ماندهیدرولیک در این فیلتر ها حد 5تا25 ثانیه ، بار هیدرولیک 5/0تا4/1 لیتر به متر مربع در ثانیه و بار مواد آلی حدود 9/4 کیلوگرم اکسیزن خواهی بیو شیمیائی پنج روزه (BOD5) به متر مربع در روز است .
برای جداسازی و تغییر ماهیت گازها و بخارهای مولد بو می توان از فیلتر های بیولوژیکی از جنس کمپوست نیز استفاده کرد . در این روش معمولا سطح واحدهایی را که در آن بو تولید می شود با قطعات پلاستیکی می پوشانند و هوای زیر سر پوشها را با پمپ مکش تخلیه می کنند و از فیلتر های کمپوست عبور می دهند . وجود میکروارگانیسم ها در محیط کمپوست موجب جذب و تغییر ماهیت مواد مولد بو می شود .
3-4- کنترل بیولوژیکی
یکی از روش های دیگر کنترل بو در تأ سیسات فاضلابی ، نامناسب سازی محیط برای رشد باکتریهای تولید کننده بو است . برای این کار معمولا از سه روش استفاده می شود :
·اضافه کردن گونه های خاصی از میکروارگانیسمها که شرایط را برای رشد میکربهای مولد بو نامساعد می کنند . البته باید توجه داشت که تقریبا تمامی میکرو ارگانیسمها وقتی در شرایط نامناسب قرار می گیرند بو تولید می کنند . لذا کاربرد این روش بسیار محدود است ؛
·اختلاط نیترات به فاضلاب قبل از آنکه عفونی شود از آنجه که احیاء سولفات به هیدروژن به سولفوره بعد از اتمام اکسیژن محلول و نیترات صورت می گیرد و تا زمانی که نیتروژن نیتراتی به عنوان گیرنده هیدروژن (الکترون) در محیط وجود دارد باکتریها از گوگرد سولفاتی استفاده نمی کنند، اضافه کردن نیترات ممکن است به عنوان یک راه موقت کنترل بو ، مطرح باشد ؛
·پیش هوادهی درابتدای تصفیه خانه علاوه بر جلوگیری از عفونی شدن فاضلاب در واحدهای تصفیه مقدماتی موجب بهتر شدن کیفیت تصفیه فاضلاب می شود مثلا در فرایند لجن فعال یکی از دلایل بروز پدیده بالکینک رشته ای ،ورود فاضلاب عفونی شده به حوض هوادهی است . البته اگر فاضلاب قبلا در شبکه عفونی شده باشد عمل هوادهی موجب خرج سریع گاز هیدروژن سولفوره از فاضلاب و انتشار بو می شود . در چنین مواردی لازم است از حوض هوادهی پوشیده استفاده شود و هوای آن را به طور مرتب تهویه و بااستفاده از فیلتر های بیولوژیکی تصفیه کرد . عمل پیش هوادهی بهتر است برای مدت 10تا45 دقیقه انجام شود . به طور کلی می توان گفت که سیستم دانه گیری هوادهی شده از نظر کنترل بو در تصفیه خانه و کیفیت تصفیه فاضلاب از سایر سیستمهای دانه گیری بهتر است واگر زمان ماند فاضلاب در این سیستم تا حدود 15دقیقه افزایش یابد و بخشی از لجن مازاد ثانویه از حوض ته نشینی ثانویه با فاضلاب ورودی به این سیستم مخلوط شود بازده زدایش اکسیژن خواهی بیو شیمیائی در حوض ته نشینی اولیه تصفیه خانه فاضلاب شهری از حدود 30درصد به حدود 50درصد افزایش خواهد یافت .
3-5- سوزاندن گازهای بدبو
یکی از شیوه های دیگر کنترل بو ، جمع آوری گاز های بد بو و سوزاندن آن در یک محفظه احتراق می باشد . شرایط حاکم در محفظه احتراق به نوع گاز مولد بو و بازده زدایش آن بستگی دارد . معمولا اگر دمای محفظه احتراق بیش از 750درجه سلسیوس می باشد ظرف مدت چند ثانیه تقریبا تمام گاز های بد بوی تولید شده در تأسیسات فاضلابی سوخته می شود باید توجه داشت که سوخت ناقص بعضی از گازها ممکن است مشکل تولید بو را تشدید کند و یا گازهای جدید مولد بو تولید شود . چنانچه از کاتالیزور استفاده شود می توان دمای محفظه احتراق را تا محدوده 260 تا430 درجه سلسیوس کاهش داد . کاتالیزور هائی که در محفظه احتراق مورد استفاده قرار می گیرد معمولا از جنس پلاتنیویم (طلای سفید ) و یا پالادیوم می باشد که روی پایه سرامیکی نسب می شود . البته استفاده از نیکل ، مس و منگنز نیز به عنوان کاتالیزور مرسوم است .
3-6- جذب سطحی
استفاده از کربن فعال در جذب سطحی و اکسیداسیون گاز مولد بو بسیار مؤثر است . در این روش نیز گازهای مولد بو جمع آوری و لتون کربن فعال عبور می دهند . عوامل مؤثر در جذب سطحی عبارت است از :
·نوع ماده جذب کننده
·نوع و غلظت گاز جذب شونده
·فشار
·دما
·رطوبت نسبی
سرعت جذب سطحی با افزایش نسبت سطح به وزن ماده جذب کننده ، افزایش فشار ، کاهش دماو افزایش وزن مولکولی گاز جذب شونده ، زیاد می شود . وقتی رطوبت نسبی بیش از 60درصد باشد سرعت جذب سطحی بعضی از گازهای مولد بو کاهش می یابد .
کربن فعال در حضور رطوبت به کاتالیزور عمل کرده و باعث اکسیداسیون سولفید هیدروژن به عنصر گوگرد می شود :
H2S+
کربن فعال در جذب سطحی مواد آلی مولد بو نظیر آلو ئید ها و اسکتول نیز بسیار مؤثر است . زمان لازم برای جذب گازهای بد بو روی ستون کربن فعال حدود 5/0 تا5/1 ثانیه است . تجربه نشان داده است که اگیر غلظت سولفید هیدروژن در هوا حدود سه قسمت در میلیون باشد و هوا با سرعت 5/8 متر مکعب در دقیقه از یک ستون کربن که سطح آن 60*60 سانتیمتر و عمق آن 22سانتیمتر است عبور داده شود متجاوز است از 90 درصد گاز سولفید هیدروژن از آن جدا می شود . البته اگر عمق ستون کربن فعال حدود 1 متر افزایش یابد قادر است تقریبا تمام گاز سولفید هیدروژن که غلظت آن 40قسمت در میلیون است از هوا جدا کند .
سیستم های مخازن نگهدارنده - پنجشنبه نهم تیر 1390
سیستم های زهکشی - پنجشنبه نهم تیر 1390
فاجعه جهانی به نام آب - پنجشنبه نهم تیر 1390
شور شدن خاک در اثر آبیاری - پنجشنبه نهم تیر 1390
سیستم آبیاری تراوا - پنجشنبه نهم تیر 1390
اثرات تنش آب بر رشد گیاه - پنجشنبه نهم تیر 1390
زهکشی چیست؟ - پنجشنبه نهم تیر 1390
بیلان منابع آب در ایران - پنجشنبه نهم تیر 1390
پليمرهاي منعقد كننده آلي ( پلي الكتروليت هاي منعقد كننده ) - پنجشنبه نهم تیر 1390
آب بازیافتی دستگاه های حفاری و خواص آن - پنجشنبه نهم تیر 1390
نمایشگاه بین المللی محیط زیست - چهارشنبه هشتم تیر 1390
نقشه های توپوگرافی - سه شنبه هفتم تیر 1390
نیتریت و نیترات در آب آشامیدنی و عوارض آنها - سه شنبه هفتم تیر 1390
انواع مته های حفاری - دوشنبه ششم تیر 1390
موارد مختلف در انتخاب پمپ ها - دوشنبه ششم تیر 1390
خواص عمومی آب دریا - دوشنبه ششم تیر 1390
عوامل مؤثر در بروز و يا تشديد سيلاب - دوشنبه ششم تیر 1390
جمع آوری آب - دوشنبه ششم تیر 1390
آلايندگي پساب شهري در خاك هاي كشاورزي - دوشنبه ششم تیر 1390
خلاصه اي از آب اصطلاحات و روابط آن - شنبه چهارم تیر 1390
آبفشان (Geyser) - شنبه چهارم تیر 1390
زهكش لوله اي - شنبه چهارم تیر 1390
آبياري سطحي و زیرزمینی - شنبه چهارم تیر 1390
معرفی انواع سریزها - شنبه چهارم تیر 1390
زهکشی عمودی (چاه زهکش) - شنبه چهارم تیر 1390
تصفیه خانه فاضلاب جنوب تهران - شنبه چهارم تیر 1390
هيدروليك چاه و بهره برداري از آبهاي زيرزميني - پنجشنبه دوم تیر 1390
نگاهی به منابع و مصارف آبهای بطری شده - پنجشنبه دوم تیر 1390
انواع آبیاری تحت فشار - پنجشنبه دوم تیر 1390
هنر معماری سنتی و نقش آن در مدیریت آب - پنجشنبه دوم تیر 1390
بررسی تلفات آب - پنجشنبه دوم تیر 1390
زهکشی و انواع آن - پنجشنبه دوم تیر 1390
چاه و انواع آن - پنجشنبه دوم تیر 1390
پیرامون قنات - پنجشنبه دوم تیر 1390
آشنايي با GIS - پنجشنبه دوم تیر 1390
سد سازي در دوره ساساني - پنجشنبه دوم تیر 1390
ساماندهی رواناب - پنجشنبه دوم تیر 1390
پایداری سدها - پنجشنبه دوم تیر 1390
مشکلات موجود در تصفیه خانه فاضلاب و راه کارهای رفع آنها - پنجشنبه دوم تیر 1390
تصفيه خانه آب مراغه - چهارشنبه یکم تیر 1390
تصفيه خانه آب شماره 2 کرج (رجائي شهر) - چهارشنبه یکم تیر 1390
تصفيه خانه آب ايلام - چهارشنبه یکم تیر 1390
تصفيه خانه آب سنندج - چهارشنبه یکم تیر 1390
تصفيه خانه آب شماره 1 اروميه - چهارشنبه یکم تیر 1390
تصفيه خانه آب گرمي استان اردبيل - چهارشنبه یکم تیر 1390
تصفيه خانه آب اهر - چهارشنبه یکم تیر 1390
تصفيه خانه آب مشکين شهر - چهارشنبه یکم تیر 1390
تصفيه خانه آب اليگودرز - دوشنبه سی ام خرداد 1390
تصفيه خانه آب قم - دوشنبه سی ام خرداد 1390
تصفيه خانه آب بابا شيخعلي اصفهان - دوشنبه سی ام خرداد 1390
کروماتوگرافی - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
پلاريمتري ( Polarimetry ) - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
شناخت انواع پمپ - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
پلاستیك های زیستی - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
پلی آمید (نایلون) - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
پلی استر (Polyester) - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
پي وي سي - PVC - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389