مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مقاله ارزیابی طرح تصفیه پساب های صنعتی کارخانجات روغن خوراکی مطالعه موردی : کارخانه روغن نباتی
اعظم شاه بیک - خدمات شهری شهرداری کرج
کاوه حاتمی - دفتر محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی ، وزارت کشاورزی
مرتضی کاشفی الاصل - بخش محیط زیست دانشکده فنی مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
چکیده مقاله:
فاضلابهای صنعتی کارخانه توسط لوله های به سیستم تصفیه فاضلاب صنعتی هدایت می شود که شامل بخشهای تصفیه فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی است. فاضلابهای بهداشتی از طریق چاههای موجود در بخشهای به بهداشتی بدون تصفیه دفع می گردد . درجه تصفیه مورد نیاز و استانداردهای مواد اولیه بسته به هدف مصرف نهایی فاضلاب متغیر است بدین معنی که ، درجه تصفیه تابع نوع مصرف منابع آبی است که فاضلاب تصفیه شده بدان تخلیه می گردند و مهمتر از همه تصفیه خودبخود منابع آبی است . معیار سطح مجاز آلاینده در فاضلابهای صنعتی و شهری برای مصارف مختلف از فاضلابها ، استاندارهای سازمان حفاظت از محیط زیست ایران است . هدف نهایی از تصفیه فاضلابهای تولیدی در این کارخانه ، تخلیه به زمینهای کشاورزی موجود در اطراف است . لذا بر مبنای این هدف ، طراحی تصفیه خانه ، مبتنی بر استانداردهای سازمان حفاظت محیط زیست است. نتایج آزمایشات نشان می دهد که PH فاضلاب چاه جاذب مشکلی ندارد ولی از لحاظ مصارف کشاورزی و آبیاری فضای سبز کمی بالاتر از حد استاندارد است. اما باید تصفیه بیولوژیکی مناسب و دقیقی برای کاهشBOD فاضلاب انجام گیرد و رد مورد COD نیز ، چون تخلیه فاضلاب به محیط زیست زیاد است عملیات تصفیه شیمیایی باید دقیقا و به طور کامل صورت پذیرد. اکسیژن محلول خروجی بخاطر هوادهی مناسب ، بای مرود به زمینهای کشاورزی بدون مشکل است.
کلیدواژه‌ها:
تصفیه فاضلاب ، استاندارد ، منابع آب ، تخلیه ، زمینهای کشاورزی

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

محمد خیاط *1 معصومه گوهری 1

چکیده
تامين آب بهداشتي به يكي از دغدغه هاي اساسي جامعه جهاني تبديل شود. با توجه به توانمندي هاي فراوان فن آوري نانو در حذف و كنترل آلودگي هاي محيطي و تصفيه و جلوگيري از انتشار آنها مي توان آن را به عنوان يك تكنولوژي سبز و ابزاري موثر براي دستيابي به توسعه پايدار در نظر گرفت. استفاده از غشاي نانو فيلتراسيون جهت حذف نمك هاي چند ظرفيتي عناصري مانند كلسيم، آهن، منگنز، اورانيوم و حتی برخي آفت كش ها، تصفيه آبهاي سطحي و زيرزميني، حذف ميكروارگانيزم ها و كاهش تيرگي و سختي آب و دفع شوري و نمك زدايي آب راهكارهایی هستند كه توسط فناوري نانو ارائه مي‌گردد. نانو فیلتراسیون غشایی جدید است که خواص آن بین فرایندهای اسمز معکوس و اولترافیلتراسیون قرار دارد و در اختلاف فشار پایین (10-20 بار) قابل استفاده می باشد. در واقع نانو فیلتر، یک غشاء پلیمری بسیار نازک با حفرات نانو متری (1 تا 10 نانو متر) است که قابلیت جداسازی اجزای یک محلول از همدیگر و یا از حلال را دارد. ورود اين فناوري به عرصه مهندسي محيط زيست و استفاده كاربردي از آن بالاخص در زمينه هاي تصفيه آب و فاضلاب و ايجاد شرايط لازم براي استفاده مجدد از پساب هاي تصفيه شده با توجه به قرار گرفتن كشور در شرايط بحران آب امري ضروري است. با توجه به اين كه در بين روش‌هاي مختلف تصفيه آب، فرآيندهاي نانو فیلتراسیون به عنوان يك تكنولوژي جديد، پتانسيل مناسبي براي حذف آلاينده‌هاي معدني آلي و عوامل ميكروبي از آ‌ب دارند کاربرد آن به شدت توصیه می شود.
واژگان کلیدی: آ‌لاينده، نانوفیلتراسیون، نانو کاتالیست، منابع آب

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

منابع آلودگی آب زيرزميني كه از سطح زمين ناشي مي‌شوند
•نفوذ آب‌هاي آلوده :
آبدهي بيشتر چاه‌هاي بهره‌برداري‌كننده از آبخوان، توسط نفوذ آب‌هاي سطحي حمايت مي‌شود (شكل 1). در حقيقت، بيش از نيمي از آبدهي چاه مستقيما از ورود آب‌هاي سطحي مجاور تامين شود كه ممكن است آلوده باشند. با مهاجرت آب درون زمين، مقداري از مواد حذف يا رقيق مي‌شوند، مخصوصا كه جريان آب از ميان فيلترهايي، مانند شن وماسه، يا مواد زيستي (مواد آلي) عبور مي‌كند. اگر جريان از (سوراخ‌هاي) بازشدگي‌هاي بزرگ، مانند سوراخ‌هايي كه در آبخوان‌هاي كربناتي هستند، عبور كند احتمالا تصفيه صورت نمي‌گيرد. كلرايد، نيترات، و چندين تركيب آلي، كه اكثرا متحرك هستند، بصورت آزادانه با آب حركت مي‌كنند، و با فيلتراسيون حذف نمي‌شوند.
مثال‌هايي از تفكيك منابع آب زيرزميني با فيلتراسيون ذكرشده براي آبهاي سطحي آلوده، گسترده و زياد هستند. در موارد زيادي، آلودگي ناشي از دفع مستقيم پساب‌هاي صنعتي و شهري درون جريان آب است، كه سپس درون آبخوان مجاور وارد مي‌شود. در شرايط هيدرولوژي مانند اين، ممكن است چندين ماه يا حتي سال لازم باشد تا آلاينده‌ها به چاه برسند.
•مكان دفع مواد پسماند مايع و جامد :
يك دليل آلودگي آب‌هاي زيرزميني دفع مواد پسماند بطور مستقيم درون سطح زمين، است. مانند كودهاي كشاورزي، لجن‌ها، زباله‌ها، و پسماندهاي صنعتي. اين زباله‌ها ممكن است بصورت تپه‌هاي مجزا باشند يا در سطح زمين پخش شوند. اگر زباله‌ها شامل مواد قابل حل باشند، مي‌توانند نفوذ كنند. مسايل مشابه مي‌تواند در مجاورت گونه‌هاي مختلف انبار ذخيره‌سازي رخ دهد.
•ذخيره‌سازي در انبارها، پسماندها، و مواد فاسد :
شايد مثال اوليه‌ي آلودگي ناشي از انبارهاي ذخيره‌سازي در آبهاي زيرزميني، مخازن حفاظت نشده‌ي نمك يخ‌زدائي (كلرايد كلسيم يا سديم) است، كه معمولا با ماسه مخلوط شده و براي نگهداري در بسياري از بزرگراه‌ها استفاده مي‌شود. نمك به سرعت حل مي‌شود و نفوذ مي‌كند يا با رواناب جاري مي‌شود. متوسط اندازه‌ي انبارهاي ذخيره‌سازي ممكن است دربرگيرنده‌ي 150 تا 250 تن نمك، با افزودني‌هايي مانند نمك اسيد فروسيانيك داراي تركيبات آهن، و نمك اسيد فروسيانيك سديم، و شايد فسفات و نمك اسيد كروميك براي كاهش خوردگي، باشد (Williams، 1984).
انبارهاي ذخيره‌سازي ديگر شامل زغال سنگ، سنگ معدن فلزي، فسفات‌ها، و سنگ گچ، است. سنگ‌هاي معدني سولفيد فلزي و زغال سنگ، زمانيكه در معرض هوا قرار مي‌گيرند، ممكن است تشكيل اسيد خشك بدهند، و در نتيجه‌ي كم شدن pH آب، ممكن است مواد افزودني معدني يا ديگر مواد تشكيل دهنده‌ي زمين، حل شوند.
پسماندها، كه شامل سنگ معدني با درجه‌ي بسيار پايين تصفيه، هستند، كه ممكن است آب‌هاي اسيدي توليد كنند. آنها معمولا با تالاب‌هاي مورد استفاده براي دفع زباله‌هاي معدني ناشي از پاكسازي و اشباع از سنگ معدن، در ارتباط هستند. به عنوان يك قانون كلي، تالاب‌هاي پسماند بودن پوشش هستند، و هنگاميكه با دوغاب پر مي‌شوند، آزاد (رها) مي‌شوند؛ آنها ممكن است به عنوان منابع اسيد، فلزات، مواد جامد محلول، و راديواكتيويته، بكار روند.
مواد پسماند يا باقيمانده كه در طي حفر معدن توليد شده‌اند، مواد فاسد ناميده مي‌شوند. بيش از يك قرن، مواد فاسد سولفيد آهن غني شده، به عنوان منبع اصلي زه‌كشي معدن اسيد در زمين‌هاي زغال‌سنگ شرقي و در معادن سولفيد فلزات، بكار گرفته شد.
•انبارهاي زباله و آشغال :
درطي دو دهه‌ي گذشته، محققان ديدگاه جدي در مورد اثرات زيست‌محيطي انبارهاي موقتي، داشته‌اند. رواناب‌هايي كه در ميان تفاله‌هاي آشغال نفوذ مي‌كنند، يك مجموعه‌ي گسترده از مواد بيولوژيكي و شيميايي را جمع‌آوري مي‌كند. سيالات حاصل، يا مايعات ناشي  از عبور از زباله‌ها، ممكن است مواد معدني بسيار زيادي جمع كنند، و نفوذ كنند، كه برخي از مواد تشكيل دهنده‌ي آن ممكن است تجزيه يا حذف نشوند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

منابع آلودگی آب ‌های زيرزمينی
در صورت حركت آب در چرخه‌ي هيدرولوژيك، كيفيت آن در پاسخ به اختلافات محيط‌هايي كه از ميان آن عبور مي‌كند، تغيير مي‌كند. اين تغييرات ممكن است طبيعي يا ساخته‌ي دست بشر باشد؛ در برخي موارد، مي‌توان آنها را كنترل كرد، در موارد ديگر نمي‌توان چنين كاري كرد، اما در بيشتر موارد مي‌توان آنها را به منظور محدود كردن تغييرات مضر كيفي آب، مديريت كرد.
كيفيت بيولوژيكي، شيميايي، و فيزيكي آب ممكن است در محدوده‌ي وسيعي قرار بگيرد. در حقيقت، اغلب تشخيص منشا (طبيعي يا ساخته‌ دست بشر) مشكلات كيفي آب ناممكن يا خيلي دشوار است. كيفيت طبيعي در نوع و مقدار مواد محلول و نامحلول كه آب با آنها در تماس است، منعكس مي‌شود. عموما آب سطحي داراي مواد جامد حل‌شده‌ي كمتري نسبت به آب‌هاي زيرزميني است، با اين حال در بسياري زمانها كه رواناب آب زيرزميني منبع اصلي جريان‌هاي سطحي است، كيفيت آب سطحي وزيرزميني يكسان است. در مورد رواناب سطحي، جريان‌ها ممكن است شامل مقادير زياد مواد معلق و، در بعضي شرايط، مقادير زياد جامدات حل‌شده، باشند. با اين حال، اكثرا در طي نرخ‌ های بالای جريان‌های سطحي، غلظت مواد معدني محلول كم است.
اگرچه كيفيت مواد شيميايي آب در سطح يا آبخوان‌های كم عمق (سطحی) از يك زمان به بعد در يك محدوده‌ مناسب قرار مي‌گيرد، در آبهاي زيرزمينی عميق‌تر، حداقل در مقياس محلي كه آبخوان تحت پمپاژ قرار نمي‌گيرد، توسط خصوصيات فيزيكي و شيميايي تقريبا ثابت، مشخص مي‌شوند. به عنوان يك قانون كلي، مواد جامد محلول با عمق و زمان، و فاصله‌ي كه آب در زمين طي مي‌كند، افزايش مي‌يابند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

منابع آب به طور کلی به دو دسته زیر زمین و سطحی تقسیم بندی می‌شود. آبهای زیر زمینی معمولاً با حفر چاه یا احداث قنات مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین منبع تأمین کننده آب های زیر زمین ریزش‌های جوی است. میانگین ریزش‌های جوی در ایران سالانه از 250 میلی‌متر بیش تر نمی‌شود و این مقدار تقریباً یک سوم متوسط بارندگی کره زمین (830 میلی متر) است، هم چنین مجموع بارندگی فلات ایران سالانه 413 میلیارد متر مکعب آب برای مصارف کشاورزی، صنعتی، خدماتی و شرب باقی می‌ماند که از این مقدار نیز حدود 90 میلیارد متر مکعب در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرد (صدوق، 1380، ص12).

از سوی دیگر رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و دریاها منابع آب‌های سطحی را تشکیل می‌دهند. کثرت و تعدد این منابع آبی با توجه به موقعیت قرار گیری ایران در اقلیم خشک بسیار قابل توجه است.
قنات‌ها
در اقلیم گرم و خشک ایران عمده‌ترین منبع آب، آب‌های زیر زمینی است که میزان برداشت سالانه آن حدود 50 میلیارد متر مکعب یعنی دو برابر میزان آب‌‌های جاری مهار شده توسط سدهای مخزنی است. قنات وابسته به منابع آب‌های زیر زمینی است. حاشیه کویرهای ایران مهم‌ترین و بزرگترین کانون‌های استقرار قنات است که به عنوان اصلی‌ترین منبع تأمین آب شناخته شده و در این مراکز فن و تکنیک قنات به تکامل رسیده است. برابر اعلام یونسکو   قنات‌های موجود دنیا در ایران قرار دارد. برابر گزارش های موجود در پایان دهه 1330 تعداد 37500 رشته قنات و در سال 1377 تعداد32164 رشته قنات در ایران فعال بوده که حدود 77 درصد آنها در مناطق مرکزی و شرق ایران ایجاد شده و 23 درصد در سایر نقاط کشور استقرار دارند (صدوق، 1380، ص12).

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آبی که در طبیعت وجود دارد تقریبا همیشه ناخالص می‌باشد. زیرا که اغلب دارای گچ ، آهک ، نمک طعام ، ترکیبات منیزیم ، آهن ، اکسیژن و ازت ، انیدرید کربنیک ، ترکیبات آلی و غیره است و مقدار این اجسام در آبهای مختلف متفاوت است در آب اجسام دیگری مانند گل و لای و غیره هستند که معلق می‌باشند و مقداری باکتری هم در آبها یافت می‌شود

آب سخت ، سخت آبی است که در آن هیدروکربنات کلسیم و منیزیم و گچ موجود باشد.

تغییرات سختی آب

بر حسب آنکه آب در موقع نفوذ در زمین از قشرهای آهکی و منیزیمی و گچی گذشته و یا نگذشته باشد سختی آب کم یا زیاد می‌شود. آبهای نواحی آهکی سختی زیادتری تا آبهای نواحی گرانیتی و یا شنی دارند. سختی آب در عرض سال هم ممکن است تغییر نماید. معمولا سختی آبها در فصل باران کم و در فصل خشکی زیاد می‌شود.

فواید آب سخت
آب سخت برای انسان مضر نیست بلکه مفید است و معمولا شکستگی استخوانهای آنهایی که آب سخت می‌آشامند زودتر بهبودی حاصل می‌کند و بیماری راشیتیست کمتر در این اشخاص دیده می‌شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

تحلیلی بر تجربه موفق رویکرد سیستمی ذخیره و انتقال در مدیریت منابع آب منطقه طبس

از ۶۵۰ سال پیش مردم منطقه طبس با هدف تنازع بقا در اقدامی جسورانه، سیستمی جامع را برای مدیریت منابع آب خود طراحی و اجراء نمودند که اکنون می‌تواند به‌عنوان یک نمونه عالی از تلاش خلاقانه بشر، الهام‌دهنده مهندسین آب در سراسر جهان باشد که یکی از مهمترین چالش‌های بشر در قرن بیست و یکم را در پیش رو دارند.

آثار اصلی سیستم یکپارچه مزبور در کوهستان‌های صعب‌العبور شمال‌غربی شهر طبس شامل بلندترین سدوزنی - قوسی و مرحله‌ای دنیا به مدت ۵۵۰ سال (تا ابتدای قرن بیستم) در منطقه کریت با هدف ذخیره جریان فصلی رودخانه کریت، کانال ترکیبی هدایت جریان تنظیمی از سد از طریق قنات و روباز تا ده کریت به طول ۲۶ کیلومتر می‌باشد.
۵۰ سال بعد در منطقه شمال‌شرقی شهر طبس سد مهم دیگری احداث گردید. سد عباسی بر روی طاق احداث شده و تا سالیان متمادی گمان همه بر آن بوده که به‌دلیل ترس از شکست سد و همزمانی ساخت آن با جنگ، پائین آن خالی گذاشته شده است در حالی‌که این موضوع به‌نحو بسیار هوشمندانه‌ای به‌کار گرفته شده است.
در واقع کارکرد اصلی این سد کاهش پیک سیلاب‌های رودخانه نهرین برای حفاظت از شهر طبس می‌باشد، نکته مهم دیگری که بایستی در مورد سد عباسی به آن اشاره نمود، این است که این سد به‌دلیل عدم انباشت رسوبات به معنای واقعی کلمه یک توسعه پایدار محسوب می‌شود و می‌توان انتظار داشت این سد صدها و هزاران سال سیلاب‌های رودخانه نهرین را کاهش دهد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

گفت‌وگو با دکتر احمد افراسیابی، بنیان‌گذار مرکز ملی کارست در ایران، که فوق‌لیسانس اول خود را رشته اکتشاف زمین‌شناسی از دانشگاه پنجاب پاکستان و فوق‌لیسانس دوم را در سال ۱۳۵۲ در زمینه زمین‌شناسی از امپریال کالج انگلستان دریافت کرده است.
در طول خدمت خود در وزارت نفت، دانشگاه شیراز و وزارت نیرو فعالیت می‌کرده و از وزارت نیرو پس از ۳۲ سال خدمت بازنشسته شده است. در حین خدمت، دکترای خود را در رشته هیدرولوژی کارست و منابع آبی از دانشگاه فنی اتریش دریافت کرده است.
چهره آفتاب‌سوخته و مصمم وی نشان از یک‌عمر فعالیت در کوه‌ها و دشت‌ها را دارد و به جرأت وی را می‌توان از کسانی خواند که زندگی خویش را در مطالعه و تحقیق آب، صرف کرده است.
● اهمیت منابع کارست در چیست؟
▪ اصولاً می‌دانید که ایران بعد از کشورهای آمریکا، چین و ترکیه، بالاتری درصد کارست را دارد و بیش از ۱۱ درصد سطح کشورمان را سازه‌های کارستی می‌پوشاند. چون این منابع کارستی اصولاً در ارتفاعات وجود دارند، دسترسی انسان‌ها به آنها کمتر است و به‌همین دلیل تقریباً دور از آلودگی‌های انسانی هستند. اهمیتی که این منابع دارند در احداث سازه‌هائی است که بر روی آنها انجام می‌شود به‌خصوص در کشور ما که سدهای زیادی در حال ساخت است و اکثر این سدها در تنگه‌ها و دره‌های کارستی احداث می‌شوند، بنابراین دانش مهندسی کارست اهمیت بسیاری دارد. از اهمیت‌های دیگر کارست نیز می‌توان به قابلیت آنها برای جذب توریست اشاره کرد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب