مرجع تخصصی آب و فاضلاب

گفت‌وگو با دکتر احمد افراسیابی، بنیان‌گذار مرکز ملی کارست در ایران، که فوق‌لیسانس اول خود را رشته اکتشاف زمین‌شناسی از دانشگاه پنجاب پاکستان و فوق‌لیسانس دوم را در سال ۱۳۵۲ در زمینه زمین‌شناسی از امپریال کالج انگلستان دریافت کرده است.
در طول خدمت خود در وزارت نفت، دانشگاه شیراز و وزارت نیرو فعالیت می‌کرده و از وزارت نیرو پس از ۳۲ سال خدمت بازنشسته شده است. در حین خدمت، دکترای خود را در رشته هیدرولوژی کارست و منابع آبی از دانشگاه فنی اتریش دریافت کرده است.
چهره آفتاب‌سوخته و مصمم وی نشان از یک‌عمر فعالیت در کوه‌ها و دشت‌ها را دارد و به جرأت وی را می‌توان از کسانی خواند که زندگی خویش را در مطالعه و تحقیق آب، صرف کرده است.
● اهمیت منابع کارست در چیست؟
▪ اصولاً می‌دانید که ایران بعد از کشورهای آمریکا، چین و ترکیه، بالاتری درصد کارست را دارد و بیش از ۱۱ درصد سطح کشورمان را سازه‌های کارستی می‌پوشاند. چون این منابع کارستی اصولاً در ارتفاعات وجود دارند، دسترسی انسان‌ها به آنها کمتر است و به‌همین دلیل تقریباً دور از آلودگی‌های انسانی هستند. اهمیتی که این منابع دارند در احداث سازه‌هائی است که بر روی آنها انجام می‌شود به‌خصوص در کشور ما که سدهای زیادی در حال ساخت است و اکثر این سدها در تنگه‌ها و دره‌های کارستی احداث می‌شوند، بنابراین دانش مهندسی کارست اهمیت بسیاری دارد. از اهمیت‌های دیگر کارست نیز می‌توان به قابلیت آنها برای جذب توریست اشاره کرد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

همانطورکه می دانیم یکی از منابع تأمین کننده آب شرب بسیاری از کشورها و حتی دربرخی مناطق تنها منبع تأمین کننده آب شرب منابع آب کارست

می باشد. مطالعات كیفی منابع آب كارستی در كشوری مثل ایران كه 11% سطح آن را سازند های آهكی می پوشاند از اهمیت خاصی بر خوردار است.

به طورکلی منابع آب کارست ازنظرکیفی بسیارمطلوب می باشد.بنابراین مهمترین موضوع حفاظت ازکیفیت خوب این منابع است .

جهت حفظ و نگهداری منابع کارست از آلودگی لازم است رفتار آلاینده ها و همچنین عوامل طبیعی که این رفتارها را کنترل می کنند،شناخته شوند.

مهمترین مسائلی که  با آلودگی منابع آب کارست ارتباط پیدا می کند عبارتند از :                                                      

1) شناخت مهمترین منابع آلوده کننده و آشنایی با خصوصیت آنها.                                       

2) تعیین انواع اصلی آلوده کننده ها درمنابع کارست .                                                      

3) رفتارسنجی آلوده کننده ها در کارست .                                                                     

عوامل بالقوه آلایندگی منابع آب کارست:                                                                      

آبخوانهای کم عمق درسفره های کارستی به شدت توسط آلودگی ها آسیب پذیر هستند. از آنجا که شبکه درز و شکاف دار و شکستگی ها وساختارهای انحلالی و تخلخلی ثانویه توسعه یافته و کاربری زمین به صورت سنتی و جاذبه های توریستی و گردشگری ناشی ازمورفودینامیک های آهکی با دیوارهای پرشیب و شگفت انگیز ،آبشارهار و تند آب های جذاب و تماشایی و غارها و مغاره های متعدد موجب هجوم افراد به دامنه طبیعت می گردد که آلودگی محیط زیست و در پی آن آلودگی منابع آب را به همراه خواهد داشت .                                                             

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

اشکال کارستی مرتبط با نوع سنگ آهک و نیزدرصدد خلوص کلسیت آن متفاوت بوده است و عواملی همچون ارتفاع ،شیب دامنه ،مقداربارندگی ،ضخامت قشرخاک و تخلل ثانویه سنگ درایجاد آنها دخالت مستقیم دارند . بطورکلی عمده ترین اشکال کارستی عبارتند از:

کارنها(لاپیه ها)
دولین ها یا حفره ها ی فروکش
دره های کارستی
برج های كارستیTOWER KARST
جاماها ،غارهای کارستی
 

الف : کارنها (لاپیه ها)                                                                                                

درجائی که سنگ آهک رخنمون داشته  فرایند انحلال منجر به تشکیل شیار های انحلالی باریکی به اشکال خطی ،سینوسی ،هلالی ،مدوریا خیلی گوشه دار گردیده است.وقتی کارنها در امتداد درزها و شکافها تشکیل می شوند به آنها کارنهای شکافی می گویند کارنهای تشکیل شده در سنگهای آهکی می توانند دارای عمق 2 تا 3 متر و عرض 1 متر باشندوحتی  در بعضی موارد به عمق 5 متر می رسند.این پدیده که معمولاً با درز و شکافهای سطوح چینه بندی ، شکستگی های تکتونیکی و درزهای ناشی از تخریب و هوازدگی موجود در منطقه مورد مطالعه در ارتباط است مکانهای مناسبی را برای نفوذ آبهای سطحی به آبخوانها فراهم کرده اند

 

ب : دولین ها یا حفره ها یفروکش:

                                                                             
دولین ها بعد از کارست شاخص ترین شکلهای مورفولوژیکی کارست است . دولین ها در اکثرموارد نتیجه تأثیر شیمیایی آب برسنگها ی آهکی است بدین ترتیب که آب ازدرز و شکافهای سنگ عبورکرده و سبب انحلال آن شده است و در نتیجه متعاقب بزرگ شدن شکافهای سنگ ،سطح زمین فرونشت نموده و چالهای بسته موسوم به دولین را در سطح پهنه کارستی بوجود آورده است.

حفره های فروکش درشکلهای بسیارگوناگون مانند بشقاب ،قیف،فروافتادگی های درازو غیره یافت می شوند عمق آنها می تواند ازچند مترتا چند صد مترتغییر کند این اشکال موجب تغذیه آبخوانهای کارستی می گردند .                                                     

 
ج: دره های کارستی                                                                                               

یکی ازچشم اندازهای غالب مرفیک کارستی هستند که برحسب نحوه تشکیل و سیمای مورفولوژیکی به دو گروه تقسیم می شوند

1) دره های باریک و عمیق :   

دارای شکل کاملu  بوده و بسیار تنگ می باشد دیوارهای آنها از سنگهای یکپارچه و مقاوم تشکیل یافته و شیب بسیارزیاد دارند .       

مرجع تخصصی آب و فاضلاب