مرجع تخصصی آب و فاضلاب

بهره برداري از آبهاي زيرزميني توسط چاه و قنات پيشينه قديمي ايرانيان بوده است. قنات عبارت از يك گالري يا تونل زيرزميني ميباشد مه در دامنه هاي ابرفتي حفر مي شود. قسمتي از اين تونل در زير سطح ايستابي واقع شده و بخشي ديگر از تونل كه آب را به سطح زمين هدايت مي كند در بالاي سطح ايستابي قرار گرفته است. در واقع قنات مجموعه اي از چند ميله ( چاه ) و يك كوره ( تونل) زيرزميني است كه با شيبي كمتر از شيب سطح زمين آب موجود در لايه هاي آبدار مناطق مرتفع زمين را به كمك نيروي ثقل و بدون كاربرد نيروي كشش و هيچ نوع انرژي الكتريكي يا حرارتي با جريان طبيعي جمع آوري كرده و به نقاط پست تر مي رساند.
در مورد تعداد قنوات موجود در ايران ارقام متفاوتي ذكر شده است بنظر مي رسد در ايران 31000 رشته قنات وجود داشته باشد كه سالانه 10 ميليارد متر مكعب آب زيرزميني را از لايه هاي آبدار خارج مي ساند. استان خراسان با بيش از 11000 رشته بالاترين تعداد قنات را در سطح كشور دارا مي باشد. برخي از قناتهاي اين استان مانند قنات سناباد مشهد از 1200 سال قبل داير بوده است. عمق اولين چاه ( چاه مادر) در قنات بيدخت گناباد 350 متر و در قنات كيخسرو بجستان بيش از 400 متر مي باشد. آبدهي برخي از قناتها در ايران كم و حدود يكي دو ليتر در ثانيه است. در حالي كه برخي ديگر مانند قنات قصبه گناباد بيش از 350 ليتر در ثانیه آبدهي دارند. طول گالري قنات در بعضي موارد مانند قنات گناباد متجاوز از 70 كيلومتر است.
قناتها تا 50 سال پيش در ايران بخوبي كارائي داشته و مورد استفاده قرار مي گرفتند زيرا در اكثر لايه هاي آبدار ميزان تغذيه طبيعي بمراتب بيشتر و يا حداقل در حد استخراج آب توسط قنات بود. اما با ورود فناوري چاه و پمپ كه در مدت كوتاهي اين امكان را بوجود مي آورد كه در نقطه مورد نظر چاهي را حفر و آب استخراج كرد بتدريج سطح ايستابي در اكثر دشت ها افت پيدا كرد و گالري قناتها بعنوان تونلهاي خشك در بالاي سطح ايستابي قرار گرفتند. بدين ترتيب اكثر قناتها خشك و از چرخه استفاده خارج شدند. بطوريكه امروزه چاه اساسي ترين ابزار استفاده از ابهاي زيرزميني در آمده است. اما استفاده بيش از حد از آبهاي زيرزميني توسط چاهها نيز باعث گرديده است كه آبدهي آنها كاهش پيدا كرده و تعدادي از آنها نيز خشك شوند.
 

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

حفاظت از آب‌هاي زيرزميني، براي ‌آيندگان
ميزان منابع آب تجديد‌شونده كشور با توجه به موقعيت اقليمي، وقوع پديده تغيير اقليم و گرمايش جهاني و احتمال تشديد خشكسالي‌ها، محدود و احتمالا رو به كاهش است و از سوي ديگر تقاضاي آب براي مصارف مختلف با توجه به افزايش جمعيت و توسعه در ابعاد مختلف، همواره روبه افزايش است؛ بنابراين براي مواجهه با اين چالش و به منظور ايجاد تعادل منطقي بين عرضه و تقاضاي آب و استفاده پايدار از منابع آب لازم است راهكارهاي مديريتي و حفاظتي موثرتري در زمينه بهره‌برداري از منابع آب اعمال شود.

در اين ميان، منابع آب زيرزميني با توجه به ريسك‌پذيري كم آن نسبت به منابع آب سطحي در شرايط خشكسالي و نيز سهولت استحصال آن، از مزيت نسبي بالاتري در تامين نيازهاي فعلي و آتي كشور برخوردار است. با استناد به آخرين آمار مربوط به سال آبي 87 ـ 86، ميزان برداشت از منابع آب زيرزميني از طريق چاه و قنات در كل كشور بالغ بر3/56 ميليارد متر مكعب در سال است كه قسمت اعظم آن در بخش كشاورزي آن هم با بازده پايين به مصرف مي‌رسد. متاسفانه برداشت غير اصولي و بيش از حد مجاز از منابع آب زيرزميني به همراه حفر چاه‌هاي غيرمجاز در دشت‌هاي كشور در دهه‌هاي گذشته موجب افت شديد كمي و كيفي در اين منابع شده است كه پيامدهاي سوء آن به صورت تخريب كيفي آب زيرزميني، نشست سطح زمين، افزايش هزينه پمپاژ و گاهي كاهش جريان آب رودخانه‌ها با توجه به تعاملات هيدروليكي بين آب زيرزميني و سطحي نمايان شده است. هرچند در سال‌هاي اخير وزارت نيرو با استقرار نظام تخصيص آب توانسته، روند غير اصولي توسعه آب زيرزميني را تا حدودي كنترل كند با اين حال اين اقدامات در بسياري از دشت‌هاي مهم كشور به مثابه نوشداروي پس از مرگ سهراب است. تقريباً در نيمي از دشت‌هاي كشور نسبت حجم استحصال آب زيرزميني به حجم پتانسيل آب زيرزميني تجديدشونده (technical index) بيش از 100 درصد است، در حالي كه معمولا بايد سعي شود اين شاخص از 70 درصد تجاوز نكند. همين امر باعث شده است كسري مخزن (بيلان منفي) در آبخوان‌هاي كشور به بيش از 6 ميليارد مترمكعب در سال برسد. چنين بهره‌برداري بي‌ضابطه‌اي از منابع آب زيرزميني صدمات و تغييرات جبران‌ناپذيري را به محيط‌زيست وارد كرده است و ادامه اين روند يعني بهره‌برداري بي‌رويه مي‌تواند نگران‌كننده باشد.

در اين خصوص، كميته ملي توسعه پايدار يكي از نشست‌هاي خود را به بحث حفاظت از منابع آب زيرزميني اختصاص داده است و اعضاي آن بر لزوم برنامه‌ريزي‌هاي دقيق‌تر و جامع‌تر براي حفاظت كمي و كيفي از منابع آب زيرزميني كشور تاكيد داشته و توجه و حساسيت مضاعفي از سوي تمامي سياستگذاران، دست‌اندركاران و ذي‌نفعان را خواستار شده‌اند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

ايران از جمله کشور هايي است که بر روي کمربند زلزله واقع شده است و هر روزه اخباري پيرامون وقوع زلزله در اين کشور به گوش مي رسد.زلزله علاوه بر تاثيرات مخرب سازه اي تاثيرات سوء زيست محيطي نيز دارد که از آن جمله مي توان به آلوده نمودن آبهاي زير زميني اشاره نمود .در ارتباط با آلودگي آبهاي زير زميني مي توان به آلودگي شيميايي و ميکروبي که از مهمترين اثرات زلزله بر آبهاي زير زميني   مي باشد اشاره نمود.باتوجه به زلزله خيز بودن ايران و کمبود منابع آبي نياز به حفاظت از آبهاي زير زميني امري کاملا ضروري به نظر مي رسد.در اين مقاله به نقش زلزله در آلودگي آبهاي زير زميني، تاثيرنامطلوب آن از جنبه هاي مختلف براين ماده ارزشمند. و بحث در مورد راههاي حفاظت از آن در برابر زلزله پرداخته مي شود.

کلمات کليدي : زلزله ، آبهاي زير زميني ، آلودگي

نويسنده : حسين ظفري، علي ماهرو بختياري ، دکتراکبر باغوند

 

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مهندس عليرضا رخشا، مديرعامل شركت «پيام‌آوران نانو فن‌آوري آينده‌نگر» در گفت‌وگو با خبرنگار «پژوهشي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) با بيان اين مطلب اظهار كرد: نانو ذرات آهن خالص يا «زيرو ولنت» از يکسو به دليل برخورداري از سطح فعال و خاصيت کاهندگي شيميايي بسيار بالا و از سوي ديگر به دليل اندازه بسيار کوچکشان که امکان نفوذ و مهاجرت مسافت‌هاي طولاني در اعماق خاک را فراهم مي آورد، براي حذف آلودگي آب‌هاي زيرزميني و همچنين پساب‌هاي صنعتي بسيار موثرند.

وي درباره روش استفاده از نانو ذرات آهن صفرظرفيتي ، براي تصفيه آب‌هاي زيرزميني گفت: اگر اين ذرات در يک مايع توزيع و پايدار شوند، با تزريق اين محصول در يک نقطه از زمين (از طريق چاهک‌هاي ايجاد شده به همين منظور) يک منطقه موثر براي تصفيه آب ايجاد مي‌شود.

رخشا افزود: چاهک‌هاي مزبور را مي‌توان در فواصل مشخصي از چاه يا قنات برداشت آب به نحوي تعبيه کرد که محل برداشت آب را احاطه کرده و مانند يک سپر مانع از ورود آلودگي به داخل چاه شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب