مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب علاوه بر آنکه در ترکیب اندام‌ها و سوخت و ساز بدن، توزیع و دفع مواد مشارکت دارد، به‌عنوان آب آشامیدنی، خود یک ماده غذایی است و نقش موثری در انتقال مواد مغذی به بدن ایفا می‌کند. به‌طور طبیعی هر فرد با نوشیدن آب در شبانه‌روز، قسمت مهمی‌از احتیاجات بدن به مواد گوناگون را تامین می‌کند. کمبود منابع آب آشامیدنی سالم در بسیاری از کشورها موجب افزایش تجارت آب‌های بسته‌بندی شده گردیده است.

علاوه بر آن، چنین به نظر می‌رسد که در بسیاری از موارد، ذخایر قدیمی‌آب آشامیدنی مانند(شبکه‌های خصوصی و دولتی) نتوانند کلیه شرایط و استانداردهای ایمنی میکروبیولوژیکی آب راتضمین کنند. در سال‌های اخیر، تجارت بین‌المللی آب‌های بسته‌بندی شده از نظر کمی‌و کیفی افزایش یافته است ودرحال حاضرحمل و نقل این محصولات به وسیله کشتی، قطار،کامیون وحتی هواپیما صورت می‌گیرد (ترابری هوایی باتوجه به بالابودن هزینه هواپیما، بیشتردرموارد بحرانی انجام می‌شود). درمواردی که شبکه آب‌رسانی به دلایل متعدد از جمله حوادث طبیعی مانند زلزله و خشکسالی آسیب می‌بیند، استفاده از آب‌های بسته‌بندی شده می‌تواند کمک موثری در برآوردن نیازآسیب دیدگان به آب باشد. آب آشامیدنی بسته‌بندی شده (بطری شده)، آب آشامیدنی است که در ظروف بسته‌بندی می‌شود و به‌طور طبیعی دارای املاح و یا گاز کربنیک بوده و یا طی فرآیند بسته‌بندی به آن اضافه می‌شود و افزودن هرگونه مواد دیگر مانند شیرین‌کننده‌ها و یا طعم‌دهنده‌ها به آن مجاز نیست. آب آشامیدنی بسته‌بندی شده یک ماده غذایی محسوب می‌شود.
● منابع آب بطری شده
منابع تامین آب‌های بطری شده به شرح زیر است:
آب زیرزمینی: به آب‌هایی مانند چشمه، چاه‌های فوران کننده و آب چاه‌هایی که منشأ آب‌خیز آن زیر زمینی است، گفته می‌شود. آب‌های زیرزمینی ممکن است به دوگروه آب‌های حفاظت شده و نشده طبقه‌بندی شوند.

آب‌های زیرزمینی حفاظت شده به‌طور مستقیم تحت تاثیر محیط وآب‌های سطحی قرار نمی‌گیرند و از نظر میکروبیولوژیکی نیز دارای کیفیت مناسب هستند، در حالی که آب‌های زیرزمینی حفاظت نشده ممکن است تحت تاثیرمحیط قرارگرفته و از نظر میکروبیولوژیکی نیز مناسب نباشند.

آب سطحی: آب‌هایی مانند آب نهرها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، آبگیرها وسدها هستند که وارد طبیعت می‌شوند.

استخراج: استخراج آب معدنی از چشمه، دالان و چاه‌های حفر شده یا طبیعی باید متناسب با شرایط زمین‌شناسی و آب‌شناسی منطقه انجام گیرد، به نحوی که از دخول هرگونه مواد خارجی جلوگیری به عمل آید.

در صورت استفاده از پمپ برای جمع‌آوری آب معدنی، باید به گونه‌ای عمل شود که احتمال انتقال هر نوع آلودگی ناشی از رویدادهای طبیعی و اعمال دیگر مانند سهل‌انگاری و یا انتقال احتمالی بیماری‌های گوناگون به افراد از طریق آب به صفر برسد. فرآیند‌های تصفیه از نظر تاثیر روی ارگانیسم‌های خاص متفاوت است. در آب‌های بسته‌بندی شده‌ای که تصفیه چندگانه دارند، احتمال وجود میکروارگانیسم‌های مضر برای سلامت انسان کمتراست. در صورت لزوم می‌توان برا صاف کردن آب از روش‌های مکانیکی (که موجب کاهش و یا حذف مواد شیمیایی می‌شوند) به شرح زیر استفاده کرد:

صافی‌های سطحی (مانند صافی‌های غشایی چین خورده

صافی‌های عمقی (مانند صافی‌های شنی و یا صافی‌های فیبری فشرده

صاف کردن با کربن فعال

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

در سال های اخیر خرید آب آشامیدنی در بطری گسترش یافته. اینکه چرا آب آشامیدنی در بطری خریداری می شود دلایل گوناگون دارد. از سوئی خوب نبودن کیفیت آب لوله کشی در برخی از کشورها و مناطق دلیل اینکار است و از سوی دیگر نا آگاهی در مورد آب و خواص آن در کنار رفع عطش و دلیل آخر سوء استفاده تولید کنندگان آب در بطری از نا آگاهی عموم. به علاوه برخی خواصی را برای آب آشامیدنی (معدنی) بر می شمارند که یا اساسا ناصحیح است و یا صحت علمی آن ها هیچگاه به اثبات نرسیده.

 چنانچه در صورت فقدان مواد مضر در آب میزان مواد سالم معدنی موجود در آب را به عنوان معیار مفید بودن آن در نظر بگیریم، به سهولت می توان بر اساس مقایسه میزان موادی که روی بطری ها  نوشته شده با میزان املاح سالم در آب لوله کشی به این نتیجه رسید که میزان املاح در آب لوله کشی همان اندازه و یا در غالب موارد بیشتر است.  هر فرد می تواند با تماس با سازمان آب محل خود از میزان املاح آب لوله محل خود اطلاع پیدا کند.

آن چه مسلم است این که چنانچه بخواهیم نیاز املاح بدن خود را از طریق نوشیدن آب (معدنی) بر طرف کنیم این روشی غیر ممکن است، زیرا که در این صورت انسان می بایست روزانه تا حدود 20 لیترآب بنوشد. ضمن این که برخی از متخصصین امور تغذیه بر این باورند که چون املاح موجود در آب منشاء معدنی دارند، بیش از 5% آنها جذب بدن نمی شوند. به این دلایل تبلیغ مصرف آب معدنی جهت تامین املاح مورد نیاز انسان از ا ین طریق بیشتر جنبهٔ اقتصادی دارد. جهت اطلاع بد نیست بدانیم که بهائ آب در بطری ها 50 الی 70 برابر آب تصفیه شده لوله کشی‌ است. طبیعی‌ است که حد اقل قشر ضعیف قادر به تامین چنین هزینه ای نیست. و در حالی‌ که نوشیدن فراوان آب ضروری است، این قشر توان تحمل این هزینهٔ سنگین را ندارد.

از آنجا که آب مهم ترین ماده غذائی است و با سلامت آحاد جامعه رابطهٔ مستقیم دارد، توجه جدی به آن از طرف دولت امری است انکار ناپذیر، زیرا از یک سو بروز تنها یک اپیدمی هزینه گزافی برای دولت در بر دارد و از سوی دیگر سلامتی‌ آب هزینه‌های درمانی را کاهش میدهد.

تبلیغ مصرف آب در بطری و حمایت دولت از آن عملا به معنای وگذاری تامین آب توسط بخش خصوصی به بهای بسیار گزاف برای اقتصاد ملی‌ است. در سال های اخیر در برخی‌ از کشورها آب رسانی از طریق لوله کشی که به مراتب ارزان تر است به شرکت‌های خصوصی واگذار شده. تجربه حاصل از این کار نیز چه در کشورهای صنعتی و غیره سراسر منفی‌ بوده؛ نه تنها کیفیت آب و شبکه بهتر نشده بلکه تنها بهای آب را شرکت ها چند برابر کرده اند. 

با توجه به این مسائل می توان نتیجه گرفت که حل مشکل آب آشامیدنی را نمی توان و نباید به بخش خصوصی واگذار کرد. از آنجا که تصفیهٔ فاضلاب از حساسیت کمتری برخوردار است، خصوصی سازی را میتوان در این بخش انجام داد.

آب های بسته بندی شده همواره سالم نیستند

آب لوله کشی می بایست بر اساس قوانین سازمان بهداشت جهانی و کشوری همه روزه مورد آزمایش قرار گرفته و در صورت سالم نبودن، به ویژه هنگامی که مقدار باکتری ها بیش از حد مجاز در آن وجود داشته باشند، موارد از طریق رسانه ها به اطلاع عموم برسند. بر اساس اطلاع این امردر ایران هم رعایت شده و روزانه علاوه بر آزمایش های متعدد در تصفیه خانه چندین نمونه از نقاط مختلف شهر نیز مورد آزمایش قرار می گیرند.

بر خلاف قوانین آب لوله کشی در مورد آب های معدنی و غیره در بطری قوانین جدی کنترل مواد آن وجود ندارد و به استناد نشریه سازمان یونسکو(the new Courier No.3, 2002) نه تنها قوانین جدی در مورد این آب ها وجود ندارد بلکه تولید کنندگان قادر به آنالیز روزانه همه مواد در آب نبوده و حتی در کشورهای صنعتی نیز دولت آن ها را کنترل جدی نمی کنند؛ به عنوان مثال تولید کننده ها در کشورهای صنعتی موطفند تنها سالی یک بار آب را مورد آزمایش محدود قرار دهند؛ آن هم نه آب پر شده در بطری و هنگام مصرف را بلکه آب را قبل از پر کردن آن در ظرف.

هرچند که آب آشامیدنی مهم ترین ماده غذائی به شمار می رود اما بر خلاف همه مواد غذائی بسته بندی شده، تولید کنندگان آب در بطری موظف به ذکر تاریخ مصرف روی بسته بندی ها نیستند. هفته نامه معروف آلمان «اشترن» در سال 2003 چندین آب معدنی معروف و گران قیمت را در آلمان مورد آزمایش قرار داده و به این نتیجه رسید که در برخی از آنها باکتری و مواد مضر وجود دارد، از جانب دیگر حلال های شیمیائی موجود و مضر در ظروف پلاستیک در آب حل می شوند. در بطری های پلاستیک ماده شیمیائی استآلدهید ( Acetaldehyd) وارد آب می شود که مزه آب را عوض می کند. مؤسسه بررسی محصولات در آلمان ( 2008, Stiftung Warentest) در یک بر رسی اعلام کرد نیمی از آب ها در بازار یا مزه استآلدهید یا پلاستیک یا مقوا و یا مزه های عجیب می دادند.

آزمایش های  دیگری در آلمان در سال 2007 نشان دادند که در بطری های پلاستیکی ای که چند بار مورد مصرف قرار می گیرند انواع و اقسام مواد از جمله روغن مشاهده می شوند و در یک مورد شناخته شده نوزادی دچار مسمومیت شده.

بر اساس همان گزارش سازمان یونسکو در بالا، حدود یک چهارم آب ها ی به اصطلاح معدنی در بطری ها در آمریکا توسط تولید کننده مستقیما از شیر آب لوله کشی پر شده بودند.

آنچه که اخیرا مورد توجه قرار گرفته و از اهمیت زیادی برخوردار است مسئله مواد رادیو اکتیو (اورانیوم، رادیوم و ایزوتوپ سرب) در آب ها است. این مواد که سلامت انسان را بیش از مواد دیگر مورد تهدید قرار داده و سرطان زا هستند در بسیاری از آب ها (بیش از همه اورانیوم) اعم از آب لوله کشی و معدنی وجود دارند که منشاء طبیعی دارند، لیکن غلظت آن ها در آب ها مختلف است. جالب توجه آن که آزمایش ها تا کنون نشان می دهند که در مجموع غلظت اورانیوم در آب های معدنی بیش از آب لوله کشی است اما تا کنون قانونی در مورد میزان مجاز آن وجود نداشته و شرکت ها هم موظف به ذکر غلظت اورانیوم بر روی بطری ها نیستند. تنها قانونی که اکنون رعایت آن الزامی است این که چنانچه غلظت اورانیوم بیش از 2 میکروگرم در لیتر باشد، فروشندگان نباید روی بطری ها ذکر کنند "قابل استفاده برای کودکان".

نتیجه آزمایش گسترده ای که در سال 2007  میلادی در سوئیس بر روی آب های  معدنی و لوله کشی پیرامون غلظت اورانیوم به عمل آمد نشان می دهد که از بین 25 آب معدنی در 11 عدد از آنها میزان غلظت اورانیوم به مراتب بیش از 2 میکروگرم، در حالی که به ندرت در آب های لوله کشی از این حد بیش تر بوده .

 از جمله آلاینده های دیگر آب آشامیدنی فلورید و بورات در آب است.  سازمان بهداشت جهانی غلظتی برای فلورید به میزان حداکثر یک و نیم میلی گرم و برای بورات یک میلی گرم را در آب آشامیدنی توصیه می کند. تحقیقات چندی نشان می دهند در کشورهای گرم سیر که انسان بیشتر آب می نوشد این غلظت ها می بایست کمتر باشند. به این خاطر به عنوان نمونه برای شیلی غلظتی مابین0,5 – 0,6 برای آفریقای جنوبی غلظتی مابین 0,5 – 0,7 و برای عربستان غلظتی معادل  0,75  میلی گرم توصیه می کنند.

همچنین تحقیقات بسیاری نشان می دهند که غلظت فلورید و بورات در بسیاری از آب های زیر زمینی و معدنی بیش از این مقادیر است. شرکت ها در آلمان موظفند طبق قانون آب های معدنی این کشور تنها در صورتی که غلظت فلورید  بیش از یک و نیم میلی گرم باشند میزان آن را روی بطری ها ذکر کنند.

بطور خلاصه و نمونه، چنانچه روزانه بیش از بیست میلی گرم فلورید وارد بدن شود از سوئی لکه های سفید و یا قهوه ای روی دندان ها ظاهر می شوند که مقاومت دندان را کاهش می دهند و از سوی دیگر انعطاف استخوان ها کم شده و امکان شکستگی آن ها بیشتر می شود.

هرچند که در مواردی مصرف آب آشامیدنی در بطری میتواند قابل توصیه باشد اما آن گونه که برخی‌ از مسولین تصور می کنند این کار جهت حل میان مدت و دراز مدت مشکل آب آشامیدنی برای عموم به هیچ وجه قابل توصیه نیست.

تا اینجا می توان به سادگی به این نتیجه رسید که تامین آب آشامیدنی در ظروف روشی است که از نظر اقتصاد ملی غیر قابل توجیه و از نظر سلامتی افراد نا مطمئن. اما بر همهٔ معایبی که برای آب آشامیدنی در بطری برشمرده شد، تاثیر زیست محیطی‌ این طریق آب رسانی نیز بیش از اندازه حائز اهمیت است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب معدنی از جمله نوشیدنی‌های گوارایی است كه خصوصا خنك آن در روزهای گرم سال از طرفداران زیادی برخوردار است. این نوشیدنی كه در قالب قوطی‌های پلاستیكی به بازار عرضه می‌شود، در میان افراد چنان جایگاهی پیدا كرده كه گاهی برخی خانواده‌ها برای مصرف روزانه به جای آب لوله‌كشی از آب معدنی استفاده می‌كنند.

آب معدنی همان آب چشمه است كه با عبور از طبقات و لایه‌های كوه‌ها به طور طبیعی تصفیه شده و هنگامی كه به سطح زمین می‌رسد، به جوش و خروش درمی‌آید و هوا و اكسیژن فراوانی را دریافت می‌كند. این آب به دلیل املاح معدنی نظیر كلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم دارای طعم و مزه بهتری نسبت به آب لوله‌‌كشی است و می‌تواند تا حدودی تامین‌كننده نیازهای بدن باشد. البته از آنجا كه سدیم حضور قوی در اغلب آب‌های معدنی دارد، مصرف زیاد آن برای كسانی كه دچار فشار خون هستند، كمتر مناسب بوده یا اصلا توصیه نمی‌شود.
معمولا برای ضدعفونی كردن این نوع آب‌ها از روش كلر زدن استفاده نمی‌شود و در عوض از روش‌های فیلتراسیون، ضدعفونی كردن با ازن و اشعه مادون قرمز استفاده می‌شود كه احتمال دارد در هنگام كاربرد نامناسب برخی اشعه‌ها، تركیبات مضر بطری به درون آب منتقل شده و زمینه افت املاح آب را فراهم سازد.
از طرفی نوشیدن همیشگی و دائم آب‌های معدنی به سبب وجود نیترات، نیتریت، سرب، كادمیوم و جیوه برای سلامتی زیان‌بخش هستند لذا با توجه به این كه دریافت نیترات و نیتریت از طریق استفاده از غذاهای حاضری معمولا در رژیم غذایی افراد بالاست و همچنین به دلیل آن كه برخی از این آب‌ها بویژه انواعی كه از آب‌های پایین‌دست تهیه می‌شوند، در معرض آلوده شدن به فاضلاب، انواع كودها و آفت‌كش‌ها و نیز فلزات سنگین هستند، لذا مصرف زیاد آب معدنی توصیه نمی‌شود. نكته دیگر آن كه درصد املاح برخی از آب‌های معدنی بیش از حد نیاز بوده، بنابراین می‌تواند خطر بروز سنگ كلیه را در افراد مستعد افزایش دهد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب