مرجع تخصصی آب و فاضلاب

لوله کشی جکی (Pipe Jacking): روشها، محاسبات، ساخت دستگاه، و شیوه اجرا

۱. روشهای اجرای لولهکشی جکی

لوله کشی جکی یک روش بدون حفاری باز برای نصب لولهها در زیر زمین با استفاده از نیروی رانش هیدرولیک است. این روش به دو دسته اصلی تقسیم میشود:

• لوله کشی جکی استاندارد (Standard Pipe Jacking):

  • نصب لوله ها بهصورت مرحلهای با استفاده از جکهای هیدرولیک و حفاری همزمان.

  • مناسب برای لولههای با قطر ۸۰۰–۳۵۰۰ میلیمتر و طول تا ۲۰۰ متر.

• میکروتونلینگ (Microtunneling):

  • استفاده از دستگاه های رباتیک هدایتشونده برای حفاری دقیق و نصب لوله.

  • مناسب برای پروژه های با دقت بالا (انحراف کمتر از ۲۵ میلیمتر).

۲. محاسبات کلیدی

• نیروی رانش مورد نیاز (Jacking Force):
  F=Fاصطکاک​+Fخاک​+Fلوله​

  • Fاصطکاک=μ×W×LFاصطکاک​=μ×W×L
    μ=ضریب اصطکاک، W=وزن لوله، L=طول مسیرμ=ضریب اصطکاک،W=وزن لوله،L=طول مسیر.

  • Fخاک=γ×D2×L×KFخاک​=γ×D2×L×K
    γ=وزن مخصوص خاک، D=قطر لوله، K=ضریب فشار جانبی خاک

  • Fلوله=مقاومت لوله در برابر خمش

• فشار وارد بر لوله (Pipe Stress):
  σ=F/A​
  A=سطح مقطع لوله

• پایداری چاه (Borehole Stability):

  • استفاده از معیارهای ترزاقی (Terzaghi) یا پروکتور (Proctor) برای جلوگیری از ریزش دیواره.

۳. ساخت دستگاه و تجهیزات

• سیستم جکینگ (Jacking Rig):

  • جکهای هیدرولیک: با ظرفیت رانش ۱۰۰–۵۰۰۰ تُن.

  • صفحه فشار (Thrust Wall): برای توزیع نیروی رانش به دیواره چاله.

• سر حفاری (Cutting Head):

  • تیغه های چرخان (Rotary Cutters): برای خاکهای نرم تا نیمه سخت.

  • دیسکهای الماسه (Disc Cutters): برای سنگهای سخت.

• سیستم هدایت (Guidance System):

  • لیزر یا ژیروسکوپ: برای کنترل دقیق مسیر.

• لوله های پیشساخته:

  • جنس: بتن مسلح، فولاد، یا GRP (فایبرگلاس).

  • اتصالات آب بند: با گسکتهای لاستیکی یا سیمانی.

• سیستم روانکاری (Lubrication):

  • تزریق دوغاب بنتونیت یا پلیمر برای کاهش اصطکاک.

۴. شیوه اجرا

۱. آمادهسازی محل:

• حفر چالههای ورودی و خروجی (Launch & Receiving Shafts) با عمق و ابعاد مناسب.

• نصب صفحه فشار و جکهای هیدرولیک در چاله ورودی.

۲. نصب لوله اولیه:

• قراردادن اولین لوله در چاله ورودی و اتصال به سر حفاری.

۳. فرآیند حفاری و جکینگ:

• شروع حفاری با سر حفاری و هدایت مسیر توسط سیستم لیزر.

• انتقال خاک حفاریشده به سطح با نوار نقاله یا سیستم هیدرولیک.

• اعمال نیروی رانش توسط جکها برای هل دادن لوله ها به جلو.

۴. نصب لوله های بعدی:

• افزودن لوله های جدید بهصورت مرحلهای و اتصال آنها با دقت میلیمتری.

• تزریق روانکار به فضای بین لوله و خاک برای کاهش اصطکاک.

۵. هدایت و اصلاح مسیر:

• نظارت مداوم بر انحراف مسیر و تنظیم زاویه سر حفاری.

۶. اتمام کار و تست نهایی:

• رساندن لوله به چاله خروجی و خارجکردن سر حفاری.

• تست آببندی و فشار برای اطمینان از عملکرد صحیح.

۵. چالشها و راهکارها

• ریزش دیواره چاه:

  • راهکار: تزریق دوغاب سیمانی یا پلیمر برای تثبیت خاک.

• انحراف از مسیر:

  • راهکار: استفاده از سیستمهای هدایت اینرشیال (Inertial Guidance).

• اصطکاک بالا:

  • راهکار: افزایش دوز روانکار یا استفاده از لوله های پوششدار.

۶. مزایای لوله کشی جکی

• عدم نیاز به حفاری باز: کاهش اختلال در ترافیک و محیط زیست.

• نصب لوله های بزرگ قطر: تا ۳.۵ متر با استفاده از جکهای پرتوان.

• دقت بالا: انحراف کمتر از ۱% طول مسیر.

• سرعت اجرا: پیشروی ۵–۲۰ متر در روز (بسته به شرایط).

۷. کاربردهای اصلی

• شبکه های فاضلاب و آب: در مناطق شهری شلوغ.

• خطوط انتقال گاز و نفت: زیر رودخانه ها یا جاده ها.

• تونل های دسترسی: برای پروژههای مترو یا معادن.

لوله کشی جکی به عنوان یک روش پیشرفته و پایدار، برای پروژههای زیرزمینی در مناطق پرتراکم شهری ایده آل است. موفقیت این روش به دقت در طراحی، انتخاب تجهیزات، و مدیریت اصطکاک و فشار خاک بستگی دارد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب