مرجع تخصصی آب و فاضلاب

تأسیسات آب شرب یکی از منابع و زیرساختهای بسیار مهم و حیاتی برای رفاه انسان و از نظر تولید تـا مصرف، آسیبپذیر است ۱ . امروزه بیش از دوسوم تهدیدات متوجه زیرساختها و شریانهای حیاتی است و نقش مهم این شریانهای حیاتی از یک سو و ارزش اقتصادی آنها از سوی دیگر باعث شده است توجه ویژهای به آنها شود 2 . بیشتر بخشهای کلیدي به دلیل قابل دسترس بودن و آسیبپذیری، ریسـک شکسـت زیادی در برابر تهدیدات طبیعی و غیرطبیعی دارند ۱،2 ؛ بنابراین، دفاع جامع پیشگیرانه از زیرساختهای حیاتی هـر جامعه از پیش فرضهای تعیینکننده بقای آن است ۳،۴ . سامانههاي تأمین و توزیع آب شـهري شـامل منـابع تـأمین، خطـوط انتقال اصلي، تصفی ه خانهها ،مخـازن ذخیـره و شبکه توزیـع آب به دلیل خدماترسانی به همه مردم جزء زی رساختهاي اساسي هر شهري هستند. بـروز حوادث طبیعي و غیرطبیعی موجب شکلگیري بحرانهـاي ثانویه مثل تخریب اجزاي این سامانههـا، قطـع دسترسي به آب کافي، آلودگی آب، شیوع بی ماريها و مـرگومیر ناشی از مصرف آب آلـوده میشود ۶،۵ . لذا لازم است در مکانیابی، ساخت و مدیریت این مراکز و تأسیسات، اصول و ملاحظات خاص دفاعي و امنیتي مورد توجه قرار گیرد ۷ ؛ چون ممکن است طی عملیات خرابکاری ،مورد هدف قرار گیرند که در این صورت منجر به آسیب جدی به جامعه و بعضاً ایجاد بحرانهای امنیتی میشود ۸ .
تأمین آب کافی، سالم، با کیفیت مناسب و استاندارد، حفاظت و مراقبت جدی از تأسیسات آبرسانی و تأمین سطح بالایی از امنیت در مقابل تهدیدات نظامي و تروریستي بسیار ضروری است ۷ . تجارب حاصل از جنگهاي گذشته نشان داده است کشور مهاجم بهمنظور درهم شکستن اراده ملت و تضعیف توان کشور مورد تهاجم، استراتژي اصلی و انهدامی خود را صرف حمله به مراکز حیاتی، حساس و مهم میکند ۹ . برای نمونه، آمریکا و متحدانش در جنگ خلیج فارس، با شناسایی منابع و تأسیسات حیاتی عراق بهخصوص منابع و تأسیسات آب، این استراتژی را اجرا کردند ۱۰ . امروزه مهمترین اهرم کنترل و نظارت در صنعت آب آشامیدنی ،پایش و کنترل تمام اجزای سیستم تأمین، تصفیه و توزیع آب است و فقط کنترل تصفیهخانه و منابع آب کافی نیست ۱۱ . تابهحال مطالعات گستردهای در این رابطه در داخل و خارج از کشور انجام شده است که در ادامه به بعضی از آنها اشاره میکنیم .
شیخعلی و همکاران در مطالعه ارزیابی آسیبپذیری تأسیسات آبرسانی شهر تهران گزارش کردند در بین تأسیسات مطالعهشده ،بر اساس معیارهای تعریفشده، بیشترین آسیبپذیری مربوط به سد لتیان و کمترین آن مربوط به مخازن ذخیره و شبکه توزیع است ۴ . شادمهری و همکاران با بیان اینکه زی رساختهاي شهري همیشه در معرض تهدیدات طبیعی و انسانساخت هستند، تهدیدات زی رساختهاي نهگانه شهري را مطالعه و ۱۷ تهدید آسی برسان به عناصر زیرساخت آب را در سه بخش تأمین، تصفیه و توزیع شناسایی و گزارش کردند. این تأسیسات آبی نسبت به سه نوع تهدید تروریستي شامل تروریسم سایبری، بیوتروریسم و تروریسم انتحاري آسی بپذیر هستند ۱2 . میرمحمدصادقی و همکاران گزارش کردند تعیین وضعیت ایمنی و شناسایی و ارزیابی ریسکهای موجود در تأسیسات آبی سبب میشود تهدیدات و ریسکهای بحرانی بهموقع شناسایی شود و مسئولان ذیربط اصلاح آن را در اولویت قرار دهند. از این طریق با صرف هزینههای کمتر، از خسارات، تلفات و هزینههای بیشتر ناشی از وقوع مخاطرات پیشگیری خواهد شد .هزینه انجام اقدامات اصلاحی بهموقع، همیشه به مراتب کمتر از اقدامات بعد از بروز حادثه است ۱۳ . Cioffi گزارش کرد امنیت نقش اساسی در سیستم آبرسانی ایفا میکند. به همین علت است که آن را به یک هدف جذاب برای تروریستها تبدیل میکند .به خصوص که زیرساختهای آب به طور قابل توجهی در برابر تهدیدات مختلف مثل تهدیدات بیولوژیکی، شیمیایی، سایبری و فیزیکی آسیبپذیر هستند و ضروری است وضعیت امنیتی آنها بهدقت ارزیابی و اصلاح شود ۱۴ .
کلاهدوزی و همکاران گزارش کردند داشتن یک برنامه خوب ایمنی و استفاده از روشهای جدید ارزیابی ریسک و کنترل و نظارت بر مشاغل، تجهیزات، ماشینآلات و رفتار کارکنان مثل روش FMEA، بسیار مؤثر و راهگشاست ۱۵ . Tsitsifli و همکاران با مرور وضعیت برنامههای ایمنی آب مانند(HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point تمام خطرات احتمالی و وقایع خطرناک را شناسایی کردند که ممکن است در تأسیسات آبی مانند منابع آب، تصفیهخانه، شبکه توزیع و مخازن آب آشامیدنی رخ دهد و با استفاده از ابزارهای پیشگیری و مدیریت ریسک، خطرات و تهدیدات احتمالی را با تأکید ویژه بر اجرای HACCP و WSP بررسی کردند ۱۱ . Fajrul و همکاران در مطالعه خود گزارش کردند شناسایی و ارزیابی خطرات بخشی از برنامه ایمنی و بهداشت شغلی در مرحله مدیریت ریسک است و در این مطالعه 22 ریسک احتمالی بالقوه را در فرایند تصفیه آب به روش مشاهده و مصاحبه شناسایی و پیامدهای آن را تعیین کردند که 2 ریسک در حد خیلی بالا ،۹ ریسک در حد بالا ،۱۰ ریسک در حد متوسط و یک ریسک در حد ضعیف ارزیابی شدند ۱۶ .
Golkhani و همکاران با استفاده از روش FMEA و AHP نسبت به شناسایی منشأ و عوامل زمینهساز خطرات و علل وقوع آن ها و همچنین معرفی راه حل برای کاهش این خطرات در صنایع و تأسیسات مهم و حیاتی مثل فولاد اقدام کردند و خطرات را به دو دسته قابل قبول و غیرقابل قبول تقسیم کردند ۱۷ . Dino و همکاران در مطالعه تحلیل ریسک فرایند تصفیه آب شرب در اندونزی و Szpak1 در مطالعه تجزیه وتحلیل و ارزیابی ایمنی مصرف کنندگان آب به منظور شناسایی و آگاهی از خطرات احتمالی در فرایند تصفیه آب و انتخاب و اولویت بندی اقدامات لازم، مطالعه ارزیابی ریسک های موجود را به روش FMEA انجام دادند و مهم ترین خطرات و روش مناسب کنترل آن ها را معرفی کردند ۱۸،۱۹ . در استاندارد، روش FMEA به خوبی توصیف شده است 2۰ . از مزایای این روش که یک روش ارزیابی ریسک پیشگیرانه است، کمک به شناسایی نقاط ضعف و ریسک های موجود، ارزیابی شدت و پیامد ریسک، احتمال کشف نقاط ضعف سیستم مطالعه شده، معرفی راه حل ها و روش های کنترل ریسک های بالقوه، حذف حوادث احتمالی نامطلوب و کاهش خسارات احتمالی است. درنتیجه ارزیابی ریسک با رویکرد پیشگیرانه در تأسیسات مهم و حیاتی برای ممانعت از خسارات و تحمیل هزینه های زیاد یک ضرورت است تا تصمیم گیری ها به جای قضاوت های فردی، بر اساس یک روش علمی و فنی باشد ۱۹ .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب