بحران آب - بررسی راهکارها و مشکلات زیست محیطی ناشی از آنها

درحال مشاهده: بحران آب - بررسی راهکارها و مشکلات زیست محیطی ناشی از آنها

ادعونی اهدای خون

بحران آب - بررسی راهکارها و مشکلات زیست محیطی ناشی از آنها

۱۳۸۹/۰۷/۲۴

12:0

امیرحسین ستوده بیدختی

بحران کمبود آب امروزه به طور جدی مطرح است. با توجه شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک ایران، خطر کم آبی در آینده نزدیک به طور جدی احساس می شود. امروزه برداشت بی رویه از منابع آب بویژه منابع آب زیرزمینی باعث پائین رفتن سطح این آبها شده است. به عنوان مثال آب مصرفی در بخش کشاورزی جهان 160 میلیارد متر مکعب از میزان جایگزین شدن طبیعی آن بیشتر است.
پروفسور " پرویز کردوانی " ، در سخنرانی خود تحت عنوان " پیر شدن و بحران آب در آینده نزدیک " در دومین همایش ملی سوخت، انرژی و محیط زیست که در محل تالار انتظار کرمانشاه برگزار شد، اظهار داشت: به عقیده من تا 50 سال آینده، آب در بسیاری از نقاط جهان به اتمام می رسد و حتی در برخی از شهرهای مرکزی ایران تا 4 یا 5 سال آینده این شرایط رخ خواهد داد. وی ادامه داد: در حال حاضر به علت برداشت زیاد از چاه ها و آب های زیرزمینی ایران، بسیاری از نقاط به آب شور رسیده است.
این چهره علمی ماندگار و بنیانگذار مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران، گفت: شرایط کنونی و آینده نزدیک آب جهان به گاوی شبیه است که در اثر دوشیدن بیش از حد او، به جای شیر، خون می دهد. پروفسور کردوانی در خصوص علت پیر شدن آب، تصریح کرد: آب ها بر اثر توسعه کشاورزی و استفاده از کودهای ازته، نیتراته شده اند که این عامل موجب شیوع سرطان معده در مردم خواهد شد.
وی افزود: با افزایش جمعیت دنیا و توسعه علم و فرهنگ، افزایش سطح بهداشت و رواج شهرنشینی امروزه با سه مشکل آب، آلودگی محیط زیست و غذا روبه روهستیم.
این چهره ماندگار ایران در رشته جغرافیا، اظهار داشت: روزگاری سالم ترین غذاها، میوه ها و سبزیجات بودند اما امروزه این میوه و سبزیجات به خاطر استفاده بیش از اندازه سموم در فرایند تولید آنها، در زمره آلوده ترین غذاها قرار گرفته اند.
پروفسور کردوانی تصریح کرد: سیستم باروری ابرها نیز چندان راه مناسبی جهت افزایش منابع آب نیست و این در حالی است که امکان باروری ابر در شهرهای مرکزی ایران مثل کرمان ، یزد و ... وجود ندارد.
وی افزود: علم و تکنولوژی در همه جا مشکلات را برطرف می کند اما در خصوص تولید آب ناکارآمد است. لذا تنها راه حل رفع بحران آب در جهان، صرفه جویی است.

حال برای حل این مشکل در سطح ملی و جهانی اقداماتی انجام گرفته که برخی از این اقدامات را بررسی می کنیم.
یکی از کارهایی که برای حفظ منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از افت بیشتر سطح آب آنها انجام می شود، احداث سد و استفاده از منابع آب سطحی است. بعد از آبگیری یک سد معموملاً آمار و ارقامی اعلام می شود که حاوی اخبار خوشایندی از تحت پوشش قرار گرفتن اراضی کشاورزی توسط سد است. اما از نظر سخنگوی وزارت جهاد کشاورزی، اولین اتفاقی که بعد از احداث سدهای جدید رخ می دهد، محرومیت کشاورزان در مسیر سد از آب هایی است که پیش از این استفاده می کردند. محمد حسین انصاری فرد گفت : از 3.5 میلیون هکتار اراضی پای آب سدها در کشور، 2.5 میلیون هکتار آن فاقد شبکه های آبیاری و زهکشی هستند.
وی افزود: پروژه های وزارت نیرو تا کنون عمدتاً متوجه سدسازی بوده و کمتر به شبکه های زیر دست سدها توجه شده است. اولویت اول وزارت نیرو آب شرب شهری است و پس از آن تأمین آب صنعت و تولید است در حالی که کشاورزی باید اولویت دوم وزارت نیرو باشد.
همچنین احداث سدهای بزرگ و کوچک سبب نابودی اکوسیستم های طبیعی و با ارزش بسیاری به ویژه در تالاب های کشور شده است.
یکی دیگر از راهکارهای جبران کمبود آب، شیرین کردن آب دریاست که امروزه در بسیاری از کشورهای عربی مثل عربستان سعودی، کویت، بحرین، عمان، قطر و امارات به رقم پرهزینه بودن، از این روش استفاده می شود. علاوه بر این در سایر نقاط جهان نیز از این روش استفاده می شود. به طور مثال در اروپا، کشور اسپانیا، در رأس کشورهایی قرار دارد که مصرف آب شیرین مصنوعی در آن بالاست. علاوه بر اروپا، کشورهای شمال آفریقا نظیر لیبی، الجزایر، و مصر در صدد استفاده از آب شور هستند.
برخی از دستگاههای آب شیرین کن از تکنولوژی اسمز معکوس برای تولید آبی با کیفیت آب مقطر استفاده می کنند. این تکنولوژی اولین بار توسط سازمان های فضایی که در صدد فرستادن انسان به فضا بودند استفاده شد. اما امروزه روی کره زمینی که 75 % سطح آن را آب تشکیل داده استفاده می شود که مشکلات زیست محیطی زیادی را بوجود آورده است.
بزرگترین مسئله ای که محافظین محیط زیست را به خود مشغول می کند، مشکلاتی است که تصفیه صنعتی آب به وجود می آورد. دستگاههای تصفیه آب در خلیج فارس روزانه 24 تن کلر، 300 کیلوگرم مس و 65 تن ترکیبات شیمیایی دیگر را در آب حل می کنند و این باعث بالا رفتن دمای آب می شود.
از بین رفتن میکروارگانیسم ها از دیگر مشکلاتی است که تصفیه آب برای محیط زیست به وجود می آورد. روزانه در کل منطقه، بر اثر برداشت 12 میلیون متر مکعب آب دریا برای تصفیه، انبوهی از میکروارگانیسم ها، از بین می روند. این میکروب ها طعمه ماهی ها هستند. علاوه بر آن، رسوب کف دریا، که ناشی از تصفیه آب است، باعث از بین رفتن مرجان های دریایی می شود و به طور کلی به عنوان خطری جدی برای اساس زندگی زیست محیطی به شمار می رود.
در این میان برخی راهکارهای ارائه شده از طرف مسئولان نیز جالب است. به عنوان مثال مصوبه مجلس در مورد صدور مجوز برای برداشت آب از چاههای غیر مجاز به شدت مورد انتقاد کارشناسان منابع طبیعی و محیط زیست است. محمد درویش، عضو هیئت علمی مؤسسۀ تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در این باره می گوید: قانونی کردن فعالیت چاههای غیر مجاز در کشور تنها می تواند بر شدت تخریب و ناپایداری سرزمین ایران کمک کند و دست متجاوزان را برای تغییر کاربری اراضی و تخریب اکوسیستم های تالابی، جنگلی و مرتعی باز می گذارد. وی افزود: آبی که ایرانیان در طول 30 سال گذشته از منابع آب زیرزمینی برداشت کرده اند، برابر با ذخیره آب سفره های زیرزمینی در هزار سال گذشته است.
این در حالی است که پیش از این پرویز رضازاده، مدیر کل پیش بینی هواشناسی کشور در گفتگو با مهر، نسبت به کاهش آب سفره های زیرزمینی هشدار داده و گفته بود که در 15 سال گذشته به دلیل نیاز آبی حداکثری، عمق برداشت آب از سفره های زیرزمینی از 50 متر به 300 متر رسیده و منابع آبی سفره های زیرزمینی ایران رو به پایان است.
یکی دیگر از کارهایی که با هدف صرفه جویی در مصرف آب از سوی دولت انجام گرفته، حمایت از تولید آب بسته بندی شده است. مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در گفتگو با گروه خبری مهر گفت: این وزارتخانه از توسعه کارخانه های تولید آب بسته بندی شده حمایت می کند. مهندس علیرضا دایمی با بیان اینکه هم اکنون سالانه 28 میلیون متر مکعب آب به 50 کارخانه تولید آب بسته بندی شده تخصیص می یابد، افزود: "توسعه استفاده از آب بسته بندی شده از سال 82 در وزارت نیرو با جدیت انجام شده و تا کنون ادامه داشته است و این یک اقدام کامل در راستای صرفه جویی آب به شمار می رود. "
در حالی که روش بسته بندی کردن آب شرب، به دلیل افزایش تولید زباله و هزینه های اضافی ( 200 هزار تومان برای هر متر مکعب! ) در کشورهای پیشرفته در حال منسوخ شدن است. در این کشورها بیشتر از آبهایی با نسبت خاصی از املاح برای مصارف درمانی استفاده می شود و مثلاً فردی که به دلیل مشکلات استخوانی نیاز به کلسیم دارد از آبی با غلظت مشخص کلسیم برای درمان استفاده می کند. بنابراین این راهکار مشکل خاصی را حل نمی کند.
با نگاهی به آمار مصرف آب در دنیا و ایران، ضرورت برنامه ریزی بیشتر در بخش کشاورزی روشن می شود. میانگین جهانی مصرف آب شیرین، به صورت زیر است:
70 % در بخش کشاورزی ، 20 % بخش صنعت و 10 % بخش شرب .
در حالی که این آمار برای ایران متفاوت است و به صورت زیر است:
92 % بخش کشاورزی ، 2% بخش صنعت و خدمات و 6 % بخش شرب.
بنابراین اگر برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری ها برای افزایش راندمان و کاهش مصرف در بخش کشاورزی انجام گیرد، مسلماً نتایج مطلوبتری خواهد داشت. زیرا اکنون راندمان آبیاری در ایران 40 % و در کشورهای پیشرفته بالای 60 درصد است و با هر یک درصد افزایش راندمان آب به اندازه ذخیره آب 2 سد کرج صرفه جویی می شود.
یکی از راههای صرفه جویی در مصرف آب در کشاورزی، استفاده از منابع نامتعارف آب مثل فاضلاب تصفیه شده است. اگر تصفیه فیزیکی و بیولوژیکی فاضلاب به درستی انجام گیرد، پساب حاصل دارای نیترات و فسفات ناشی از شوینده ها و فاضلاب های انسانی است که برای کشاورزی به عنوان کود عمل کرده و بهتر از سایر آبهاست. بنابراین سیستم جمع آوری و تصفیه فاضلاب شهرها که امروزه در تمام کشورهای پیشرفته انجام می شود، می تواند راهکاری مناسب برای مدیریت منابع آب باشد ضمن اینکه از آلودگی منابع آب توسط فاضلاب دفع شده توسط چاههای جذبی نیز جلوگیری می کند. بویژه در شهرهایی با خاک رسی و نفوذ ناپذیر ضرورت اجرای طرح های فاضلاب بیشتر احساس می شود. مثل شهر کرمان که آب در برخی مناطق از شهر به سه متری سطح رسیده و حتی بناهای تاریخی این شهر در معرض تخریب قرار دارند.