سعی بر آن است که مطالب مرجع تخصصی آب و فاضلاب شامل مسایل ، مقالات و اخبار عمران آب و فاضلاب,آب و فاضلاب و به صورت تخصصی فرآیند های تصفیه آب و فاضلاب،مهندسی آب و فاضلاب و صنعت آب و فاضلاب باشد.
دانشنامه آنلاین آب و فاضلاب
رشته های مرتبط:مهندسی عمران آب و فاضلاب،مهندسی تکنولوژی آب و فاضلاب،مهندسی آب و فاضلاب،محیط زیست،مهندسی بهداشت محیط،مهندسی آب،مهندسی شیمی و...
امیرحسین ستوده بیدختی
,.
املاح آب و ارزش تغذیه‌ای آنها
۱۳۹۰/۰۱/۱۲
9:27
|
نیاز پایه‌ی بدن برای جبران آبی که از طریق تنفس، تعرق و ادرار که در حالت عادی از بدن دفع می‌شود، حداقل 6/2 لیتر در روز است. حسب شرایط محیطی و نوع اشتغال، به میزان یاد شده افزوده می‌شود، به طوری که در هنگام اشتغال به کار سخت در زیر آفتاب و دمای بالای محیط، نیاز بدن به آب به 25 لیتر در روز می‌رسد.
بنا به نظر Kleiner(1999)، حدود 33 درصد آب مورد نیاز بدن از طریق مواد غذایی تأمین می‌شود. سازمان جهانی بهداشت (WHO)، رهنمود‌های کیفیت آب آشامیدن را بر پایه‌ی آشامیدنی 2 لیتر آب در روز توسط انسان بالغی به وزن 60 کیلوگرم تدوین کرده است. با احتساب نسبت پیشنهادی Kleiner، در رهنمود این سازمان، جذب روزانه‌ی 3 لیتر آب توسط انسان بالغ مد نظر بوده است. این سازمان، برای گروه‌های خاص انسانی، آشامیدن روزانه یک لیتر آب برای کودکان با وزن 10 کیلوگرم و 75/0 لیتر آب برای نوزدان با وزن 5 کیلوگرم را در نظر گرفته است. کمیته‌ی مشترک سازمان بین‌المللی کار(ILO)، دفتر برنامه‌ریزی زیست محیطی ملل متحد (UNEP) و WHO در رهنمود " استفاده سالم از مواد شیمیایی" ، توصیه‌های خود را با فرض وزن پایه‌ی 70 کیلوگرم برای مردان، 58 کیلوگرم برای زنان و میانگین وزن 64 کیلوگرم برای مجموع زنان و مردان، مصرف آب را در شرایط گوناگون محیط کار به شرح جدول شماره‌ی 1 توصیه کرده است :
دز کشورهای در حال توسعه، نیاز پایه‌ی فیزیولوژیک بزرگسالان به آب، در اغلب شرایط محیطی معمول، حداقل 3 لیتردر روز پیشنهاد شده است. ارتش آمریکا، نیاز آبی در دما و شرایط گوناگون کاری را به شرح زیر اعلام کرده است:
• در دمای 25 درجه‌ي سانتیگراد و کار متوسط در زیر آفتاب (نظیر کشاورزی): 5/4 لیتر در روز
• در دمای 30 درجه‌ی سانتیگراد و یا کار سخت در زیر آفتاب در دمای 25 درجه‌ی سانتیگراد : 6 لیتر در روز
سرانجام آن که (2003)Bartram , Howard با گردآوری نظر پژوهشگران میزان نیاز به آب برای برآورده ساختن نیازهای پایه‌ی بدن در شرایط کاری و فیزیولوژیکی گوناگون را در جدول شماره‌ی 2 خلاصه کرده‌اند:
جدول شماره‌ی 2: حجم آب مورد نیاز برای تأمین نیازهای فیزیولوژیک بدن
نیاز آبی گروه‌های ویژه
در گروه‌های خاص انسانی نظیر نوزدان، زنان باردار و شیرده، کهنسالان، بیماران خاص و ورزشکاران نیاز بدن به آب با مقادیر گفته شده متفاوت است.
در مقایسه با بزرگسالان که روزانه تنها 4 درصد از مایعات بدن خود را از دست می‌دهند، میزان برون‌رفت آب از بدن نوزادان روزانه 15 درصد است. به همین دلیل یک نوزاد با وزن 7 کیلوگرم ، برای جبران آب از دست رفته، نیازمند جذب یک لیتر آب در روز است.
زنان باردار علاوه بر نیاز پایه، به آب افزون‌تری برای برآوردن نیازهای جنینی، ازدیاد فضای سلولی و تأمین مایع آمینوتیک کیسه‌ی جنینی نیاز دارند. مؤسسه‌ی ملی تحقیقات ایالات متحده، آشامیدن روزانه 30 میلی‌لیتر آب در دوران حاملگی و 1-75/0 لیتر آب در شش ماهه‌ی نخست دوران شیردهی را اضافه بر نیاز پایه توصیه کرده است.
به رغم آن که نیاز به آشامیدن آب در کهنسالان بیشتر از نیاز پایه نیست، اما این نگرانی وجود دارد که مراکز احساس تشنگی آنها از حساسیت کافی برخوردار نباشد. افزون بر آن یافته‌های برخی محققان گویای آن است که با افزایش سن، توانایی بدن در تغلیظ ادرار فزونی می یابد و به همین دلیل توصیه شده است کهنسالان آب بیشتری برای حفظ سلامت دستگاه گوارش و ادراری خود مصرف کنند.
نیاز آبی ورزشکاران از دو جنبه‌ی جبران نمک‌های از دست رفته و مدیریت بازیابی آب (Rehydration) حسب شرایط جسمی و زمانی مورد توجه است.
در بیماران، آشامیدن آب هر دو جنبه‌ی مضر و مفید را به دنبال دارد. کم‌آبی بدن در هنگام بیماری از آن رو که سبب تقلیل درد و کاهش نیاز به دفع دردآور ادرار به ویژه در بیمارانی که دفع ادرار آنان به دشواری انجام می‌شود، مفید است. در حالی که آشامیدن آب افزون بر ممانعت از عارضه‌های ناشی از کم‌آبی و سوء تغذیه از عوارض جانبی بیماری به ویژه آسیب به دستگاه گوارش پیشگیری می‌کند. تجویز آشامیدن آب در بیماران حسب نظر پزشک و اغلب از طریق خوراکی و همراه با غذا و یا سرم‌های تغذیه‌ای صورت می گیرد.
عارضه‌های بهداشتی از دست رفتن آب بدن
ابتلا به اسهال شدید، مصرف زیاد الکل، ازدیاد دما و کاهش رطوبت محیط می‌تواند سبب از دست رفتن آب بدن (کم آبی) شود. مؤسسه‌ی ملی ایالات متحده (2002) کم آبی در حالتی که نقصان وزن بدن، 5-3 درصد باشد، خفیف، در کاهش 10-6 درصد وزن، متوسط و در هنگامی که این کاهش به 15-9 درصد برسد، آن را کم‌آبی شدید با عنوان " فوریت پزشکی" طبقه‌بندی کرده است.Kleiner(1999) کم‌آبی خفیف بدن را معادل 2-1 درصد کاهش وزن از طریق خروج مایعات از بدن و بیش از این مقدار را کم‌آبی شدید دانسته است.
کم‌آبی خفیف با آشامیدن مایعات به ویژه محلول‌های حاوی املاح (شرب، آب لیمو و...) از بین می‌رود. در حالی که جبران کم‌آبی شدید، تنها با آشامیدن آب ممکن نبوده و اغلب نیازمند غذا و سایر مواد اسمولار در یک دوره‌ی 24 ساعته بهبود می‌یابد. افزایش احتمال ایجاد سنگ کلیه در افراد مستعد، افزایش احتمال ایجاد سرطان مجاری ادراری، از عارضه‌های نسبت داده شده به تقلیل آب بدن می‌باشد. در صورتی که حجم ادرار دفع شده کمتر از یک لیتر در روز باشد. در صورتی که حجم ادرار دفع شده کمتر از یک لیتر در روز باشد، احتمال تشکیل سنگ در مجاری ادراری فزونی می یابد، در حالی افزایش حجم ادرار به بیش از 5/2-2 لیتر در روز، از تشکیل سنگ جلوگیری خواهد کرد. برخی دیگر از محققان، توصیه کرده‌اند که برای کاهش خطر تشکیل سنگ کلیه، حجم مایعات مصرفی باید به اندازه‌ای باشد که در هر روز حداقل 5/1 لیتر ادار از بدن دفع شود.
مطالعه‌ی Chan و همکاران (2002) در دانشگاه کالیفرنیا نشان می‌دهد که میزان ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب، در مردان با آشامیدن روزانه 5 لیوان و یا بیشتر و در زنان با نوشیدن روزانه‌ی 4-3 لیوان آب، در مقایسه با همتایان خود که هر روز 2 لیوان و یا کمتر آب آشامیده است به میزان بسیار چشم‌گیری کمتر بوده است. بر مبنای یافته‌های Kleiner(1999) با افزایش مصرف مایعات، احتمال ابتلا به سرطان پستان و روده‌ی بزرگ نیز کاهش قابل توجهی می‌یابد. این در حالی است که محققان بر تأثیر کم‌آبی بدن بر عملکرد قوه‌ی ادارکی هم‌عقیده نیستند.
عارضه‌های بهداشتی ناشی از آشامیدن آب فاقد املاح
اطلاعات علمی پیرامون عارضه‌هاي ناشی از آشامیدنی آب فاقد املاح، بر پایه‌ی داده‌های مشاهده‌ای و تجربی منتج از حیوانات آزمایشگاهی، داوطلبان، توزیع آب فاقد املاح حاصل از دستگاه‌های آب شیرین‌کن در اجتماعات انسانی و نوزدانی که غذای آن ها با آب مقطر تهیه شده است، می‌باشد. به دلیل محدودیت اطلاعات، قضاوت درخصوص عارضه‌هاي بهداشتی محتمل، از یافته‌های اپیدمیولوژیک در مقایسه‌ی اجتماعات با مصرف آب حاوی املاح کم (سبک) و املاح زیاد نیز بهره گرفته شده است. بر این اساس عارضه‌هاي بهداشتی محتمل مستقیم و غیر‌مستقیم مترتب بر مصرف آب با محتوی املاح کم به شرح زیر خلاصه شده است:
• تأثیر مستقیم بر عشاء مخاطی روده‌ها، خون‌سازی و سایر فعالیت‌های بدن
• عدم جذب کلسیم و منیزیم
• جذب اندک سایر عناصر تغذیه‌ای
• از دست رفتن کلسیم، منیزیم و سایر عناصر تغذیه‌ای از ماده‌ی غذایی، در آماده‌سازی غذا
• افزایش احتمالی جذب فلزات سنگین ناشی از لوله‌های حامل آب
• تقویت احتمالی رشد مجدد باکتری‌ها
از خوراندن آب با محتوی املاح محلول اندک(TDS کمتر از 75 میلی‌گرم بر لیتر) به موش‌های صحرایی در یک دوره‌ی یک ساله نتایج زیر به دست آمده است:
• افزایش جذب آب و متعاقب آن افزایش حجم ادرار و مایعات خارج سلولی
• افزایش غلظت یون‌های سدیم و کلرور در سرم خون
• افزایش دفع یون‌های سدیم و کلرور از بدن به حدی که عدم جبران آنها از طریق مواد غذایی منجر به تعادل منفی این عناصر در اندام ها شده است.
• کاهش حجم و تعداد گلبول‌های قرمز و سایر هماتوکریت‌ها
• کاهش ترشح آلدسترون، تری ایوتری یونین
• افزایش ترشح کورتیزول
• تغییرات مرفولوژی در کلیه مشتمل بر آتروفی گلومرول ها و کاهش انتقال خون به نفرون‌ها
در یک کتاب آلمانی با عنوان " حقایقی درباره‌ی آب" (Shoking truth about water) چنین آمده است :
"آب در بدن همیشه حاوی الکترولیت‌هایی نظیر سدیم و پتاسیم است و غلظت آنها توسط بدن کنترل می‌شود. جذب آب در اپیتلیال روده از طریق انتقال سدیم انجام می شود. در صورتی که آب خالص و فاقد املاح آشامیده شود، الکترولیت‌ها ابتدا از جدار روده به آب بلعیده شده اضافه می‌شوند و به دلیل آن که بدن هیچ‌گاه آب را به طور خالص دفع نمی‌کند، مقادیری از املاح بدن همراه آب دفع می‌شود. به این ترتیب آشامیدن آب فاقد املاح منجر به کاهش الکترولیت‌های بدن خواهد شد."
در دواطلبانی که آب محتوی املاح کم(TDS<100mg/L) مصرف کرده‌اند، عارضه‌هاي زیر مشاهده شده است:
• افزایش ادرار(به طور میانگین 20 درصد)
• افزایش حجم آب در فضای بین سلولی
• افزایش غلظت سدیم و کاهش غلظت پتاسیم در سرم خون
• افزایش دفع یون‌های سدیم و پتاسیم، کلرور، کلسیم و منیزیم در بدن
از مطالعات اخیر در روسیه چنین استنباط می شود که آشامیدن آب حاوی مواد معدنی کم، احتمال (Risk factor) ابتلا به فشار خون (Hypertension) و بیماری‌های عروقی کرونر قلب، زخم معده و اثنی‌عشر، گواتر، عارضه‌های حاملگی و عارضه‌های متعدد در نوزادان و اطفال نظیر یرقان، کم‌خونی و آسیب‌های ساختاری در رشد را فزونی می‌بخشد. مکانیسم تأثیر مصرف آب حاوی املاح کم (TDS<100mg/L) بر انسان چنین اعلام شده است: با ورود آب حاوی املاح کم به روده‌ها، گیرنده‌های اسمزی ( (Osmoreceptorsدستگاه گوارش فعال می‌شود. متعاقب آن با آزاد شدن سدیم از جدار روده، ضمن کاهش فشار اسمزی، محتوی سدیم خون نیز افزایش می‌یابد.
• با تغییر در فشار اسمزی خون، حجم مایع بین سلولی و انتقال آب از گلبول‌های قرمز و سایر سلول‌ها به فضای بین سلولی افزایش می‌یابد. این امر سبب فعال شدن گیرنده‌های فشاری (Baroreceptor) و حجمی در جریان خون شده که در نهایت سبب کاهش ترشح هورمون‌های آلدوسترون و ADH و افزایش دفع سدیم و ادار خواهد شد.
شست و شو، آماده سازی و طبخ مواد غذایی به ویژه گوشت، حبوبات و سبزی‌ها در آبهای سبک(آب با محتوی املاح کم) سبب از دست رفتن بخش قابل توجهی از عناصر ضروری آنها خواهد شد. تقلیل 60 درصد کلسیم و منیزیم ، 66 درصد مس ، 70 درصد منگنز و 86 درصد کبالت در مواد غذایی طبخ شده با آبهای سبک مشاهده شده است. طبخ مواد غذایی در آبهای سخت ، نه تنها تقلیل عناصر تغذیه‌ای بسیار اندک خواهد بود، بلکه در مواردی، افزایش محتوی کلسیم ماده‌ی غذایی طبخ شده نیز گزارش شده است.
آشاميدن آب‌هاي با محتوي جامدات محلول 50 و حتي 75 ميلي‌گرم بر ليتر نيز مشاهده شده است. بر اين اساس گروه تحقيق كارشناسان سازمان جهاني بهداشت در سال 1980، حداقل TDS آب آشاميدني را 100 ميلي‌گرم بر ليتر و مقدار مناسب(Optimom) آن را در آب‌هاي سولفاته و كلروره در محدوده‌ي 200 تا 400 و دامنه‌ي آن را در آب‌هاي بيكربناته 500-250 ميلي‌گرم بر ليتر توصيه كرده‌اند. پيشنهاد اين گروه تحقيق بر پايه‌ي تجربه‌هاي ميداني حاصل از اندازه‌گيري متغيرهاي تغييرات وزن بدن، متابوليسم نيتروژن و ساير عناصر پايه‌ي تغذيه‌اي، فعاليت آنزيم‌ها، خونسازي و تنظيم آن، محتوي املاح معدني در خون و بافت‌ها، هماتوكريت و فعاليت آنزيم ADH در افراد داوطلب، سگ و موش صحرايي بوده است.
گروه تحقيق كارشناسان سازمان جهاني بهداشت، علاوه بر TDS، حداقل محتوي كلسيم آب‌هاي نمك‌زدايي شده را 30 ميلي‌گرم بر ليتر دانسته‌اند. اين غلظت پايه بر اين اساس كه اغلب عوارض بحراني بدن، ناشي از تغييرات هورموني در متابوليسم كلسيم و فسفات رخ مي‌دهد و با لحاظ داشتن حد اشباع املاح معدني در بافت استخوان به دست آمده است. اين گروه حداقل غلظت يون بيكربنات در آب‌هاي نمك‌زدايي شده را، براي حفظ جنبه‌هاي زيبايي‌شناختي و پذيرش عمومي و كاهش خورندگي آب، 30 ميلي‌گرم بر ليتر پيشنهاد كرده‌اند.
از سال 1980 به بعد پژوهش‌هاي علمي براي تعيين حداقل و مقدار مناسب املاح معدني در آب‌هاي نمك‌زدايي شده همچنان ادامه يافت. به عنوان نمونه نتايج دو بررسي اپيدميولوژيك جداگانه در چهار شهر در منطقه‌ي جنوب سيبري كه در آنها 460 و 511 زن با محدوده‌ي سني 49-20 سال، آب‌هاي با غلظت‌هاي متفاوت كلسيم و منيزيم مصرف كرده‌اند، نشان داد كه موارد ابتلا به بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي، فشارخون بالا، سردرد و سرگيجه و بيماري‌هاي استخواني در شهرهايي كه محتوي كلسيم آب 3 و 18 و مقدار منيزيم آن 4/2 و 5 ميلي‌گرم در ليتر بوده است، به مراتب بيشتر از مناطقي است كه از آب‌هاي حاوي 22 و 45 ميلي‌گرم بر ليتر كلسيم و 3/11 و 2/26 ميلي‌گرم بر ليتر منيزيم نوشيده‌اند.
Lutai و همكاران (1992) يك مطالعه‌ي اپيدميولوژيك پيرامون ارتباط محتوي املاح آب با شيوع بيماري‌ها بر روي دو گروه جمعيتي كه آب با كيفيت‌هاي متفاوت مصرف مي‌كردند انجام دادند. اين پژوهش در ناحيه‌ي Ust-Ilim روسيه بر روي تمامي گروه‌هاي جمعيتي مشتمل بر 7685 نفر بزرگسال، 562 كودك، 1582 زن باردار و نوزاد انجام شده است. در يك گروه آب مصرفي حاوي املاح معدني كم (ميانگين شاخص‌هاي 134=TDS ، 7/18=Ca ، 9/4=Mg و 4/86=HCO3 ميلي‌گرم بر ليتر) و در گروه ديگر آب با محتوي املاح معدني بيشتر (ميانگين شاخص‌هاي 385=TDS ، 5/29=Ca ، 3/8=Mg و 7/243=HCO3) مصرف كرده‌اند. در اين مطالعه غلظت عامل‌هاي سولفات، كلرور، سديم، پتاسيم، مس، روي، منگنز و موليبدان در آب آشاميدني و تمامي عادت‌هاي تغذيه‌اي، شرايط اجتماعي و كيفيت هوا در هر دو گروه جمعيتي تحت مطالعه يكسان بوده است. نتايج اين بررسي نشان داد كه در جمعيتي كه آب با محتوي املاح معدني كم مصرف مي‌كردند، موارد ابتلا به گواتر، فشارخون، بيماري‌هاي عروق كرونر قلب، زخم معده و اثني‌عشر، عفونت كيسه‌ي صفرا و نفريت به مراتب بيشتر از جمعيتي است كه از آب با محتوي املاح بيشتر استفاده كرده‌اند. علاوه بر آن موارد افزون‌تر كندي رشد و رشد غيرعادي در كودكان، ادم (خير) و كم‌خوني در زنان باردار همراه با موارد بيشتر مرگ و مير نوزادان در جمعيتي كه از آب با محتوی املاح كم مصرف كرده‌اند، مشاهده شده است. كمترين ميزان ابتلا به بيماري‌ها و عارضه‌هاي ياد شده در آشامیدن آب حاوي 90-30 ميلي‌گرم بر ليتر كلسيم، 35-17 ميلي‌گرم بر ليتر منيزيم و TDS حدود 400 ميلي‌گرم بر ليتر مشاهده شده است. براين اساس محققان اين پژوهش، آبي با چنين كيفيتي را از لحاظ فيزيولوژيك مناسب دانسته‌اند.
بر اين مبنا و بر پايه‌ي يافته‌هاي علمي ارایه شده در كنفرانس بازنگري رهنمودهاي كيفيت آب آشاميدني سازمان جهاني بهداشت كه در سال 2003 در دفتر اروپايي اين سازمان برگزار گرديد، حداقل و مقدار مناسب كلسيم، منيزيم و سختي آب آشامیدنی به شرح زير پيشنهاد شده است:
• منيزيم: حداقل 10 ميلي‌گرم بر ليتر و دامنه‌ي مقدار مناسب آن 30-20 ميلي‌گرم بر ليتر
• كلسيم: حداقل 20 ميلي‌گرم بر ليتر با دامنه‌ي مطلوب 80-40 و بهترين مقدار مناسب آن 50 ميلي‌گرم بر ليتر
• سختي كل: حداقل دامنه‌ي مناسب 4-2 ميلي‌مول بر ليتر (400-200 ميلي‌گرم بر ليتر بر حسب كربنات كلسيم)
منابع مورد استفاده
بنا به نظر Kleiner(1999)، حدود 33 درصد آب مورد نیاز بدن از طریق مواد غذایی تأمین می‌شود. سازمان جهانی بهداشت (WHO)، رهنمود‌های کیفیت آب آشامیدن را بر پایه‌ی آشامیدنی 2 لیتر آب در روز توسط انسان بالغی به وزن 60 کیلوگرم تدوین کرده است. با احتساب نسبت پیشنهادی Kleiner، در رهنمود این سازمان، جذب روزانه‌ی 3 لیتر آب توسط انسان بالغ مد نظر بوده است. این سازمان، برای گروه‌های خاص انسانی، آشامیدن روزانه یک لیتر آب برای کودکان با وزن 10 کیلوگرم و 75/0 لیتر آب برای نوزدان با وزن 5 کیلوگرم را در نظر گرفته است. کمیته‌ی مشترک سازمان بین‌المللی کار(ILO)، دفتر برنامه‌ریزی زیست محیطی ملل متحد (UNEP) و WHO در رهنمود " استفاده سالم از مواد شیمیایی" ، توصیه‌های خود را با فرض وزن پایه‌ی 70 کیلوگرم برای مردان، 58 کیلوگرم برای زنان و میانگین وزن 64 کیلوگرم برای مجموع زنان و مردان، مصرف آب را در شرایط گوناگون محیط کار به شرح جدول شماره‌ی 1 توصیه کرده است :
جدول شماره‌ی 1: شاخص سرانه‌ی نیاز روزانه به جذب مایعات در شرایط کاری گوناگون (ارقام برحسب لیتر)
| شرایط/وضعیت سنی | بزرگسالان (زنان و مردان) | مردان بزرگسال | زنان بزرگسال | کودکان (ده ساله) |
| عادی کار | 2/8-3/4 | 2/9 | 2/2 | 1 |
| کار در دمای محیطی بالا (میانگین دمای محیط C.32) | 1/9 (با مصرف شیر) 4/1(بدون مصرف شیر) | 4/5 | 4/5 | 4/5 |
| فعالیت متوسط | 1-2/4 | 2 | 1/4 | 1 |
دز کشورهای در حال توسعه، نیاز پایه‌ی فیزیولوژیک بزرگسالان به آب، در اغلب شرایط محیطی معمول، حداقل 3 لیتردر روز پیشنهاد شده است. ارتش آمریکا، نیاز آبی در دما و شرایط گوناگون کاری را به شرح زیر اعلام کرده است:
• در دمای 25 درجه‌ي سانتیگراد و کار متوسط در زیر آفتاب (نظیر کشاورزی): 5/4 لیتر در روز
• در دمای 30 درجه‌ی سانتیگراد و یا کار سخت در زیر آفتاب در دمای 25 درجه‌ی سانتیگراد : 6 لیتر در روز
سرانجام آن که (2003)Bartram , Howard با گردآوری نظر پژوهشگران میزان نیاز به آب برای برآورده ساختن نیازهای پایه‌ی بدن در شرایط کاری و فیزیولوژیکی گوناگون را در جدول شماره‌ی 2 خلاصه کرده‌اند:
جدول شماره‌ی 2: حجم آب مورد نیاز برای تأمین نیازهای فیزیولوژیک بدن
حجم آب (لیتر در روز)
| شرایط/وضعیت جنسی و جسمی | زنان بزرگسال | مردان بزرگسال | کودکان |
| عادی | 2/2 | 2/9 | 1 |
| کار در دمای بالا | 4/5 | 4/5 | 4/5 |
| حاملگی | 8/4 | ||
| شیردهی | 5/5 |
در گروه‌های خاص انسانی نظیر نوزدان، زنان باردار و شیرده، کهنسالان، بیماران خاص و ورزشکاران نیاز بدن به آب با مقادیر گفته شده متفاوت است.
در مقایسه با بزرگسالان که روزانه تنها 4 درصد از مایعات بدن خود را از دست می‌دهند، میزان برون‌رفت آب از بدن نوزادان روزانه 15 درصد است. به همین دلیل یک نوزاد با وزن 7 کیلوگرم ، برای جبران آب از دست رفته، نیازمند جذب یک لیتر آب در روز است.
زنان باردار علاوه بر نیاز پایه، به آب افزون‌تری برای برآوردن نیازهای جنینی، ازدیاد فضای سلولی و تأمین مایع آمینوتیک کیسه‌ی جنینی نیاز دارند. مؤسسه‌ی ملی تحقیقات ایالات متحده، آشامیدن روزانه 30 میلی‌لیتر آب در دوران حاملگی و 1-75/0 لیتر آب در شش ماهه‌ی نخست دوران شیردهی را اضافه بر نیاز پایه توصیه کرده است.
به رغم آن که نیاز به آشامیدن آب در کهنسالان بیشتر از نیاز پایه نیست، اما این نگرانی وجود دارد که مراکز احساس تشنگی آنها از حساسیت کافی برخوردار نباشد. افزون بر آن یافته‌های برخی محققان گویای آن است که با افزایش سن، توانایی بدن در تغلیظ ادرار فزونی می یابد و به همین دلیل توصیه شده است کهنسالان آب بیشتری برای حفظ سلامت دستگاه گوارش و ادراری خود مصرف کنند.
نیاز آبی ورزشکاران از دو جنبه‌ی جبران نمک‌های از دست رفته و مدیریت بازیابی آب (Rehydration) حسب شرایط جسمی و زمانی مورد توجه است.
در بیماران، آشامیدن آب هر دو جنبه‌ی مضر و مفید را به دنبال دارد. کم‌آبی بدن در هنگام بیماری از آن رو که سبب تقلیل درد و کاهش نیاز به دفع دردآور ادرار به ویژه در بیمارانی که دفع ادرار آنان به دشواری انجام می‌شود، مفید است. در حالی که آشامیدن آب افزون بر ممانعت از عارضه‌های ناشی از کم‌آبی و سوء تغذیه از عوارض جانبی بیماری به ویژه آسیب به دستگاه گوارش پیشگیری می‌کند. تجویز آشامیدن آب در بیماران حسب نظر پزشک و اغلب از طریق خوراکی و همراه با غذا و یا سرم‌های تغذیه‌ای صورت می گیرد.
عارضه‌های بهداشتی از دست رفتن آب بدن
ابتلا به اسهال شدید، مصرف زیاد الکل، ازدیاد دما و کاهش رطوبت محیط می‌تواند سبب از دست رفتن آب بدن (کم آبی) شود. مؤسسه‌ی ملی ایالات متحده (2002) کم آبی در حالتی که نقصان وزن بدن، 5-3 درصد باشد، خفیف، در کاهش 10-6 درصد وزن، متوسط و در هنگامی که این کاهش به 15-9 درصد برسد، آن را کم‌آبی شدید با عنوان " فوریت پزشکی" طبقه‌بندی کرده است.Kleiner(1999) کم‌آبی خفیف بدن را معادل 2-1 درصد کاهش وزن از طریق خروج مایعات از بدن و بیش از این مقدار را کم‌آبی شدید دانسته است.
کم‌آبی خفیف با آشامیدن مایعات به ویژه محلول‌های حاوی املاح (شرب، آب لیمو و...) از بین می‌رود. در حالی که جبران کم‌آبی شدید، تنها با آشامیدن آب ممکن نبوده و اغلب نیازمند غذا و سایر مواد اسمولار در یک دوره‌ی 24 ساعته بهبود می‌یابد. افزایش احتمال ایجاد سنگ کلیه در افراد مستعد، افزایش احتمال ایجاد سرطان مجاری ادراری، از عارضه‌های نسبت داده شده به تقلیل آب بدن می‌باشد. در صورتی که حجم ادرار دفع شده کمتر از یک لیتر در روز باشد. در صورتی که حجم ادرار دفع شده کمتر از یک لیتر در روز باشد، احتمال تشکیل سنگ در مجاری ادراری فزونی می یابد، در حالی افزایش حجم ادرار به بیش از 5/2-2 لیتر در روز، از تشکیل سنگ جلوگیری خواهد کرد. برخی دیگر از محققان، توصیه کرده‌اند که برای کاهش خطر تشکیل سنگ کلیه، حجم مایعات مصرفی باید به اندازه‌ای باشد که در هر روز حداقل 5/1 لیتر ادار از بدن دفع شود.
مطالعه‌ی Chan و همکاران (2002) در دانشگاه کالیفرنیا نشان می‌دهد که میزان ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب، در مردان با آشامیدن روزانه 5 لیوان و یا بیشتر و در زنان با نوشیدن روزانه‌ی 4-3 لیوان آب، در مقایسه با همتایان خود که هر روز 2 لیوان و یا کمتر آب آشامیده است به میزان بسیار چشم‌گیری کمتر بوده است. بر مبنای یافته‌های Kleiner(1999) با افزایش مصرف مایعات، احتمال ابتلا به سرطان پستان و روده‌ی بزرگ نیز کاهش قابل توجهی می‌یابد. این در حالی است که محققان بر تأثیر کم‌آبی بدن بر عملکرد قوه‌ی ادارکی هم‌عقیده نیستند.
عارضه‌های بهداشتی ناشی از آشامیدن آب فاقد املاح
اطلاعات علمی پیرامون عارضه‌هاي ناشی از آشامیدنی آب فاقد املاح، بر پایه‌ی داده‌های مشاهده‌ای و تجربی منتج از حیوانات آزمایشگاهی، داوطلبان، توزیع آب فاقد املاح حاصل از دستگاه‌های آب شیرین‌کن در اجتماعات انسانی و نوزدانی که غذای آن ها با آب مقطر تهیه شده است، می‌باشد. به دلیل محدودیت اطلاعات، قضاوت درخصوص عارضه‌هاي بهداشتی محتمل، از یافته‌های اپیدمیولوژیک در مقایسه‌ی اجتماعات با مصرف آب حاوی املاح کم (سبک) و املاح زیاد نیز بهره گرفته شده است. بر این اساس عارضه‌هاي بهداشتی محتمل مستقیم و غیر‌مستقیم مترتب بر مصرف آب با محتوی املاح کم به شرح زیر خلاصه شده است:
• تأثیر مستقیم بر عشاء مخاطی روده‌ها، خون‌سازی و سایر فعالیت‌های بدن
• عدم جذب کلسیم و منیزیم
• جذب اندک سایر عناصر تغذیه‌ای
• از دست رفتن کلسیم، منیزیم و سایر عناصر تغذیه‌ای از ماده‌ی غذایی، در آماده‌سازی غذا
• افزایش احتمالی جذب فلزات سنگین ناشی از لوله‌های حامل آب
• تقویت احتمالی رشد مجدد باکتری‌ها
از خوراندن آب با محتوی املاح محلول اندک(TDS کمتر از 75 میلی‌گرم بر لیتر) به موش‌های صحرایی در یک دوره‌ی یک ساله نتایج زیر به دست آمده است:
• افزایش جذب آب و متعاقب آن افزایش حجم ادرار و مایعات خارج سلولی
• افزایش غلظت یون‌های سدیم و کلرور در سرم خون
• افزایش دفع یون‌های سدیم و کلرور از بدن به حدی که عدم جبران آنها از طریق مواد غذایی منجر به تعادل منفی این عناصر در اندام ها شده است.
• کاهش حجم و تعداد گلبول‌های قرمز و سایر هماتوکریت‌ها
• کاهش ترشح آلدسترون، تری ایوتری یونین
• افزایش ترشح کورتیزول
• تغییرات مرفولوژی در کلیه مشتمل بر آتروفی گلومرول ها و کاهش انتقال خون به نفرون‌ها
در یک کتاب آلمانی با عنوان " حقایقی درباره‌ی آب" (Shoking truth about water) چنین آمده است :
"آب در بدن همیشه حاوی الکترولیت‌هایی نظیر سدیم و پتاسیم است و غلظت آنها توسط بدن کنترل می‌شود. جذب آب در اپیتلیال روده از طریق انتقال سدیم انجام می شود. در صورتی که آب خالص و فاقد املاح آشامیده شود، الکترولیت‌ها ابتدا از جدار روده به آب بلعیده شده اضافه می‌شوند و به دلیل آن که بدن هیچ‌گاه آب را به طور خالص دفع نمی‌کند، مقادیری از املاح بدن همراه آب دفع می‌شود. به این ترتیب آشامیدن آب فاقد املاح منجر به کاهش الکترولیت‌های بدن خواهد شد."
در دواطلبانی که آب محتوی املاح کم(TDS<100mg/L) مصرف کرده‌اند، عارضه‌هاي زیر مشاهده شده است:
• افزایش ادرار(به طور میانگین 20 درصد)
• افزایش حجم آب در فضای بین سلولی
• افزایش غلظت سدیم و کاهش غلظت پتاسیم در سرم خون
• افزایش دفع یون‌های سدیم و پتاسیم، کلرور، کلسیم و منیزیم در بدن
از مطالعات اخیر در روسیه چنین استنباط می شود که آشامیدن آب حاوی مواد معدنی کم، احتمال (Risk factor) ابتلا به فشار خون (Hypertension) و بیماری‌های عروقی کرونر قلب، زخم معده و اثنی‌عشر، گواتر، عارضه‌های حاملگی و عارضه‌های متعدد در نوزادان و اطفال نظیر یرقان، کم‌خونی و آسیب‌های ساختاری در رشد را فزونی می‌بخشد. مکانیسم تأثیر مصرف آب حاوی املاح کم (TDS<100mg/L) بر انسان چنین اعلام شده است: با ورود آب حاوی املاح کم به روده‌ها، گیرنده‌های اسمزی ( (Osmoreceptorsدستگاه گوارش فعال می‌شود. متعاقب آن با آزاد شدن سدیم از جدار روده، ضمن کاهش فشار اسمزی، محتوی سدیم خون نیز افزایش می‌یابد.
• با تغییر در فشار اسمزی خون، حجم مایع بین سلولی و انتقال آب از گلبول‌های قرمز و سایر سلول‌ها به فضای بین سلولی افزایش می‌یابد. این امر سبب فعال شدن گیرنده‌های فشاری (Baroreceptor) و حجمی در جریان خون شده که در نهایت سبب کاهش ترشح هورمون‌های آلدوسترون و ADH و افزایش دفع سدیم و ادار خواهد شد.
شست و شو، آماده سازی و طبخ مواد غذایی به ویژه گوشت، حبوبات و سبزی‌ها در آبهای سبک(آب با محتوی املاح کم) سبب از دست رفتن بخش قابل توجهی از عناصر ضروری آنها خواهد شد. تقلیل 60 درصد کلسیم و منیزیم ، 66 درصد مس ، 70 درصد منگنز و 86 درصد کبالت در مواد غذایی طبخ شده با آبهای سبک مشاهده شده است. طبخ مواد غذایی در آبهای سخت ، نه تنها تقلیل عناصر تغذیه‌ای بسیار اندک خواهد بود، بلکه در مواردی، افزایش محتوی کلسیم ماده‌ی غذایی طبخ شده نیز گزارش شده است.
آشاميدن آب‌هاي با محتوي جامدات محلول 50 و حتي 75 ميلي‌گرم بر ليتر نيز مشاهده شده است. بر اين اساس گروه تحقيق كارشناسان سازمان جهاني بهداشت در سال 1980، حداقل TDS آب آشاميدني را 100 ميلي‌گرم بر ليتر و مقدار مناسب(Optimom) آن را در آب‌هاي سولفاته و كلروره در محدوده‌ي 200 تا 400 و دامنه‌ي آن را در آب‌هاي بيكربناته 500-250 ميلي‌گرم بر ليتر توصيه كرده‌اند. پيشنهاد اين گروه تحقيق بر پايه‌ي تجربه‌هاي ميداني حاصل از اندازه‌گيري متغيرهاي تغييرات وزن بدن، متابوليسم نيتروژن و ساير عناصر پايه‌ي تغذيه‌اي، فعاليت آنزيم‌ها، خونسازي و تنظيم آن، محتوي املاح معدني در خون و بافت‌ها، هماتوكريت و فعاليت آنزيم ADH در افراد داوطلب، سگ و موش صحرايي بوده است.
گروه تحقيق كارشناسان سازمان جهاني بهداشت، علاوه بر TDS، حداقل محتوي كلسيم آب‌هاي نمك‌زدايي شده را 30 ميلي‌گرم بر ليتر دانسته‌اند. اين غلظت پايه بر اين اساس كه اغلب عوارض بحراني بدن، ناشي از تغييرات هورموني در متابوليسم كلسيم و فسفات رخ مي‌دهد و با لحاظ داشتن حد اشباع املاح معدني در بافت استخوان به دست آمده است. اين گروه حداقل غلظت يون بيكربنات در آب‌هاي نمك‌زدايي شده را، براي حفظ جنبه‌هاي زيبايي‌شناختي و پذيرش عمومي و كاهش خورندگي آب، 30 ميلي‌گرم بر ليتر پيشنهاد كرده‌اند.
از سال 1980 به بعد پژوهش‌هاي علمي براي تعيين حداقل و مقدار مناسب املاح معدني در آب‌هاي نمك‌زدايي شده همچنان ادامه يافت. به عنوان نمونه نتايج دو بررسي اپيدميولوژيك جداگانه در چهار شهر در منطقه‌ي جنوب سيبري كه در آنها 460 و 511 زن با محدوده‌ي سني 49-20 سال، آب‌هاي با غلظت‌هاي متفاوت كلسيم و منيزيم مصرف كرده‌اند، نشان داد كه موارد ابتلا به بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي، فشارخون بالا، سردرد و سرگيجه و بيماري‌هاي استخواني در شهرهايي كه محتوي كلسيم آب 3 و 18 و مقدار منيزيم آن 4/2 و 5 ميلي‌گرم در ليتر بوده است، به مراتب بيشتر از مناطقي است كه از آب‌هاي حاوي 22 و 45 ميلي‌گرم بر ليتر كلسيم و 3/11 و 2/26 ميلي‌گرم بر ليتر منيزيم نوشيده‌اند.
Lutai و همكاران (1992) يك مطالعه‌ي اپيدميولوژيك پيرامون ارتباط محتوي املاح آب با شيوع بيماري‌ها بر روي دو گروه جمعيتي كه آب با كيفيت‌هاي متفاوت مصرف مي‌كردند انجام دادند. اين پژوهش در ناحيه‌ي Ust-Ilim روسيه بر روي تمامي گروه‌هاي جمعيتي مشتمل بر 7685 نفر بزرگسال، 562 كودك، 1582 زن باردار و نوزاد انجام شده است. در يك گروه آب مصرفي حاوي املاح معدني كم (ميانگين شاخص‌هاي 134=TDS ، 7/18=Ca ، 9/4=Mg و 4/86=HCO3 ميلي‌گرم بر ليتر) و در گروه ديگر آب با محتوي املاح معدني بيشتر (ميانگين شاخص‌هاي 385=TDS ، 5/29=Ca ، 3/8=Mg و 7/243=HCO3) مصرف كرده‌اند. در اين مطالعه غلظت عامل‌هاي سولفات، كلرور، سديم، پتاسيم، مس، روي، منگنز و موليبدان در آب آشاميدني و تمامي عادت‌هاي تغذيه‌اي، شرايط اجتماعي و كيفيت هوا در هر دو گروه جمعيتي تحت مطالعه يكسان بوده است. نتايج اين بررسي نشان داد كه در جمعيتي كه آب با محتوي املاح معدني كم مصرف مي‌كردند، موارد ابتلا به گواتر، فشارخون، بيماري‌هاي عروق كرونر قلب، زخم معده و اثني‌عشر، عفونت كيسه‌ي صفرا و نفريت به مراتب بيشتر از جمعيتي است كه از آب با محتوي املاح بيشتر استفاده كرده‌اند. علاوه بر آن موارد افزون‌تر كندي رشد و رشد غيرعادي در كودكان، ادم (خير) و كم‌خوني در زنان باردار همراه با موارد بيشتر مرگ و مير نوزادان در جمعيتي كه از آب با محتوی املاح كم مصرف كرده‌اند، مشاهده شده است. كمترين ميزان ابتلا به بيماري‌ها و عارضه‌هاي ياد شده در آشامیدن آب حاوي 90-30 ميلي‌گرم بر ليتر كلسيم، 35-17 ميلي‌گرم بر ليتر منيزيم و TDS حدود 400 ميلي‌گرم بر ليتر مشاهده شده است. براين اساس محققان اين پژوهش، آبي با چنين كيفيتي را از لحاظ فيزيولوژيك مناسب دانسته‌اند.
بر اين مبنا و بر پايه‌ي يافته‌هاي علمي ارایه شده در كنفرانس بازنگري رهنمودهاي كيفيت آب آشاميدني سازمان جهاني بهداشت كه در سال 2003 در دفتر اروپايي اين سازمان برگزار گرديد، حداقل و مقدار مناسب كلسيم، منيزيم و سختي آب آشامیدنی به شرح زير پيشنهاد شده است:
• منيزيم: حداقل 10 ميلي‌گرم بر ليتر و دامنه‌ي مقدار مناسب آن 30-20 ميلي‌گرم بر ليتر
• كلسيم: حداقل 20 ميلي‌گرم بر ليتر با دامنه‌ي مطلوب 80-40 و بهترين مقدار مناسب آن 50 ميلي‌گرم بر ليتر
• سختي كل: حداقل دامنه‌ي مناسب 4-2 ميلي‌مول بر ليتر (400-200 ميلي‌گرم بر ليتر بر حسب كربنات كلسيم)
منابع مورد استفاده
1. Howard G. 8 Bartram J. ( 2003) “Domestic water quantity, Service Level and Health” , WHO, Geneva
2. Kleiner S.M.(1999) “Water: an essential but overlooked nutrient” , Journal of the American Dietetic Association, 99(2), 200-206
3. Kozisek F. (2004) “Health risk from drinking demineralised water“ , WHO , Geneva
4. WHO & UNICEF(2000)“Global Water Supply and Sanitation Assessment 2000 Report”WHO/UNICEF,Genev/New York
5. Leslie M. , Klevay F. , Gerald F. & Combs J.(2004)“Mineral elements related to cardiovascular health” , WHO , Geneva
6. Olivares M. & Uauy R.(2004) “Comprehensive Overview paper : Essential nutrients in drinking water “, WHO , Geneva
7. Sadgir P.& Vamanrao A.(2003) “Water in Vedic Literature”, Abstract Proceedings of the 3th International water History Association Conference, Alexanderia (http://www/iwha. net/a-abstract.htm)
8. Twort A. , Ratnayaka D. & Brandt M. (2000) “Water Supply” , IWA , 5th edition
9. World Health Organization(2004)”Guidelines for drinking water quality”, WHO, Geneva, 3th edition
2. Kleiner S.M.(1999) “Water: an essential but overlooked nutrient” , Journal of the American Dietetic Association, 99(2), 200-206
3. Kozisek F. (2004) “Health risk from drinking demineralised water“ , WHO , Geneva
4. WHO & UNICEF(2000)“Global Water Supply and Sanitation Assessment 2000 Report”WHO/UNICEF,Genev/New York
5. Leslie M. , Klevay F. , Gerald F. & Combs J.(2004)“Mineral elements related to cardiovascular health” , WHO , Geneva
6. Olivares M. & Uauy R.(2004) “Comprehensive Overview paper : Essential nutrients in drinking water “, WHO , Geneva
7. Sadgir P.& Vamanrao A.(2003) “Water in Vedic Literature”, Abstract Proceedings of the 3th International water History Association Conference, Alexanderia (http://www/iwha. net/a-abstract.htm)
8. Twort A. , Ratnayaka D. & Brandt M. (2000) “Water Supply” , IWA , 5th edition
9. World Health Organization(2004)”Guidelines for drinking water quality”, WHO, Geneva, 3th edition
مولف: مجید قنادی
مدير دفتر نظارت بر بهداشت آب و فاضلاب
شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور
باران اسیدی - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
پيشگيري از خوردگي حاصله از آب مصرفي بويلرها (BFW) - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
چند مقاله در ضمینه آب و فاضلاب - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
هندبوک CRC جداسازی های غشایی_Handbook of Membrane Separations - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
بهینه سازی انعقاد جلبک ها به روش SCD - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
تصفيه آب با استفاده از نانولوله‌ها - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
شناخت آبهای صنعتی و روشهای تصفیه - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
آبِ شیرین با فناوری نانو - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
کتاب هایی در رابطه با آب و فاضلاب - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
پیش نویس سند ملی کیفیت آب آماده شد - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
EcoCell تصفيه كننده شناور سازي هواي محلول - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
کاربرد رنگ ها در ایمنی - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
بلوئر تری لوپ - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
آسیب شناسی کیفی منابع تامین آب آشامیدنی شهر آرادان(شهرستان گرمسار) - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
لوله های آب و فاضلاب - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
بازدارنده های رسوب در آب شیرین کن ها - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
آب تبلور شده به چه معناست؟ - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
کتب معتبر در زمینه آب و فاضلاب - سه شنبه بیست و هشتم دی 1389
سیستم مکان یابی جهانی Global Positioning SysteM - دوشنبه بیست و هفتم دی 1389
اثر اشعه (U.V) ماورای بنفش بر میکروارگانیزمها - دوشنبه بیست و هفتم دی 1389
گندزدایی آب - دوشنبه بیست و هفتم دی 1389
دستگاه هيدروکلريناتور - دوشنبه بیست و هفتم دی 1389
اثرات زیست محیطی فاضلابها - دوشنبه بیست و هفتم دی 1389
مشخصات آب جهت مصرف در صنعت و طريقه نرم كردن متداول آب - دوشنبه بیست و هفتم دی 1389
درباره نانو و تصفیه آب - دوشنبه بیست و هفتم دی 1389
معرفی مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS - دوشنبه بیست و هفتم دی 1389
نشانه‌های آلودگی آب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
مديا و مشخصات آن - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
آب به حساب نیامده از دیدگاه امور مشترکین - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
بررسی پوششهای لوله های بتنی فاضلابی و انتخاب پوشش مناسب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
دستور العمل استفاده و نگهداری از سیستم های UV - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
مسمومیت غذایی ناشی از باکتری اشریشیاکلی E coli - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
تصفيه خانه فاضلاب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
طرح مقدماتی پروژه شبکه جمع آوری فاضلاب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
طبقه بندی آلاینده های آب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
اندازه گیری سدیم به روش فیلم فتو متری - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
اندازه گیری اکسیژن محلول DO - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
اندازه گیری (BOD) - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
اصول و روش هاي كلرزني آب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
تجهیزات مبارزه با آلودگی آب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
تصفیه و ضد عفونی آب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
جمع آوري ، تبديل و دفع زباله و فاضلاب در کارخانجات مواد غذایی - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
مکانيک سيالات - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
زهکشی آبهای سطحی - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
سیل و سیلاب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
املاح و مواد معدنی موجود در آب آشامیدنی - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
آبهای آلوده و فاضلاب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
ديناميک سيالات - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
انواع تراس ها در هیدرولوژی - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
TDS و اهمیت آن در دیگ های آب گرم و دیگ های بخار - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
راهكاري نوين براي حفظ محيط زيست از سموم صنعتي - جمعه یکم بهمن 1389
آلودگی محیط زیست و توسعه پایدار - جمعه یکم بهمن 1389
زيست پالايي Bioremediation - جمعه یکم بهمن 1389
جدول کمی و کيفی آب و خاک در گلخانه ها - جمعه یکم بهمن 1389
افزايش كيفيت فرايند تصفيه آب با نانوغشاها چندلايه‌اي - جمعه یکم بهمن 1389
نانو تيوپهاي كربني و روشهاي ساخت آنها - جمعه یکم بهمن 1389
ازتوباکتر - جمعه یکم بهمن 1389
حمایت یونیدو از ضدعفونی خاک توسط بخار آب به جای استفاده از سموم مخرب لایه ازون - جمعه یکم بهمن 1389