مرجع تخصصی آب و فاضلاب

حفاظت كيفي از منابع آب و محيط زيست
(مصاحبه آقاي مهندس محمد تقي توكلي، مدير كل دفتر برنامه ريزي منابع آب كشور)
با توجه به محدوديت منبع آبي و تهديد اين منابع از سوي آلاينده هاي مختلف صنعتي، كشاورزي و شهري و ... ضرورت تدوين و اجراي برنام ههاي جامع مديريت به هم پيوسته كميت و كيفيت منابع آب بيش از پيش، از اهميت ويژه اي برخوردار است. رويكردهايي كه در دهه اخير مورد توجه مسوولان و متوليان مديريت منابع آب ايران قرار گرفته، خود در بردارنده به عنوان يكي از « آموزش و ارتقاي آگاهي عمومي براي حفاظت از منابع آب » اقدامات متنوعي است كه از جمله آنها راهبردهاي پايه اي و درازمدت مديريت منابع آب مطرح است. در اين خصوص گفتگويي با مهندس محمد تقي توكلي،
مديركل دفتر برنامه ريزي منابع آب كشور داشته ايم كه از نظرميگذرد:
گفت و گو: ليلا جديدي
با توجه به محدوديت منابع آبي و تهديد آنها ازسوي آلاينده هاي مختلف در مورد اهميت وضرورت مديريت كيفيت و آلودگي منابع آب
كشور توضيح دهيد؟
روند رو به رشد توسعه كشور و افزايش جمعيت،گسترش مراكز صنعتي و توسعه فعاليت هاي كشاورزي،تخليه فاضلاب هاي شهري، صنعتي و كشاورزي را در برداشته و كيفيت و كميت منابع آبي محدود و ارزشمندكشور را به شدت تهديد م يكند. در بخش كشاورزي
بيش از ٩٠ درصد مصرف منابع آب را به خود اختصاص داده و با در نظر گرفتن بازدهي و راندمان مصرف آب
(حدود ٣٢ درصد)، بزرگترين توليدكننده فاضلاب نيزهست. عمده آلايند ههاي بخش كشاورزي شامل نهادهاي شيميايي "سموم و كودهاي شيميايي" و ورود رسوبات به منابع آب كه ناشي ازفرسايش رودخانه، عرصه هاي طبيعي و مزارع است. همچنين در بخش صنعتي نيزآلودگي ناشي از فعاليت هاي صنعتي به دو دليل منابع آبي راتهديد مي نمايد، نخست نبود تأسيسات پالايش فاضلاب هاي صنعتي و در نتيجه تخليه مستقيم آنها به منابع آب و دوم وجود تأسيسات جمع آوري و تصفيه فاضلاب، ولي بهره برداري ناقص از آن و در نتيجه پساب هاي نيمه آلوده به منابع آبي، تخليه فاضلا بهاي شهري و روستايي تصفيه نشده به منابع آبهاي سطحي و زيرزميني يكي ديگر از عوامل آلودگي اين منابع است.به طور كلي توسعه فعاليت هاي كشاورزي، صنعتي شهري از طريق مصرف منابع آب ازيك سو و تخليه آلاينده ها از سوي ديگر عوامل اصلي مؤثر بر كاهش كيفيت منابع آب هستند.با توجه به محدودي ت منابع آبي و تهديد اين منابع ازسوي آلاينده هاي مختلف صنعتي، كشاورزي و شهري و... ضرورت تدوين و اجراي برنام ههاي جامع مديريت به هم پيوسته كميت و كيفيت منابع آب بيش از پيش، ازاهميت ويژه اي برخوردار است. اين برنامه مي بايستي درسه بخش شناسايي و پايش كيفيت و آلودگي منابع آب،پيشگيري و كنترل آلودگي منابع آب، بهبود و احياء منابع آبي آلوده برنامه ريزي و عملياتي شود.
الزامات و امكانات قانوني پشتيبان در زمينه جلوگيري از آلودگي و حفاظت از كيفيت منابع آب را چگونه ارزيابي ميكنيد؟
اهم مشكلات و چالشهاي موجود در زمينه كارايي واجرايي نمودن بهينه قوانين و مقررات چنين است، ماهيت فراسازماني بودن وظايف در حيطه مديريت محيط زيست و كيفيت منابع آب و عدم شفافيت حدود، وظايف قانوني دستگاه هاي ذيربط، بخشي نگري و عدم هماهنگي لازم ميان ارگانهاي در زمينه عملياتي نمودن وظايف مورد انتظار و انجام اقدامات موازي و بعضاً تداخل وظايف،عدم ضمانت اجرايي كافي جهت برخورد با افراد خاطي اعم از حقوقي و حقيقي، عدم اختيارات كافي مسئولين دستگاه هاي اجرايي مسئول حفظ و كنترل كيفيت آب،بوروكراسي و تشريفات اداري و سياسي جهت اعمال قانون. در راستاي بيان چگونگي رفع چال شهاي قانوني و در راستاي تأمين زيرساختهاي لازم، دفتر برنامه ريزي منابع آب، تهيه و تدوين كتاب "قوانين و مقررات
حفاظت از محيط زيست و كيفيت منابع آب" را دردستوركار خود قرار داده است.
چالش هاي پي ش رو در زمينه مديريت محيط زيست و كيفيت منابع آب را درچه مي بينيد؟
هم اكنون ما با چال شهاي زيادي در زمينه مديريت منابع آب و در مبحث حفاظت از كيفيت و محيط زيست منابع آب مواجه هستيم كه اهم آنها، عدم شفافيت و جامعيت قوانين در زمينه حفاظت كيفيت و محيط زيست منابع آب و وجود تداخل وظايف و امور بلاتصادي، عدم تكاپوي استانداردها و دستورالعملهاي لازمه به منظور حفاظت ازكيفيت و محيط زيست منابع آبي، عدم رعايت توان سرزمين و در نظر نگرفتن اهميت و اولويت منابع آب دراستقرار و توسعه كاربري ها، فراهم نبودن زيرساختهاي اجرايي لازم جهت مديريت كيفيت و محي طزيست منابع آبي، فقدان پيشينه آماري و اطلاعاتي در زمينه مديريت كيفيت و محيطزيست منابع آب، توسعه روزافزون تقاضاي آب براي مصارف مختلف و محدوديت منابع آب، ضعف در مكانيزمهاي پيشگيرانه، كنترل و نظارت جهت كاهش آلودگي منابع آب، ضعف مكانيزم هاي جلب مشاركت هاي مردمي در حافظت و بهره برداري بهينه از منابع آب، تداخل وظايف و موازي كاري في مابين ارگان هاي ذيربط در زمينه مديريت محيط زيست و كيفيت منابع آب، استفاده غيربهينه ازكودهاي شيميايي وآفت كش ها در بخش كشاورزي، تخليه پساب هاي صنعتي تصفيه نشده به منابع آب، ساخت و سازهاي غيرمجاز درحرايم رودخانه ها، دفع غيربهداشتي و تخليه زباله ها به منابع آبي، ضعف در تحقق مديريت به هم پيوسته منابع آب در سطح حوضه هاي آبريز، عدم شفافيت سياست هاي اقتصادي و ارزش ذاتي آب است.
به نظر شما راهكارهاي اجرايي براي برون رفت از اين چالش ها چيست؟
مديريت كيفيت منابع آب و حفظ و صيانت از آب درايران كه منطقه اي خشك و ميزان بارندگي سالانه آن كمتر ازمتوسط جهاني است، نيازمند اقدامات سخت افزاري و نر م افزاري است. به نظر من در اين راستا اجراي برنامه هاي زير مي تواند نقش مؤثري در حفاظت از محي طزيت و كيفيت منابع آب و بهر ه برداري بهينه از اين منابع با ارزش ايفا نمايد، اگر بتوانيم نظام مديريت محي طزيست و كيفيت منابع آب را با تعريف اهداف و استراتژ يهاي ملي و حيطه وظايف و گسترش همكار يهاي درو نسازماني و فراسازماني مستقر كنيم و در اين راستا شفاف سازي و تقسيم وظايف اجرايي ونظارتي بر اساس ماهيت و مأموريت هاي اجرايي دستگاه هاي ذيربط از قبيل سازمان حفاظت محيط زيست، وزارت نيرو، وزارت جهاد كشاورزي و ... را انجام دهيم، بسياري از چالش ها را مي توانيم جوابگو باشيم. تدوين واجراي برنامه جامع مديريت كيفيت و محيطزيست منابع آب، استقرار و توسعه نظام پايش كيفيت منابع آب و پهنه بندي كيفيت منابع آب كشور، بازنگري در قوانين و مقررات مرتبط با حفاظت كيفيت و محيط زيت منابع آب، تنظيم بهره برداري منابع آب با توجه به جنبه هاي حفاظت از كيفيت و محيط زيست، كنترل آلودگي، حفاظت كمي و كيفي و تعيين حريم هاي كيفيت منابع آب، نظارت بر رعايت ضوابط و استانداردهاي زيست محيطي درمكانيابي و استقرار بهينه صنايع از قبيل احداث تصفيه خانه فاضلاب و دفن و يا دفع پسماندها، تدوين برنامه مديريت ريسك منابع آب در مقابل آلودگي ها، پيش بيني اقداماتي مانند جمع آوري و دفع بهداشتي زباله و دفع بهداشتي فاضلاب، تعريف طرحهاي مطالعاتي به منظور تدوين استانداردها و دستورالعملها و ... مرتبط با حفاظت ازمحيط زيست و كيفيت منابع آب، ايجاد بانك اطلاعاتي مديريت محيط زيست و كيفيت منابع آب كشور، اجراي برنامه هاي آگاه يرساني حفاظت از كيفيت منابع آب كشور در دستور كار است.
چگونه مي توان آگاهي و مشاركت مردمي رادر اجراي برنام ههاي حفاظت از محيط زيست وكيفيت منابع آب افزايش داد؟
براي رسيدن به اهداف مديريت منابع آب و توسعه پايداردر جامعه، علاوه بر اقدامات فني و فعالي تهاي سازه اي ومهندسي و به كارگيري رويكردها و راهكارهاي فرهنگي و آموزشي مي تواند كارساز باشد؛ اين مهم زماني ازاهميت دوچندان برخوردار م يشود كه بدانيم تغييررويكردها و نگرش ها از طريق راهكارهاي فرهنگي،تأثيري ماندگار دارد. در اين راستا استفاده از وسايل ارتباط جمعي (صدا و سيما، مطبوعات، خبرگزاري ها و...) مي توند كارزار (كمپين) فرهنگي مناسبي را به وجودآورد كه از طريق آن، گروه هاي هدف در جامعه نظيركودكان و نوجوانان و زنان خانه دار ضمن آشنايي باضرورت ها و حساسيت موضوع، در كنار مسئولان امرقرار مي گيرند. اجراي برنامه هاي آگاهي رساني به شرح ذيل در اولويت اقدامات اين دفتر بوده و در حال انجام
است كه توليد پويانمايي (انيميشن) در خصوص چالش هاي حفاظت كيفي منابع آب، توليد و پخش برنامه هاي علمي و آموزشي مستند در زمينه حفاظت ازكيفيت منابع آب به ويژه منابع آب شرب، توليد و پخش ميزگرد تخصصي و مديريتي (شبكه 4 سيما)، برگزاري همايش آب پاك و فراخوان و برگزاري مسابقه بين المللي عكس و كاريكاتور با موضوع حافظت از منابع آب و جلوگيري از آلودگي آن، تأليف و چاپ كتاب و دستورالعمل ها براي مخاطبين خاص و توليد برنامه هاي رسانه اي درباره آب، توليد و پخش برنامه در راديو جوان، توليد و پخش برنامه در گروه كودك و نوجوان شبكه 2، طراحي و چاپ كتابچه و بروشو رهاي حفاظت كيفي منابع آب،طراحي و چاپ كتابچه تابلوهاي تيپ آگاهي رساني حفاظت كيفي منابع آب را دنبال م يكند.
مديريت كيفيت و آلودگي منابع آب در سطح ستاد مديريت منابع آب كشور و واحدهاي تابعه چه عملكردهايي دارند؟
در شركت هاي آب منطقه اي بررسي وضعيت كيفيت،كنترل و پايش كيفي منابع آب و شناسايي مراكزآلوده كننده منابع آب سطحي و زيرزميني، اعمال ديدگاه هاي كيفي در تخصيص منابع آب و ساماندهي استقرار كاربري هاي مختلف در اطراف منابع آب، برنامه ريزي، كنترل كيفيت و نظارت بر تخليه، بازچرخاني و بهره برداري از پساب كاربري هاي مختلف، برنامه ريزي و اقدام در خصوص تعيين حريم هاي كيفي منابع آب و انجام اقدامات لازم به منظور حفاظت و يا تملك حريم هاي حفاظتي، برنامه ريزي و اقدام در خصوص تدوين و اجراي برنامه هاي آگاه يرساني، تعريف وپيگيري طرح هاي حفاظت از كيفيت و محيط زيست منابع آب و نظارت بر انجام مطالعات ارزيابي اثرت و ساير مطالعات زيست محيطي طر حهاي توسعه منابع آب و ...همچنين در شركت مديريت منابع آب ايران راهبري و نظارت در زمينه نحوه استفاده از منابع آب هاي غيرمتعارف در سطح حوضه هاي آبريز كشور با توجه به پتانسيل هاي بالقوه و محدوديت هاي منابع آبي درحوضه هاي آبريز كشور، راهبري برنامه هاي ارتقاءآگاهي هاي عمومي در زمينه حفاظت محيط زيست آبي وجلوگيري از آلودگي منابع آب، نظارت بر اجراي برنامه هاي ارزيابي ريسك زيست محيطي ناشي از سوانح آلودگي و حوادث طبيعي بر منابع آب، نظارت بر اجراي كامل قوانين و سياس تهاي مرتبط با حفاظت از محيط زيست و كيفيت منابع آبي در سطح شركت هاي تابعه، تقويت مباني مديريت كيفي آب ازطريق تعريف طرح و نظارت بر روند مطالعات طرح مطالعات كمي و كيفي منابع آب كشور، ايجاد، تقويت و گسترش هماهنگي هاي فراسازماني و همكاري هاي بين بخشي جهت عملياتي شدن برنامه هاي مرتبط با حفاظت ازمحيط زيست و كيفيت منابع آب، تدوين و تصويب كميته حفاظت ازكيفيت منابع آب و محيط زيست در شركت مديريت منابع آب ايران و برنامه ريزي جهت عملياتي شدن آن در سطح شركت و شركت هاي آب منطقه اي، تدوين و ارائه فصلنامه علمي- آموزشي محيط زيست و كيفيت منابع آب (به صورت الكترونيكي) در سايت شبكه خبري آب، برگزاري چهار سمينارعلمي- آموزشي با موضوع چگونگي بهره برداري ازآبهاي شور و لب شور و غيرمتعارف در كشور، حريم كيفي آبهاي زيرزميني، مدل كامپيوتري ارزيابي اثرات زيست محيطي سد و ساز ههاي آبي- هم انديشي ملي تبادل تجارب موفق در زمينه مديريت محيط زيست و كيفيت منابع آب، تهيه و تدوين نظام نامه تخصيص پساب تصفيه خانه هاي شهري، تهيه و تدوين پي شنويس گزارش نظام نامه مديريت محي طزيست و كيفيت منابع آب صورت گرفته است.
و در آخر اگر پيشنهادي داريد بفرماييد؟
آنچه بيان شد به وضوح روشن است كه محدوديت منابع آب دركشور در آينده نه چندان دور مشكلات جدي درمسير توسعه همه جانبه كشور ايجاد خواهد نمود. از سوي ديگر ورود آلاينده ها به منابع آب سطحي و زيرزميني ميزان آب قابل بهره برداري را به شكل معنا داري كاهش داده و بر بزرگي مشكل خواهد افزود. اين آلاينده ها كه در اثر فعاليت هاي انساني در بخش هاي مختلف اعم از
كشاورزي، شهري و صنعت توليد م يشود، اثرات مستقيمي نيز بر بهداشت و سلامت جامعه دارند. اين در حالي است كه در آينده نزديك، امكان توسعه منابع سهل الوصول با رو شهاي سخت افزاري و احداث تأسيسات زيربنايي به شدت محدود خواهد شد و شايد تنها راه حل باقيمانده براي تأمين آب مورد نياز توسعه در بخش هاي مختلف، استفاده از روش هاي نرم افزاري و غيرسازه اي براي بهينه سازي مصرف ازيك سو و كاهش آلودگي منابع آب از سوي ديگر است. اين رويكرد كه در دهه اخير مورد توجه مسوولان و متوليان مديريت منابع آب ايران قرار گرفته، خود در بردارنده اقدامات متنوعي است كه از جمله آنها "آموزش و ارتقاي آگاهي عمومي
براي حفاظت از منابع آب" به عنوان يكي از راهبردهاي پايه اي و درازمدت مديريت منابع آب مطرح است.

- منبع: ماهنامه پيام نيرو

تهیه آب اکسیژنه - پنجشنبه بیست و هشتم بهمن 1389
راهنمای بهره برداری و نگهداری تصفیه خانه های فاضلاب شهری - پنجشنبه بیست و هشتم بهمن 1389
آبهای طبیعی - پنجشنبه بیست و هشتم بهمن 1389
اسيديته آب - چهارشنبه بیست و هفتم بهمن 1389
بهره برداری و نگهداری تصفیه‌خانه‌های متعارف آب - چهارشنبه بیست و هفتم بهمن 1389
تصفیه خانه فاضلاب پرکند آباد-مشهد - چهارشنبه بیست و هفتم بهمن 1389
فاجعه زیست محیطی در مجارستان - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
قيد عبارت "آب آشاميدني" الزامي است - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
کاربرد مراحل مختلف تصفیه و مقایسه با تصفيه خانه شماره 1 (جلاليه) - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
دستورالعمل بهره برداری تصفیه خانه جلاليه - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
خصوصيات كيفي آب آشاميدني - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
شاخص هاي ميكروبي آب و واحد های تصفيه آب - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
استفاده از ازن در استخرهای عمومی شنا - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
شناسایی فسفر در آب - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
روشهای متداول تصفیه آب - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
راه های تصفیه آب - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
پهنه بندي سیلاب و مدیریت دشت سيلابی - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
كاربرد GIS در بررسي و مطالعه سيلاب - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
حوزه یا حوضه؟!! - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
ساکنين تپه تاريخي هگمتانه از آب لوله کشي استفاده مي کردند - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
مدیریت آب شهری، شعار روز جهانی آب سال 2011 اعلام شد - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
فناوري‌های شیرین سازی آب دریا - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
الهام از درختان در ساخت سيستم هاي هيدروليكي - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
باکتري ها و نانوفيلترها؛ چشم انداز آيندۀ فناوري آب پاک - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
نقشه برداري زميني - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
تاريخچه عکس برداري هوايي - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
همه چیز درباره پمپ های آبرسانی - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
نیمرخ های طولی وعرضی - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
پمپ های سری و موازی - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
معرفي سيستم آبرساني قنات و بررسي احياي آن - دوشنبه بیست و پنجم بهمن 1389
ایمنی در کار: اصول و کاربرد در تصفیه خانه های آب - دوشنبه بیست و پنجم بهمن 1389
مضرات نیترات در آب آشامیدنی و حذف آن توسط فرآیند اسمز معکوس - دوشنبه بیست و پنجم بهمن 1389
سیستم های تصفیه فاضلاب - یکشنبه بیست و چهارم بهمن 1389
آموزش GIS - یکشنبه بیست و چهارم بهمن 1389
اثرات بهداشتي استفاده مجدد از فاضلاب - یکشنبه بیست و چهارم بهمن 1389
بكارگيري اشعه UV در گندزدايي آب شهري - شنبه بیست و سوم بهمن 1389
طراحی نرم افزار آبفا 2007جهت تعیین ماده منعقدکننده - شنبه بیست و سوم بهمن 1389
سيستم تيوب هاي ته نشين كننده براي تصفيه آب - شنبه بیست و سوم بهمن 1389
تصفیه فاضلاب شهری - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
آزمایش جارتست - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
حذف آلودگی های صنعتی از محیط زیست - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
معجزه خورشيد در شيرين كردن آب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
معماری تخت جمشید - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
بهره برداری از منابع آب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
آب زیر زمینی و محیط زیست - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
لایه آب دار - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
آلودگی آب های زیر زمینی با فاضلاب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
فرسایش و رسوب گذاری توسط آب های زیر زمینی - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
سه را برای بهداشتی کردن آب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
ضرورت مهار آب‌های‌جاری در بحران آب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
کنتور آب - دوشنبه یازدهم بهمن 1389
انواع تصفیه فاضلاب - دوشنبه یازدهم بهمن 1389
انواع سیستم لوله کشی - دوشنبه یازدهم بهمن 1389
خوردگی در لوله ها - دوشنبه یازدهم بهمن 1389
تصفیه آب به روش مغناطیسی - دوشنبه یازدهم بهمن 1389
نگاهي به وضعيت منابع آب در ايران و جهان - دوشنبه یازدهم بهمن 1389
خوردگی چیست؟ - دوشنبه یازدهم بهمن 1389
شهرهاي زيستي - دوشنبه یازدهم بهمن 1389

مرجع تخصصی آب و فاضلاب