جنگ آب

درحال مشاهده: جنگ آب

ادعونی اهدای خون

جنگ آب

۱۳۸۹/۱۲/۲۵

14:35

امیرحسین ستوده بیدختی

مسئله آب در جهان هر سال از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

این اهمیت برای مناطق خشک کره زمین بیشتر است. خاورمیانه و شمال آفریقا از جمله مناطق خشکی هستند که در کنار همه مسائل و مشکلات اقتصادی و سیاسی که با آن مواجه هستند، به‌تدریج با معضل بزرگ کم‌آبی مواجه خواهند بود. به اعتقاد کارشناسان، خاورمیانه و شمال آفریقا کم‌کم به سوی بحران‌ها و چالش‌های جدید منطقه‌ای که برخاسته از معضل کم‌آبی یا به‌عبارتی رقابت بر سر منابع آب است حرکت می‌کنند. در مطلب زیر، گوشه‌ای از معضل جدال بر سر مدیریت آب رودخانه نیل بررسی شده است.

برای درک دلیل تنش میان مصر و کشورهای بالادست رود نیل می‌توان نگاهی به مزرعه یک مصری به نام
محمد عبدالله الشرکاوی انداخت که با پاهای غوطه‌ور در گل در میان بوته‌های پنبه و ذرت در کشتزاری در حاشیه نیل زندگی می‌کند.

او در مقابل آب گرانبهایی که مزرعه‌اش را سیراب می‌کند چه می‌پردازد؟ هیچ. شرکاوی خدا را شکر می‌کند. دست‌هایش را به سوی آسمان بلند می‌کند و از نعمت نیل تشکر می‌کند و زیر‌چشمی به مامور دولت که در نزدیکی است نگاه‌می‌کند و می‌گوید: از خدا و دولت متشکریم؛ اما این شرایط دیگر نمی‌تواند دوام داشته باشد. کشورهای بالا‌دست نیل به‌دنبال حقی هستند که از دست رفتن آن را یک اشتباه تاریخی می‌دانند. آنان رویکردی در پیش گرفته‌اند که انحصار طولانی سودان و مصر بر آب نیل را پایان می‌بخشد؛ تهدیدی که به اعتقاد برخی کارشناسان امور مصر می‌تواند در اوج خود به یک جنگ برای آب منجر شود.

به گفته حسام زکی، یک مقام وزارت خارجه مصر، کشورش به نیل وابسته است و ‌زاده نیل است، جمعیت رو به افزایش است و نیازهای روزافزونی دارد. هیچ راهی برای تن دادن به این تهدید‌ها نیست. از هنگامی که تمدن در این نقطه دامن گسترده، مصری‌‌ها مانند خوشه گندم در ساحل بارور نیل خانه‌گزیده‌اند. به‌طور تقریبی تمام 80 میلیون جمعیت مصر در چند مایلی حاشیه نیل متمرکز شده‌اند و کشاورزانی مانند شرکاوی 4 قرن است که تغییری در شیوه کشاورزی خویش نداده‌اند. براساس برآورد وزارت آبیاری مصر تا سال 2017 ، روش جاری استفاده از نیل نیازهای روزافزون جمعیت این کشور را پاسخ نمی‌دهد. براساس معاهده سال 1929 و در زمان حاکمیت انگلیس، 80درصد آب نیل به سودان که آن زمان به‌عنوان یک کشور شناخته می‌شد، تعلق دارد. آن معاهده در سال 1959 باردیگر مورد تأیید قرار گرفت. به‌طور معمول کشورهای بالا‌دست،‌ کنترل رودخانه را دردست دارند؛ چیزی که در رودهای دجله و فرات میان ترکیه و عراق و سوریه دیده می‌شود.

7 کشور بالا‌دست رود نیل یعنی اتیوپی، اوگاندا، تانزانیا، کنیا، جمهوری دمکراتیک کنگو، بروندی و روآندا معتقدند در مورد نیل برعکس عمل شده و این ناشی از خواست دوره استعمار انگلیس است که خواهان تضمین آب کشاورزی مصر بود. مصری‌ها در مقابل می‌گویند که این کشورها از آب سیراب هستند درحالی که مصر تنها به نیل وابسته است.

درحال حاضر این تقابل به‌آرامی پیش می‌رود. آخرین دور گفت‌وگوها در سال میلادی جاری به‌دلیل آنکه مصر و سودان از مواضع خود عقب‌نشینی نکرده‌اند شکست خورد. ماه بعد کشورهای بالادستی به‌توافقی رسیدند که طرح‌های کنترل آب و سدسازی را اجرایی کنند؛ چیزی که جریان آب به دریاچه سد ناصر را به‌شدت کاهش می‌دهد. اتیوپی، اوگاندا، تانزانیا، کنیا و روآندا توافق کردند که تنها کشورهای اندکی می‌توانند طرح‌های کشورهای حوضه نیل را تأیید کنند، درحالی که مصر خواهان حق وتو در طرح‌های کشورهای بالادستی است و سودان بر تعهد کشورها به معاهده دوران استعماری تأکید می‌کند. کنگو و بروندی هنوز در این مجادلات جدی وارد نشده‌اند و مصر تا نیمه سال آینده میلادی زمان دارد تا مذاکرات را آغاز کند، در غیراین‌صورت کشورهای بالادست توافق جدید را اجرایی می‌کنند.

این تهدیدها مصر را که تا پیش از این کشورهای بالادست را نادیده می‌گرفت به تلاش واداشته است. تهدیدها با اجرایی‌شدن طرح سد 520میلیون دلاری برقابی اتیوپی جدی‌تر شد؛ طرحی که بخشی از برنامه تأمین زیرساخت‌های انرژی این کشور است. ایتالیا، اتیوپی و بانک سرمایه‌گذاری اروپا این طرح را حمایت می‌کنند و به گفته کارشناسان و دیپلمات‌ها باید تمایل سرمایه‌گذارانی از چین و منطقه خلیج‌فارس را برای اجرای طرح‌های توسعه کشاورزی در اتیوپی و اوگاندا که به آب نیل نیاز دارند، را جلب کرد. کشورهای دیگر بالادست از جمله اتیوپی و اوگاندا نیز طرح‌های سدسازی دارند. با این وجود مقامات مصری براین باورند که اگر کشورهای بالادست طرح‌های خود را به آرامی اجرایی کنند نیاز مصر به آب نیل نیز تأمین می‌شود. این مقامات همچنین براین باورند که بانک جهانی به‌عنوان تأمین‌کننده مالی سنتی سد‌سازی‌ در جهان، به‌اعتراض‌های مصر در مقابل کشورهای بالا‌دست توجه خواهد کرد؛ حتی اگر سرمایه‌گذاران خصوصی و دولت‌ها در این زمینه محدودیتی حس نکنند.

اما طرح‌های کشاورزی که مورد توجه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و چین است می‌تواند به‌دلیل مصرف آب نیل به مصر خسارت وارد کند. درعین حال مصر، کشورهای بالادست را متهم می‌کند که آب را با هدایت به‌سوی باتلاق‌ها و آبرفت‌ها هدر می‌دهند و کشورهای بالادست نیز مصر را متهم می‌کنند که تنها 75درصد آب را برای کشاورزی مصرف می‌کند و بخش باقیمانده به‌هدر می‌رود که ناشی از نظام آبیاری سنتی است. دیاع‌الغوسی یک کارشناس وزارت آبیاری مصر عقیده دارد که آب موجود برای همه کشورها کافی است اما همه دیوانه‌وار عمل می‌کنند. به اعتقاد وی هنگامی که تنش‌های سیاسی فروکش کند 9کشور حوضه نیل می‌توانند راه‌های عاقلانه و خلاقانه‌ای را برای تأمین آب کافی از همین منبع موجود بیابند. او معتقد است باوجود سال‌ها سخن‌پراکنی و تنش که این موضوع را به یک بشکه باروت تبدیل کرده است، آب کافی برای همه وجود دارد.

با این وجود کارشناسان می‌گویند که مصر تنها تلاش‌های پراکنده‌ای برای اصلاح نظام آبیاری کرده و برای حفظ منابع آب نیل حرکت قابل توجهی انجام نداده است. بخش اعظم آب پیش از رسیدن به محصولات کشاورزی به فاضلاب یا منابع زیرزمینی هدایت می‌شود. به گفته دان موریسون، نویسنده کتاب «نیل سیاه» مصر مانند کشوری که از بی‌آبی در حال مرگ است عمل نمی‌کند. وی که در کتابش داستان سفرش از سرچشمه نیل تا دریای مدیترانه را شرح داده است بر بیشترین اتلاف آب در مصر تأکید کرده و می‌گوید تا زمانی‌که آب مجانی در اختیار کشاورزان است هیچ تلاشی برای حفظ این منبع انجام نمی‌شود. یک راه حل از نظر موریسون، واردات محصولات کشاورزی از کشورهای بالادست نیل است که با روش‌های حفظ منابع آب تولید شده‌اند.

حشام عبد‌الرحمان، مشاور امور مزارع وزارت کشاورزی مصر، می‌گوید: سال‌جاری دولت برای حفظ منابع آب قدم‌هایی برداشت؛ از جمله اصلاح نهر‌ها و سختگیری در کشت برای کشاورزان؛ ضمن اینکه کشت برنج به‌دلیل پایین بودن سطح آب در برخی مناطق ممنوع بود و برای کشت پنبه نیز محدودیت‌هایی اعمال شده بود. شرکاوی اجازه داشت تنها یک مزرعه از 4مزرعه‌‌اش را کشت کند. در مصر اغلب کشاورزان مانند شرکاوی مزارع کوچکی دارند و ذرت، پنبه و یونجه کشت می‌کنند و کمتر توان سرمایه‌گذاری در روش‌های آبیاری قطره‌ای و بارانی دارند که آب را هدر نمی‌دهد. کشاورزانی مانند شرکاوی به محصولات با مصرف بالای آب مانند برنج، ذرت و پنبه بیشتر از محصولات نیازمند آب کمتر تمایل دارند. مقامات کشورهای بالادستی نیل از جمله نخست‌وزیر اتیوپی براین باورند که مصرف آب نیل یک بازی با نتیجه صفر نیست اما در دلتای نیل کشاورزان برعکس می‌اندیشند. آنها از جمله شرکاوی براین باورند که اگر برای آب هزینه بپردازند زمین‌های خود را از دست می‌دهند. او می‌گوید: از زمان مصر قدیم ما همین‌گونه کشاورزی می‌کردیم و همیشه همین‌گونه بوده و برای بچه‌های ما نیز همین‌گونه خواهد بود.

تناسیس کامبیانیس - نیویورک تایمز

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

موضوعات مرتبط: آب و آلودگی آب و آبیاری و منابع آب,حفاری

برچسب‌ها: بحران آب , آب

ادامه مطلب

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

درحال مشاهده: جنگ آب

جنگ آب

لیست مطالب

آرشیو موضوعی

برچسب ها

صفحات مهم

لینک دوستان

پیوندها

نویسندگان

آخرین مطالب

آرشیو