مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مقدمه

حركت آب در كره زمين در يك مسير بسته به نام چرخه هيدرولوژي انجام مي شود. اين حركت در سه بخش مختلف كره زمين يعني اتمسفر(هواكره)، هيدروسفر (آب كره ) و ليتوسفر (سنگ كره) صورت مي گيرد. بدين ترتيب كه آب از سطح درياها و خشكي ها تبخير و وارد اتمسفر مي شود. سپس بخار آب وارد شده به جو پس از طي فرايندهاي گوناگون به صورت نزولات جوي به سطح زمين و درياها فرو مي ريزد. بخشي از نزولات جوي قبل از رسيدن به سطح زمين توسط شاخ و برگ گياهان گرفته شده مي شود.(برگاب ، كه بعدآ مستقيمآ از همانجا تبخير شده و به اتمسفر بر ميگردد).بخشي ديگر روي زمين جاري شده (رواناب) و قسمتي نيز بداخل خاك نفوذ مي كند. بخشي از آب نفوذي ذخيره شده در خاك ، تبخير شده و به اتمسفر برمي گردد،بخشي از آن نيز منابع آب زيرزميني را تشكيل مي دهد كه سرانجام از طريق چشمه و يا تراوش به داخل رودخانه ها دوباره در سطح زمين ظاهر مي شود.

اجزاي اصلي چرخه هيدرولوژي شامل :

بارندگي (Precipitation )

رواناب سطحي (Surface Runoff )

تبخير (Evaporation )

تعرق(Transpiration )

نفوذ (Infiltration )

جريانهاي زيرزميني (Ground water fiow ) است.

بيشتر سطح زمين پوشيده از آب است. كساني كه از دور به كره زمين نگاه مي كنند ، آنرا يك سياره آبي خواهند يافت . حجم كل آبهاي موجود در كره زمين حدود 36/1 ميليارد كيلومتر مكعب آب تخمين زده شده است كه اگر بطور يكنواخت در سطح زمين توزيع مي شد ارتفاعي برابر 7/2 كيلومتر را تشكيل مي داد.اما متجاوز از 97 درصد موجودي آب در درياها و اقيانوسها متمركز بوده كه شور بوده و به سادگي قابل بهره برداري براي شرب و ساير مصارف انسان نمي باشد كه 2 درصد بصورت يخ و يخچالها در مناطق قطبي تجمع يافته است. بنابراين تنها يك درصد از كل آب موجود در زمين قابل استفاده مستقيم توسط انسان مي باشد كه بصورت آبهاي سطحي (جويبارها ، رودخانه ها و درياچه ها ) و يا آبهاي زيرزميني (چشمه و چاه )مي باشد. مسئله ديگري كه كمبود آب قابل استحصال دامن مي زند ، توزيع مكاني و زماني غير يكنواخت آن مي باشد.

كشورمان ايران در محدوده اي از كره زمين واقع شده كه اغلب مناطق خشك و نيمه خشك جهان در آن قرار دارند، بطوريكه متوسط بارندگي در ايران mm/y 250 مي باشد ، در حاليكه اين رقم در جهان mm/y 700  مي باشد. رشد فزاينده جمعيت نيز مشكل كمبود آب در كشور را جدي تر نموده است. از طرف ديگر آلودگي منابع آب ، مصارف آنرا محدود نموده و يا آنرا غير قابل استفاده مي نمايد. بنابراين در كشورمان حفاظت از منابع آب و جلوگيري از آلودگي آنها ، تآكيد بر صرفه جويي و استفاده بهينه از منابع از اهميت زيادي برخوردار بوده و بايد مورد توجه قرار گيرد. 

تاريخچه تصفيه آب

سابقه تمايل به نوشيدن آب سالم و با كيفيت مناسب به تمدنهاي كهن برمي گردد. از جمله روشهاي قديمي تصفيه آب مي توان به ته نشيني ، جوشاندن ، قرار دادن در معرض تابش نور خورشيد ، فرو بردن ميله مسي داغ در آب و صاف سازي(فيلتراسيون) اشاره نمود. مصريها آب را در ظروف بزرگ نگهداري مي كردند تا مواد معلق آن ته نشين شده و كيفيت ظاهري و طعم آن بهبود يابد. چيني ها براي تصفيه آب ، آنرا مي جوشاندند. در يونان ، بقراط حدود 400 سال قبل از ميلاد مسيح دريافت كه آب ممكن است حاوي عوامل بيماري زاي مختلف باشد و پيشنهاد نمود كه از صافي هاي پارچه اي و جوشاندن براي سالم سازي و تصفيه آب استفاده شود.در تمدن هاي كهن ، تصفيه آب در محل مصرف (منازل) انجام مي شد،اما از قرن شانزدهم ميلادي تصغيه خانه هاي متمركز مورد استفاده قرار گرفتند كه آب مورد نياز براي جوامع مختلف را تامين مي نمود.در ابتدا تنها از همان روشهاي قديمي در تصفيه خانه هاي آب استفاده مي شد، اما به مرور زمان روشهاي تصفيه آب تكميل شد،بطوريكه امروزه طراحي تصفيه خانه هاي آب بسيار پيچيده شده است. اهداف اصلي يك تصفيه خانه آب توليد آبي است كه از نظر بيولوژيكي و شيميايي سالم بوده و از لحاظ خصوصيات ظاهري (رنگ ، طعم ، بو ، كدورت و...) براي مصرف كننده مقوليت داشته باشد و در عين حال غير خورنده و غير رسوبگذار باشد.

كليات تصفيه آب

تامين آب آشاميدني سالم امري ضروري است و بايد براي دستيابي به آب آشاميدني با بالاترين كيفيت ممكن تلاش نمود. بهترين راهكار براي تامين آب آشاميدني سالم ، حفاظت از منابع و جلوگيري از آلودگي آنها است. بطوريكه اين اقدامات پيشگيرانه بر استفاده از روشهاي تصفيه براي سالم سازي آبهاي آلوده ترجيح داده مي شوند. در مواردي كه حضور يك آلاينده در آب محرز مي شود، مخاطرات بهداشتي ، منابع و راههاي ورود آن به آب و روشهاي تصفيه موجود بايد مورد ارزيابي قرار گرفته و سپس در مورد استفاده از آن منبع براي تآمين آب آشاميدني تصميم گيري گردد.

رهنمودهاي كيفيت آب آشاميدني غلظتهايي از تركيبات موجود در آب هستند كه در طول يك دوره مصرف آب خطر قابل توجهي را متوجه سلامتي مصرف كننده نمي نمايد(حفاظت بهداشت عمومي). اين رهنمودها توسط سازمان بهداشت جهاني (WHO ) تدوين شده ، مورد تجديد نظر و اصلاح قرار مي گيرد. هدف از تعيين رهنمودهاي كيفيت آب آشاميدني ، استفاده از آنها در وضع و تدوين استانداردهاي ملي در كشورهاي مختلف مي باشد كه اگر اين كار به درستي به انجام برسد، در جوامع مختلف آب آشاميدني سالم از طريق حذف و يا كاهش غلظت آلاينده هاي مضر براي سلامتي تآمين خواهد شد. بايد توجه نمود كه رعايت مقادير رهنمودهاي توصيه شده الزامي نبوده و مقامات ملي بايد با توجه به شرايط اقتصادي ، فني ، زيست محيطي ، اجتماعي و فرهنگي محل ، اقدام به وضع استانداردهاي كيفيت آب آشاميدني بنمايند.

 خصوصيات كيفي آب آشاميدني به سه دسته خصوصيات فيزيكي ، خصوصيات شيميايي و خصوصيات بيولوژيكي طبقه بندي مي شود.

 خصوصيات فيزيكي آب : آن دسته از خصوصيات آب است كه به وسيله حواس بينايي ، لامسه ، چشايي و يا بويايي قابل تشخيص است. مواد جامد معلق ، كدورت ، رنگ ، طعم ، بو و دما در اين گروه قرار مي گيرند.

1-رنگ : آب آشاميدني بايد بي رنگ باشد. رنگي شدن آب آشاميدني ، اغلب به دليل وجود مواد آلي طبيعي مانند اسيد هيوميك و اسيد فوليك مي باشد. كاتيونهاي آهن و منگنز نيز به ترتيب باعث ايجاد رنگ قرمز و قهوه اي در آب مي شوند.

اصطلاح رنگ در اينجا به معني رنگ حقيقي است و عبارت است از رنگي كه بعد از حذف كدورت از آب ايجاد مي شود. رنگ ظاهري از وجود مواد محلول و معلق در آب ناشي مي شود. براي تعيين رنگ بايد با استفاده از روش هاي رايج قابل قبول ، ابتدا مبادرت به حذف كدورت نمود . ميزان رنگ به ميزان زيادي به PH بستگي دارد و به ميزان قابل توجهي با افزايش PH افزايش مي يابد. دو روش اصلي براي اندازه گيري رنگ در آب آشاميدني وجود دارد :

1-روش مقايسه چشمي با استاندارد

2-روش آناليز جذب

واحد رنگ در مقايسه چشمي با استاندارد واحد رنگ حقيقي (TCU ) يا واحد هيزين مي باشد. يك واحد رنگ حقيقي به عنوان رنگ توليد شده توسط 1 ميلي گرم بر ليتر پلاتينيوم ( مانند كلروپلاتينيك اسيد) در حضور 2 ميلي گرم بر ليتر كلريد كبالت دو ظرفيتي مي باشد. رنگ آب صاف شده توسط مقايسه چشمي با يك سري از استانداردهاي معين TCU سنجيده مي شود. روش آناليز جذب شامل صاف كردن آب از ميان غشاي استات سلولزي و سپس اندازه گيري ميزان جذب از طريق اسپكتروفتومتري مي باشد. حداكثر مجاز رنگ آب شرب معادل   TCU 20 و حد مطلوب آن كمتر يا مساوي TCU  [1]  مي باشد.

2- كدورت: كدورت معياري از ميزان جذب نور يا پراكندگي نور بوسيله مواد معلق و كلوئيدي در آبهاي طبيعي است. از آنجايي كه جذب و تفرق نور تحت تاثير اندازه و خواص سطحي مواد معلق قرار مي گيرد ، كدورت يك اندازه گيري كمي مستقيم از جامدات معلق و كلوئيدي آب نمي باشد . براي مثال يك ذره كوچك در داخل يك ليوان آب كدورت ايجاد نمي كند ، اما اگر اين ذره به هزاران ذره كوچكتر با اندازه كلوئيدي شكسته شود با وجود آنكه جرم جامدات تغييري ننموده كدورت به اندازه اي مي رسد كه قابل اندازه گيري است.كدورت با اندازه گيري جذب و يا پراكنش نور با يك شدت معين محاسبه مي گردد. دستگاه قديمي اندازه گيري كدورت به نام كدورت سنج جكسون (Jackson ) معروف است. اساس عملكرد اين دستگاه بر روي جذب نور بود . كه يك واحد كدورت جكسون (Jackson Turbidity Unit:JTU ) برابر با كدورت ايجاد شده توسط يك ميلي گرم اكسيد سيليسيم در يك ليتر آب مقطر است.

در سالهاي اخير اين دستگاه جاي خود را به كدورت سنج مجهز به لامپ الكتريكي داده است كه بر اساس ميزان تفرق نور كار مي كند. در اين كدورت سنج، لامپ الكتريكي نوري از خود ساطع مي كند كه از نمونه آب عبور مي نمايد و سپس نورسنج به اندازه گيري شدت نور در يك زاويه 90 درجه نسبت به منبع نور متفرق شده توسط يك محلول مرجع تحت شرايط يكسان صورت مي گيرد. سوسپانسيون هاي فورمازين بعنوان استاندارد مرجع اوليه استفاده مي شود. نتايج بدست آمده از اندازه گيري كدورت بر حسب NTU (Nephelometric Turbidity Units )گزارش مي شود. حضور حباب هاي هوا در نمونه آب يا فاضلاب در آزمايش كدورت خطا ايجاد مي كند و باعث مي شود مقدار اندازه گيري شده بيشتر از مقدار واقعي گردد.

ميكروارگانيسم ها علاوه بر آن كه خود بخشي از كدورت آب را تشكيل مي دهند، ذرات آلي و معدني مسبب كدورت نيز با فراهم آوردن مواد غذايي و بستر مناسب براي رشد ميكروب ها در شبكه هاي توزيع با ايجاد پوشش محافظ ، مانع از دسترسي مواد گندزدا به ميكروب ها مي شوند. بنابراين كدورت بالا از ميكروارگانيسم ها حفاظت كرده و اثر گندزدايي كلر را كم مي كند و مقدار كلر مورد نياز را افزايش مي دهد. ظاهر آبي كه داراي كدورت كمتر از 5 واحد NTU باشد ، معمولا براي مصرف كنندگان قابل قبول است، اما براي گندزدايي موثر ، كدورت آب بايد ترجيحآ كمتر از 1 واحد NTU  باشد. وجود كدورت بالا در شيرهاي برداشت ، نشان دهنده آلودگي ، خورندگي و ديگر مسائل آن در شبكه هاي توزيع است.

شاخص كدورت به عنوان شاخص مكمل و سريع در تعيين سلامت ميكروبي آب معرفي شده است.به استناد رهنمود سازمان بهداشت جهاني ، در صورتي كه معيار ميانه كدورت آب از يك واحد NTU و در يك نمونه منفرد از 5 فراتر نرود ، احتمال قريب به يقين (99/99 درصد) آب فاقد آلودگي اكتري و ويروس است. مشروط بر آن كه كلر باقي مانده آزاد آب ،پس از زمان تماس نيم ساعت حداقل 5/0 ميلي گرم بر ليتر و PH آب كمتر از 8 باشد.

3-طعم و بو

اساس ترين مسئله در مورد آب شرب ، نداشتن بو و دارا بودن مزه مناسب است.چنين به نظر مي رسد كه بوي آب بايد ارتباط نزديكي با طعم آن داشته باشد ، در صورتي كه عوامل غير فراري مثل كلريد سديم وجود دارند كه با تاثير روي طعم آب ، هيچ گونه اثري از بر بوي آن نمي گذارد. عوامل مختلفي در ايجاد طعم و بوي آب موثرند از جمله : جلبك ها ، تجزيه گياهان آبزي ، محصولات حاصل از كلرزني آب مثل كلروفنل ها و آب راكدي كه در انتهاي شبكه توزيع ساكن مي مانند.طعم و بوي آب آشاميدني ، گاهي اوقات نشانگر نوعي آلودگي يا وجود برخي مشكلات در سيستم توزيع است.آب شرب بايد عاري از هر گونه بو باشد ، ولي در شبكه هاي توزيع آب ممكن است ميكروارگانيسم هايي رشد نموده و بو توليد كنند. آب با درجه سختي خيلي كم ، حالت بي مزگي ناخوشايندي دارد. شوري آب نشانه وجود كلريد سديم و تلخي آن به دليل زيادي تركيبات منيزيم مي باشد. آب قليايي (9> PH ) مزه آب صابون را دارد در حالي كه آب اسيدي (6< PH ) ترش مزه است. وجود مقادير زياد نمكهاي آهن و آلومينيوم مزه آب را گس مي كند، در حالي كه مزه گنديدگي آب به علت آلودگي ميكروبي مي باشد.

معمولا براي اندازه گيري طعم و بو از آزمايشات كمي كه از خواص چشايي و بويايي انسان بهره مي گيرند ، استفاده مي شود. آزمايش تعيين عدد آستانه بو (TON )[2] نمونه اي از اين آزمايشات مي باشد. در اين آزمايش مقادير مختلفي از آب مورد آزمايش(بو دار) در داخل ظرفهايي ريخته مي شود و با آب مقطر بي بو تا حجم ml 200  رقيق مي شود.ظرف حاوي آب رقيق شده در دستگاهي قرار مي گيرد كه داراي 10 -5 دماغه است. سپس مخلوطي كه بوي آن به حد احساس رسيده است ، تعيين مي شود. عدد آستانه بو كه مربوط به اين مخلوط است ، از فرمول زير محاسبه مي شود:                              

4-دما : دماي آب طبيعي از عوامل مختلفي چون دماي هواي اطراف خود تاثير مي پذيرد. به طور معمول آب سرد مطبوع تر از آب گرم مي باشد. دماي بالاي آب موجب تسريع رشد ميكروارگانيسم ها شده و ممكن است طعم ، بو، رنگ و مشكلات خوردگي را افزايش دهد. دماي آب بر خورندگي تاثير گذاشته و ميزان خورندگي در سامانه هاي تصفيه آب متناسب با دماي آب است. به طور كلي با افزايش دما گندزدايي بهتر انجام مي شود. مطالعات انجام شده نشان مي دهد كه تاثير گندزدايي كلر در دماي 20 و 25 درجه سانتيگراد 5 برابر خاصيت گندزدايي آن در دماي 2و5 درجه سانتيگراد است.

خصوصيات شيميايي :

1- PH : غلظت يون هيدروژن پارامتر مهمي در آب آشاميدني بشمار مي رود. طبق تعريف PH لگاريتم عكس غلظت مولي يون هيدروژن مي باشد. اين پارامتر در حين ورود آب به سيستم توزيع آب آشاميدني به دقت كنترل گردد تا ميزان خوردگي ، هر چه بيشتر كاهش يابد. چنانچه از خوردگي جلوگيري نشود، آب آشاميدني آلوده شده و طعم و ظاهر فيزيكي اش تغيير مي كند.PH  مناسب منابع آبي مختلف متفاوت است و به تركيبات آب بستگي دارد، اما PH مناسب بين 5/6 تا 5/8 مي باشد. PH آب تابعي از عوامل مختلف از جمله مواد محلول و دما مي باشد. اندازه گيري و كنترل PH كاربردهاي زير را در تصفيه آب و فاضلاب دارد:

تعيين كيفيت آب از نظر رسوب گذاري و يا خوردگي

تعيين مناسب ترين PH براي عملكرد مواد منعقدكننده و كمك منعقدكننده در زلال كننده ها (كلاريفايرها).

در فرايند سختي گيري با آهك ،PH بايد به دقت كنترل شود تا اطمينان حاصل شود كه يون كلسيم به مقدار مورد نظر رسوب كرده است.

كنترل PH يكي از عوامل مهم در فرايند حذف آهن محسوب مي شود.

حلاليت و غلظت بعضي از گازها ، نظير دي اكسيدكربن و آمونياك تابعي از PH  آب است. لذا در فرايندهاي حذف اين گازها تعيين و كنترل PH از اهميت ويژه اي برخوردار است.

در فرايند سبك سازي آب توسط مبادله كننده هاي يوني ،PH آب ورودي به ستون مبادله كننده بايد با توجه به نوع رزين مورد استفاده در محدوده خاصي باشد.

در فرايند جذب سطحي توسط كربن فعال كه در تصفيه آب به منظور زدودن رنگ و بو (مواد آلي) به كار مي رود،كنترل PH  نقش اساسي دارد.

 كل جامدات محلول :

طبق تعريف جامدات موجود در مايع عبور شده از فيلتر با اندازه اسمي منافذ 2/0 – 45/0 ميكرومتر بعنوان كل جامدات محلول (TDS[3] ) طبقه بندي مي شوند. براي اندازه گيري TDS بايد نمونه فيلتر شده را در دماي 105 -103 درجه سانتيگراد تبخير نمود. بخش عمده جامدات محلول آب ، معدني و بخشي جزئي آلي مي باشد. يون هاي اصلي كه در TDS آب نقش دارند،شامل كربنات ،بي كربنات ، كلريد ، سولفات ، نيترات ، سديم ،پتاسيم ،كلسيم و منيزيم مي باشند. كل جامدات محلول بر روي برخي ديگر از پارامترهاي كيفيت آب از جمله طعم ، سختي ، خورندگي  و رسوبگذاري تاثير دارد. منابع اصلي جامدات محلول در آب آشاميدني شامل منابع طبيعي ، تخليه فاضلاب و رواناب شهري و فاضلاب صنعتي هستند. هيچگونه مدركي دال بر اينكه مصرف آبي با TDS بالا و يا پايين اثر سوء بهداشتي بر جاي گذارد،وجود ندارد.معمولآ TDS بين 1000-500 ميلي گرم بر ليتر توصيه شده است.

WHO : حداكثر مجاز TDS آب 1000 ميلي گرم در ليتر توصيه كرده است.

EPA : حداكثر TDS500 و در استاندارد ملي ايران 1500 و شرايط خاص و فقدان منابع آبي جايگزين 2000 ميلي گرم بر ليتر مي باشد.

                   بررسي كيفيت آب از نظر طعم با توجه به ميزان كل جامدات محلول

2-هدايت الكتريكي :

هدايت ويژه ، معياري از توان آب براي هدايت جريان الكتريكي مي باشد. از آنجائيكه جريان الكتريكي بوسيله يونها در محلول منتقل مي شود،با افزايش غلظت يونها هدايت نيز افزايش مي يابد. غلظت يونهاي محلول در يك نمونه آب را مي توان با ضرب كردن قابليت هدايت در يك ضريب تجربي تخمين زد. دما نيز بر روي ميزان هدايت ويژه آب تآثير دارد. هدايت ويژه بر حسب ميكروموس بر سانتي متر يا ميكروزيمنس بر سانتيمتر در 25 درجه سانتيگراد گزارش مي شود. بين مقدار هدايت الكتريكي ويژه بر حسب ميكروزيمنس بر سانتي متر و TDS آب روابط تجربي متعددي وجود دارد ، از آن جمله براي آب سطحي و چاه كه غالب آب شهري از اين منابع مي شوند ، رابطه زير ارائه شده است :

TDS(mg/l)=EC(µs/cm) * (0.63 – 0.70)

قليائيت : معياري از توانايي آب جهت خنثي سازي يونهاي هيدروژن و ظرفيت بافري آب مي باشد. قليائيت در آب و فاضلاب از حضور يونهاي هيدروكسيد(OH- )‘ كربنات (CO3 ) و بي كربنات (HCO3 ) ناشي مي شود.قليائيت در مقادير زياد به آب طعم تلخ مي دهد.بين عوامل اصلي قليائيت آب واكنشهاي تعادلي زير برقرار مي باشد:

CO₂ + H₂O               H₂CO₃

H₂CO₃                   H⁺+HCO^-₃

H CO^- ₃                  H⁺+CO₃^-2

CO^-2₃+H₂O              HCO^-₃+OH^-

مصرف بي كربنات بوسيله جلبكها بعنوان منبع كربن موجب مي شود كه واكنش تعادلي 2 به سمت راست جابجا  شده و OH^- در محيط آبي تجمع يابد و PH آب افزايش يابد، در نتيجه بستره آبي كه رشد جلبكها در آن زياد باشد ، معمولآ داراي PH بين 9 تا 10 است . از آنجائيكه در واكنشهاي تعادلي بالا يونهاي H⁺ و OH^- وجود دارد ، مقياس نسبي گونه هاي قليائيت در آب به PH بستگي دارد. 

سختي :

سختي آب در اثر وجود يون هاي فلزي چند ظرفيتي حاصل مي شود. يونهاي كلسيم و منيزيم بيش از ساير يونهاي چند ظرفيتي در آبهاي طبيعي يافت مي شوند. ساير يونهاي عامل سختي عبارتند از Fe²⁺ ‘Mn²⁺ ‘Sr²⁺  و Al³⁺ . اين يونها معمولآ داراي غلظتهاي بسيار كمتري نسبت به كلسيم و منيزيم در نظر گرفت. سختي آب بر حسب ميلي گرم در ليتر  CaCO₃ بيان مي شود.سختي آب برحسب كربناته (موقت)و سختي غير كربناته طبقه بندي مي شود. سختي كه معادل قليائيت است ، سختي كربناته و باقيمانده سختي ، سختي غير كربناته مي باشد. سختي كربناته نسبت به حرارت حساس است و در درجه حرارتهاي بالا سريعآ ترسيب مي شود،به همين دليل به آن سختي موقت گفته مي شود:

                                               CaCO₃+H₂O                             Ca(HCO₃)₂

                                            Mg(OH)₂+2CO₂                          Mg(HCO₃)₂

در آب سخت صابون ديرتر كف مي كند در چنين شرايطي بايد به منظور پاك نمودن سطوح ، از صابون اضافي استفاده شود. بسته به PH قليائيت آب ، سختي بيش از  mg/CaCO₃ 200 در اثر حرارت دادن منجر به تشكيل رسوبات كربناته مي گردد. وجود اين رسوبات نه تنها باعث هدر رفتن گرما مي شود،بلكه باعث خسارت ديدن جدار تاسيسات نيز خواهد شد. آب نرم (سختي كمتر از mg/CaCO₃100 ) و با PH پايين خورنده بوده و تمايل زيادي در انحلال املاح و فلزات موجود در شبكه هاي توزيع آب دارند، به همين دليل در اين گونه آبها همواره فلزاتي نظير سرب ، روي ، كادميوم و مس ديده مي شود كه مصرف مداوم آنها با اثرات بهداشتي مضر همراه است.

استاندارد آب آشاميدني ايران براي سختي mg/CaCO₃ 500  مي باشد.

بر اساس سختي آب را به انواع نرم ، نسبتآ سخت ، سخت و بسيار سخت طبقه بندي مي كنند. 

طبقه بندي آب از نظر سختي

مسائل و مشكلات ناشي از مصرف آب سخت :

·ايجاد پوسته سفيد رنگ به نام Water Spots روي سطوح شيشه آلات ، دوش ها، شيرآلات و دستشويي ها و مصرف زياد صابون به دليل ايجاد كف كمتر.

·تشكيل رسوب و پوسته بر روي سطوح داخلي لوله هاي آب كه منجر به كاهش ظرفيت انتقال جريان آب مي شود.

·افزايش خشكي پوست و ايجاد خارش و حساسيت در اثر مصرف آب سخت

·ايجاد رسوب در وسايل توليد حرارتي و احتمال انفجار ديگ هاي بخار و افزايش مصرف انرژي و هزينه.

مسائل و مشكلات ناشي از مصرف آب سبك :

·كاهش طول عمر لوله هاي آب و وسايل منزل به دليل خاصيت خورندگي.

·افزايش انحلال فلزات سنگين در آب آشاميدني

 آنيون ها و كاتيون هاي اصلي آب

نوع يونهاي اصلي و توزيع آنها در آبهاي طبيعي بسته به تشكيلات زمين شناختي و نوع خاك متفاوت است. يونهاي اصلي موجود در آبهاي طبيعي كه كيفيت آن را تحت تآثير قرار داده و اجزاي شيميايي اصلي را بوجود مي آورند. 

               كاتيون ها و آنيون هاي موجود در آبهاي طبيعي

طبق اصل خنثايي بار الكتريكي در يك نمونه آب ، بايد مجموع كاتيون ها و آنيون ها بر حسب meq/L با هم برابر باشد . حد قابل قبول اختلاف در موازنه بار در جدول زير آمده است. براي محاسبه درصد اختلاف در موازنه يونها از رابطه زير استفاده مي شود: 

فلزات

همه فلزات تا اندازه اي در آب محلول مي باشند. منابع فلزات در آبهاي طبيعي شامل انحلال از رسوبات ، خاك و تشكيلات زمين شناختي ، تخليه فاضلاب هاي شهري ، صنعتي و كشاورزي مي باشد. از نظر اثر بر سلامتي انسان ، فلزات به دو دسته سمي و غير سمي تقسيم مي شوند. فلزات سمي آن دسته از فلزات هستند كه ورودي آنها به بدن حتي به مقادير اندك براي سلامتي انسان مضر است. ساير فلزات كه فلزات غير سمي ناميده مي شوند ، در مقادير متعارف سميتي ندارند.

فلزات غير سمي

كاتيون هاي اصلي آب شامل كلسيم ، منيزيم ، سديم ، پتاسيم ، آهن و منگنز بعلاوه آلومينيوم ، روي و مس بعنوان فلزات غير سمي شناخته مي شوند.

كلسيم: كلسيم يكي از عناصر اصلي غذاي انسان را تشكيل مي دهد. ارزش غذايي كلسيم موجود در آب در مقايسه با ساير منايع غذايي ناچيز است و از نظر تندرستي زياد بودن غلظت آن در آب چندان اهميتي ندارد و زيادي كلسيم به صورت رسوب در آب ته نشين مي شود. كلسيم در غالب آب هاي طبيعي يافت مي شود و ميزان آن به گونه سنگي كه آب از آن مي گذرد ،بستگي دارد.

منيزيم : نمك هاي منيزيم محلول تر از نمك هاي كلسيم هستند ، اما فراواني كم تري در تشكيلات زمين شناختي دارند. غلظت منيزيم در آب هاي طبيعي ممكن است بين 40-4 ميلي گرم بر ليتر متغير باشد. منيزيم يك ماده معدني ضروري براي انسان است. 

سديم : منبع اصلي سديم در آبهاي طبيعي ، فرسايش فلدسپار ، تبخير و خاك رس است. نمكهاي سديم حلاليت بسيار بالايي در آب دارند. غلظت هاي معمول سديم در آب هاي طبيعي بين 50-5 ميلي گرم بر ليتر است. حداكثر غلظت سديم آب هاي آشاميدني براي مزه دار شدن آنها ، بستگي به آنيون و دماي آب دارد و اين مقدار در دماي اتاق 200 ميلي گرم در ليتر گزارش شده است.

پتاسيم : پتاسيم نسبت به سديم فراواني كمتري در آب هاي طبيعي دارد. غلظت آن در آبهاي طبيعي به ندرت از 10 ميلي گرم بر ليتر فراتر مي رود. در مناطق فعال كشاورزي ممكن است غلظت پتاسيم در رواناب ها به طور موقت بالا باشد، چون گياهان آن را جذب كرده و در اثر تجزيه ي آنها پتاسيم مجدد به محيط رها شود . پتاسيم يك نوترينت ضروري براي گياهان ، حيوانات و انسان است. 

آهن : آبهاي زيرزميني اغلب حاوي غلظت هاي بالاي يون فرو (Fe²⁺ ) هستند، بدون اينكه آب تغيير رنگ دهد و تيره و كدر شود. چنانچه آب در معرض هوا قرار گيرد، يون فرو به فريك (Fe³⁺ ) اكسيد مي شود. يون فريك با هيدروكسيد رسوب Fe(OH)₃ تشكيل مي دهد و رنگ آب را به قهوه اي متمايل به قرمز تغيير مي دهد. بنابراين مقاير قابل ملاحظه از آهن تنها در منابع آبي ( مانند منابع آبهاي زيرزميني و سطوح زيرين درياچه ها با  لايه بندي حرارتي )يافت مي شود كه غلظت اكسيژن محلول در آن پايين مي باشد . آهن همچنين سبب رشد باكتريهاي آهن مي شود ، اين باكتريها ، انرژي خود را از اكسيداسيون آهن فرو به فريك بدست مي آورند. اين فرايند باعث رسوب يك پوشش لزج بر روي لوله ها مي شود. در غلظت هاي بالاتر از mg/L 3/0   لكه هاي آهن در آب آشاميدني به چشم مي خورد.چنانچه غلظت آهن كمتر ازmg/L 3/0 باشد ، مزه آب تغيير نمي كند ، اگر چه ممكن است رنگ آن تغيير كرده و اندكي تيره و كدر به نظر برسد.

منگنز : منگنز نيز مانند آهن تنها در منبع آب با غلظت پايين اكسيژن محلول، به مقدار قابل توجه وجود دارد، زيرا يونهاي Mn²⁺ و Mn⁴⁺ در آب محلول و يونهاي اكسيدشده ترMn⁺³ و   Mn⁺⁵ در آب نا محلول مي باشند. چنانچه غلظت منگنز در آب آشاميدني از mg/L 1/0بيشتر شود،طعم و مزه آب تغيير مي كند. وجود منگنز و آهن در آب آشاميدني ،سبب تجمع رسوبات در شبكه هاي توزيع آب مي شود. مصرف كنندگان براي غلظت هاي كمتر از mg/L1/0  ،اعتراضي ندارد. استاندارد آب آشاميدني ايران براي منگنز mg/L 0.05 مي باشد.

فلزات سمي

مقادير جزئي تعداد زيادي از فلزات سمي از جمله آرسنيك ،باريم ،كادميوم(عامل بيماري ايتاايتاي)، كروم ، سرب ، جيوه(عامل بيماري ميناماتا)،نيكل و ... به طور طبيعي در منابع آب وجود دارد . علاوه بر سميت ، خاصيت تجمع پذيري در زنجيره غذايي  اهميت بهداشتي اين فلزات را دو چندان نموده است. اگر چه در برخي منابع آب طبيعي انواع فلزات سمي با غلظت اندك مشاهده مي شود ،اما غلظتهاي قابل ملاحظه اين فلزات در آب در اثر تخليه زهاب معادن ، فاضلابهاي صنعتي و كشاورزي ايجاد مي شود.       

فلورايد

در حدود 3/0 گرم به ازاي هر كيلوگرم از پوسته زمين را فلورايد تشكيل داده است. فلورايد يك عنصر ضروري است كه در ساختمان استخوان ها و دندان ها وجود دارد. مصرف روزانه پيشنهادي براي نوزادان ،كودكان و بزرگسالان به ترتيب 6/0 ، 1 و 7/2 ميلي گرم است. كمبود فلورايد پوسيدگي دندان را افزايش مي دهد . از طرف ديگر مصرف مقادير زياد فلورايد مصرفي توسط انسان از آب آشاميدني تآمين مي شود و بنابراين كنترل آن در آب ضروري است. غلظت بيش از mg/L 2فلورايد در آب سبب لكه دار شدن ميناي دندان ها (فلوئوروزيس دنداني) و غلظت بيش از 5 ميلي گرم در ليتر موجب فلوئوروزيس اسكلتي مي گردد. غلظت مناسب فلوريد در منابع آب شرب در محدوده 8/0 – 2/1 ميلي گرم بر ليتر قرار دارد كه باعث كاهش پوسيدگي دندان ها و به حداقل رسيدن فلوروزيس دنداني مي شود. در مواقع كمبود اين يون در آب آشاميدني ، افزودن فلورايد به آب سودمند خواهد بود.استانداردهاي اوليه ملي آب آشاميدني براي فلورايد بر اساس متوسط ساليانه حداكثر دماي روزانه تعيين مي شود ، زيرا ميزان مصرف آب به دماي هوا بستگي دارد. در استاندارد آب آشاميدني ايران گستره حداكثر مجاز غلظت فلورايد از 4/1 ميلي گرم بر ليتر در مناطق بسيار گرم تا حداكثر 4/2 ميلي گرم بر ليتر در مناطق سرد متغير است. در اين استاندارد غلظت مطلوب فلورايد نيز در محدوده 1/2-7/0 ميلي گرم بر ليتر ذكر شده است.

فلوريداسيون (فلوئورزني) به معني اضافه نمودن تركيبات فلوئور نظير فلوريد سديم (NaF )(ارزانتر از ساير تركيبات ) ، اسيد هيدروفلوئورسيليسيك (H₂SiF₆ ) و سيليكوفلوئوريد سديم (Na₂SiF₆ ) به آب آشاميدني است تا غلظت فلوئور به حد مجاز رسيده ، از پوسيدگي و فساد دندان جلوگيري شود.

گاز نيتروژن (N₂ ) فراوان ترين جزء اتمسفر و گازي فوق العاده پايدار است. در اثر تخليه الكتريكي و يا سوختن در شعله اين گاز با اكسيژن واكنش داده و اكسيدهاي نيتروژن توليد مي شود. اشكال نيتروژن در آبهاي طبيعي شامل نيتروژن آلي (پروتئين ، اسيدهاي آمينه  و اوره)، آمونياك (NH₃ ) ، نيتريت (NO^-₂) و نيترات (NO^-₃ ) مي باشد. اشكال مختلف نيتروژن كه در طبيعت در يك چرخه به يكديگر تغيير و تبديل مي شوند. در طبيعت باكتريها پروتئين ها را تجزيه و ابتدا به آمونياك و در صورت وجود شرايط هوازي ، به نيتريت و در نهايت به نيترات تبديل مي كنند. گياهان نيز با مصرف NO^-₃ و N₂ (برخي انواع نادر از گياهان قادر به تثبيت نيتروژن مي باشند)، پروتئين توليد مي كنند. مهمترين منابع مصنوعي نيتروژن در محيط آبي نيز مصرف كود در كشاورزي ، تخليه فاضلابهاي شهري ، صنعتي و كشاورزي مي باشد.

نيتروژن آمونياكي در محيط هاي آبي به صورت هاي يون آمونيوم (NH⁺₄ )و گاز آمونياك (NH₃) بسته به PH محلول وجود دارد كه اين دو گونه طبق واكنش زير با هم در تعادل هستند:

NH₄⁺          NH₃ + H+

نيترات و نيتريت مهمترين اشكال نيتروژن در آبهاي طبيعي مي باشند. بيش از نيم قرن از انتشار اولين گزارش هاي علمي در رابطه با اثرات بيماري زايي و مسموميت نيترات آب آشاميدني مي گذرد. مسموميت نيترات در نوزاد انسان و جانوران مشكلات جدي ايجاد نموده و حتي منجر به مرگ مي گردد. هر چقدر ميزان اسديته در دستگاه گوارش نوزاد كمتر باشد ، محيط مناسبي براي رشد باكتريهاي احياكننده نيترات و تبديل آن به نيتريت فراهم مي شود. نيتريت تمايل بيشتري نسبت به اكسيژن براي پيوند با هموگلوبين خون دارد و بنابراين به راحتي جايگزين اكسيژن در كمپلكس خون مي شود. در نتيجه اين عمل اكسيژن رساني به بدن مختل مي شود و در موارد حاد نوزاد دچار خفگي مي گردد. به اين مسموميت مت هموگلوبينميا يا سندرم كودك آبي اتلاق مي شود. معمولآ 6 ماه پس از تولد گونه هاي ميكروبي موجود در دستگاه كاملآ رشد و توسعه مي يابند و پس از آن تبديل نيترات به نيتريت و مسموميت مت هموگلوبينميا ايجاد نمي شود. به اين دليل ، مقدار رهنمودي 50 ميلي گرم بر ليتر براي نيترات به ميزان 3 ميلي گرم بر ليتر پيشنهاد شده است.

فسفر

فسفر مثل نيتروژن در طبيعت داراي اهميت زيادي است. اين دو نوترينت هاي اصلي بوده و دليل عمده اوتريفيكاسيون در آب طبيعي هستند. تخليه نيتروژن و فسفر به آبهاي پذيرنده رشد جلبكها و گياهان آبزي را تشديد مي كند. اين گياهان و جلبك ها به نوبه خود اكسيژن بالايي را در شب مصرف مي كنند، كه بطور زيان آوري بر زندگي ماهيان و ساير انواع حيات آبي اثر مي گذارد و اثر منفي بر استفاده از منابع آب به منظور آشاميدن و يا تفريح دارد و در نهايت منجر به اوتريفيكاسيون آبهاي سطحي (افزايش غلظت مواد آلي و كاهش غلظت اكسيژن محلول)مي گردد. فسفر به شكل هاي ارتوفسفاتها ، پلي فسفاتها و فسفات آلي در محيط آبي يافت مي شود. اين تركيبات ممكن است به شكل محلول و نا محلول باشند. از جمله منابع فسفات در آب سطحي و زيرزميني استفاده از كودهاي شيميايي در زمين هاي زراعي است. فرسايش خاك و تخليه فاضلاب شهري و صنعتي نيز به عنوان منابع ديگري براي ورود فسفات به آب سطحي مي باشند. فسفات ها هيچ گونه تهديد مستقيمي را متوجه سلامت انسان نمي كنند، ولي تهديد غير مستقيم جدي براي كيفيت آب به شمار مي روند. 

سولفات

سولفات در بسياري از مواد معدني وجود دارد و در برخي از صنايع شيميايي مورد استفاده قرار مي گيرد. سولفات همچنين از طريق فاضلابهاي شهري و صنعتي و آب باران به منابع آب تخليه مي گردد. غلظت سولفات در آبهاي طبيعي اغلب بيش از 50 ميلي گرم بر ليتر است. وجود سولفات در آب آشاميدني مي تواند ايجاد يك طعم تلخ قابل ملاحظه نمايد. ميزان نامطلوب شدن طعم آب با نوع كاتيون مربوطه تغيير مي كند. همچنين غلظت هاي بالاي سولفات در آب آشاميدني موجب اسهال ، از دست رفتن آب بدن و ناراحتي هاي گوارشي مي شود. براي سولفات مقدار رهنمودي مبتني بر بهداشت پيشنهاد نشده است. استاندارد آب آشاميدني ايران براي سولفات mg/L 400 مي باشد.

كلرايد

افزايش غلظت كلرايد ، سبب شور شدن آب آشاميدني و ساير نوشيدني ها مي شود. معمولآ غلظت هاي بيش از 250 ميلي گرم در ليتر سبب مزه دار شدن آب مي شود. استاندارد آب آشاميدني ايران براي كلرايد mg/L 400 مي باشد.

بسياري از مواد آلي طبيعي و مصنوعي در آب محلول مي باشند. متداولترين مواد آلي طبيعي موجود در آبهاي سطحي اسيدهاي هيوميك ، فوليك و هيماتوملانيك ، جلبك ها و ساير ميكروارگانيسم ها هستند. مواد آلي موجود در آب از نظر تجزيه پذيري به دو گروه تقسيم مي شوند:

1-مواد آلي قابل تجزيه بيولوژيكي

2-مواد آلي غير قابل تجزيه بيولوژيكي

مواد آلي قابل تجزيه بيولوژيكي از آن دسته از مواد آلي هستند كه به عنوان منبع غذايي توسط ميكروارگانيسم هاي طبيعي در طول زمان قابل قبولي مورد استفاده قرار مي گيرند. برخي از مواد آلي كه در برابر تجزيه بيولوژيكي از خود مقاومت نشان مي دهند، مواد آلي غير قابل تجزيه بيولوژيكي ناميده مي شوند.

مواد آلي طبيعي موجود در آب مشكلات مختلفي را ايجاد مي كنند. مهم ترين اين مشكلات عبارتند از :

·ايجاد رنگ و كدورت

·كاهش اكسيژن محلول

·ايجاد طعم و بو

·تداخل با فرايندهاي تصفيه آب

·ايجاد تري هالومتانها(THMs) و فراورده هاي جانبي ديگر به هنگام كلرزني.

خصوصيات بيولوژيكي آب

بسياري از بيماريهاي عفوني ، مرتبط با آب مي باشند. مهم ترين بيماري هاي عفوني منتقله از راه آب ، بيماريهاي دستگاه گوارش مثل تب تيفوئيد ، پاراتيفوئيد ، اسهال ، هپاتيت عفوني ، وبا و تعدادي بيماريانگلي كرمي هستند.برخي ارگانيسم هاي ديگر نيز وجود دارند كه بطور مستقيم به سلامت انسانها صدمه وارد نمي كنند، بلكه با ايجاد طعم و بوي نامطلوب ، خوردگي و توليد لايه بيولوژيكي لزج در انتقال ، تصفيه ،ذخيره و توزيع آب ايجاد مزاحمت مي كنند. به هر حال اين عوامل علاوه بر اينكه نشانگر معيوب بودن سيستم نگهداري و توزيع آب هستند ، موجب نارضايتي مصرف كنندگان نيز مي شوند. گروهاي اصلي ارگانيسم هاي مهم در تصفيه و تامين آب شامل باكتري ها ،ويروسها ،قارچها و مخمرها ، جلبكها ، تك ياخته ها و كرم هاي انگلي هستند. بيماريهاي عفوني مرتبط با آب در چهار گروه و به صورت زير طبقه بندي مي شوند:

1-بيماري هاي منتقله از آب (Water Borne Disease ) : در اين گروه بيماريهايي قرار دارند كه عامل آنها در آب بوده و از طريق بلع به انسان منتقل مي شود(مسير انتقال مدفوعي دهاني ). وبا ، حصبه ، شبه حصبه ، هپاتيت A و E، اسهال هاي باسيلي و آميبي در اين زمره قرار مي گيرند. بهبود آب آشاميدني و عدم استفاده از ديگر منابع آب غير بهداشتي در پيشگيري از اين بيماريها نقش بسزايي دارد.

2-بيماريهاي ناشي از عدم شستشوي كافي(Water washed Disease ):وقوع اين بيماري به دليل عدم دسترسي به آب كافي است. تراخم مثال خوبي از اين گروه از بيماريها است.

3-بيماري هايي كه آب در چرخه انتقال آنها نقش دارد(Water Based Disease ):در اين گروه بيماريهايي قرار دارند كه عامل بيماري دوره اي از زندگي خود را درون بدن ناقل آبزي سپري مي كند. شيستوزوميازيس و كرم گينه مثال هاي بارزي از اين بيماريها هستند. كاهش تماس با آب آلوده ، كنترل جمعيت ناقلين و كاهش آلودگي منابع با مدفوع راهكارهاي موثر در پيشگيري از اين بيماريها مي باشند.

4- بيماريهاي منتقله بوسيله حشرات ناقل مرتبط با آب (Water Related Insect Vectors ): در اين دسته از بيماريها ، ناقل بيماري در دوره اي از زندگي خود آبزي بوده و يا در نزديكي آب زندگي مي كند. مالاريا از بيماريهاي شاخص اين گروه است. بهبود شرايط آبهاي سطحي ،حذف جايگاههاي پرورش و تكثير حشرات ، كاهش ارتباط افراد با جايگاههاي پرورش و تكثير حشرات و استفاده از وسايل حفاظت فردي در كنترل اين بيماريها بسيار موثر هستند.

تعاریف واصول اولیه پایپینگ Piping - سه شنبه دوم فروردین 1390
انشعاب آب و فاضلاب - سه شنبه دوم فروردین 1390
زهکشی زیستی - سه شنبه دوم فروردین 1390
کابوس جدید دریاچه ارومیه - سه شنبه دوم فروردین 1390
استفاده‌ مجدد از آب‌هاي‌ دور ريز پالايشگاه‌ها - سه شنبه دوم فروردین 1390
مباني و اصول كارتوگرافي ( cartography) - سه شنبه دوم فروردین 1390
برگه ‌ي داده ‌های ایمنی ماده - سه شنبه دوم فروردین 1390
IMVIC test - سه شنبه دوم فروردین 1390
ويژگيهای ميکروبي آب آشاميدني - سه شنبه دوم فروردین 1390
ميزان آلودگي در رودخانه ها نگران کننده است - سه شنبه دوم فروردین 1390
آب براي شهرها، شعار روز جهاني آب - سه شنبه دوم فروردین 1390
اشکال و مناظر کارستی ( چشم اندازهای مورفیک کارست) - سه شنبه دوم فروردین 1390
کیفیت منابع آب کارست - سه شنبه دوم فروردین 1390
افزایش بی آبی در جهان - سه شنبه دوم فروردین 1390
فن آوری تولید بیوگاز از فاضلاب - سه شنبه دوم فروردین 1390
تاثیر بیوژئوشیمیایی فلزات سنگین - سه شنبه دوم فروردین 1390
در دسترس پذیری زیستی فلزات سنگین - سه شنبه دوم فروردین 1390
اثرات زیست محیطی لكه‌های نفتی در دریا - سه شنبه دوم فروردین 1390
کمپوست Compost و اثرات زیست محیطی آن - سه شنبه دوم فروردین 1390
چشم انداز مطلوب بخش آب و فاضلاب در افق بیست سال آینده - دوشنبه یکم فروردین 1390
تاریخچه روز جهانی آب - دوشنبه یکم فروردین 1390
تبریک عید نوروز - دوشنبه یکم فروردین 1390
ﺗﻪ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ چیست؟ - یکشنبه بیست و نهم اسفند 1389
محل ‌های نمونه‌برداری - یکشنبه بیست و نهم اسفند 1389
اتوکلاو - یکشنبه بیست و نهم اسفند 1389
دانلود کتاب هیدرولیک سدها و سازه های رودخانه ای - شنبه بیست و هشتم اسفند 1389
ميكروسكوپ و طرز كار آن - شنبه بیست و هشتم اسفند 1389
هیدرولیک - شنبه بیست و هشتم اسفند 1389
آلودگی آبهای سطحی با مواد رنگزای آلی - شنبه بیست و هشتم اسفند 1389
تصفیه خانه های فاضلاب در ایران - شنبه بیست و هشتم اسفند 1389
34درصد جمعيت شهري کشور از شبکه فاضلاب بهره مند هستند - شنبه بیست و هشتم اسفند 1389
لجن - شنبه بیست و هشتم اسفند 1389
واحد های تصفیه فاضلاب صنعتی - شنبه بیست و هشتم اسفند 1389
حذف سرب از فاضلاب با خاک اره و خاکستر - جمعه بیست و هفتم اسفند 1389
مشکلات زیست محیطی ناشی از دترجنتها - جمعه بیست و هفتم اسفند 1389
کشت باکتری و روشهای متداول آن - جمعه بیست و هفتم اسفند 1389
روش رنگ آمیزی گرم - پنجشنبه بیست و ششم اسفند 1389
سیستم و تفکر سیستمی در منابع آب - پنجشنبه بیست و ششم اسفند 1389
ضوابط انتخاب نوع و موقعیت شیر آلات صنعت آب - پنجشنبه بیست و ششم اسفند 1389
آب معدنی و سرچشمه های آن - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
آب های زیرزمینی - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
چشمه - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
خطر جیوه در ماهی‌های اقیانوسی بیشتر از ماهی‌های آب شیرین است - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
منابع آبی تهدید می‌شوند - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
آب و اهمیت آن از منظر ادیان و آئین‌ ها - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
چقدر آب بر روی کره زمین وجود دارد؟ - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
نشت آلاینده های هیدروکربوری - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
راهبرد آب مجازی در بحران آب کشاورزی - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
جنگ آب - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
منابع تامین آب - چهارشنبه بیست و پنجم اسفند 1389
دستورالعمل تعيين مقدار آلومينيم در بوکسیت - شنبه بیست و پنجم دی 1389
دستورالعمل تعیین آهک آزاد - شنبه بیست و پنجم دی 1389
دستورالعمل تعیین افت حرارتی - شنبه بیست و پنجم دی 1389
دستورالعمل تعیین اكسيد كلسيم به روش حجمي - شنبه بیست و پنجم دی 1389
دستورالعمل تعیین اکسید آهن در سیمان و کلینکر - شنبه بیست و پنجم دی 1389
دستورالعمل تعیین اکسید کلسیم و اکسید منیزیم به روش وزنی - شنبه بیست و پنجم دی 1389
دستورالعمل تعیین قليائيت آب - شنبه بیست و پنجم دی 1389

مرجع تخصصی آب و فاضلاب