مرجع تخصصی آب و فاضلاب

فاضلابهاي شهري داراي انواع آلاينده هاي شيميايي نظير مواد سمي و فلزات سنگين ومواد آلي مثل : (هيدروكربونها ، دترجنت ها ، چربيها و روغنها) و ميكروارگانيزمهاي زنده اي از قبيل: ويروسها ، باكتريها و كليفرمهاي مدفوعي، پروتزوئرها و كرمها مي باشند كه با ورود اين فاضلابهاي تصفيه نشده به محيط زيست و تماس با منابع آبهاي سطحي و زير زميني و خاكها باعث آلودگي اين منابع با ارزش مي گردند و در صورت استفاده انسان از اين منابع ،خطر گسترش بيماريهاي مختلفي بين مردم بوجود مي آيد كه حداقل 21مورد شيوع  بيماري بوسيله سبزيهاي آلوده به مدفوع يا فاضلاب خام گزارش شده است.  اين عوامل علاوه بر خطرهاي مستقيمي كه براي بهداشت عمومي  دارند نتايجي از قبيل ايجاد مناظر زشت ، توليد بوهاي ناخوشايند وحشرات ناقل و مزاحمي مانند: پشه ها و مگس ها را نيز به همراه دارند .

كه با استفاده مجدد از فاضلاب تصفيه شده در كشاورزي مي توان  جداي از كاهش اين خطرات ، در مصرف آب شيرين صرفه جويي كرد و با توجه به وجود مواد كودي در پسابها باعث حاصلخيزي زمينهاي كشاورزي نيز گرديد كه نتيجتا" صرفه جويي اقتصادي نيز در پي دارد. البته استفاده از فاضلاب خام يا با تصفيه ناقص در اين امر مي تواند مشكلات جدي به همراه داشته باشد .

 اين استفاده  زماني معقول است كه از نظر بهداشتي تدابير حفاظتي مخصوصي انديشيده شده باشد، كه در اين مقاله سعي خواهيم داشت كه اثرات بهداشتي و عوارض سوء فاضلابهاي تصفيه نشده را در محيط زيست و زمينهاي كشاورزي  بيان كرده و جنبه هاي غير بهداشتي آن را روي  كشاورزان و مصرف كنندگان محصولات كشاورزي ، بررسي نموده و راهنمائيهاي بهداشتي را براي دست يابي به وضعيت مطلوب بين  استفاده  از فاضلاب وكاهش خطرات احتمالي مورد بحث و بررسي قرار دهيم.

كلمات كليدي: استفاده مجدد- فاضلاب خام – پساب _محيط زيست – كليفرمهاي مدفوعي – منابع آبي

مقدمه :

فاضلاب شامل انواع آلاينده هاي معدني ، آلي وسمي مقاوم به تصفيه مي باشد كه با توجه به جمعيت چند ميلياردي جهان با حجم وسيعي از فاضلاب روبرو هستيم كه طبيعت اكنون ديگر قدرت تصفيه اين حجم از فاضلاب با چنين آلودگي را ندارد ، پس بايد به ياري آن بشتابيم و از آلودگي بيشتر آبهاي سطحي و زير زميني و خاك جلوگيري نمائيم .

در جهان امروز حل مسائل زيست محيطي مورد توجه كليه محافل و سازمانهاي بين المللي و تعيين كننده خط مشي هاي بهداشتي ، اقتصادي و اجتماعي است. با توجه به كمبود آب در اكثر نقاط كشورمان كه مانع پيشرفت و رشد كشاورزي ، صنعتي و اجتماعي شده است و با دانستن اين موضوع ،آلوده نمودن منابع آب و خاك خيانتي بزرگ به نوع بشر و موجودات زنده محسوب ميشود . و ايجاب مي نمايد كه مطالعات وسيعتري جهت كاهش حجم آلودگي هاي محيط زيستي كه زائيده دست خود بشر نيز مي باشد، انجام شده و  راه حلهاي كليدي براي حل اين مشكل جهاني ارائه گردد، تا همه مردم بتوانند از اين منابع ، استفاده شاياني را بنمايند.

عوارض سوء فاضلابهاي تصفيه نشده در زمينهاي كشاورزي

خاك مهمترين منبع توليد انرژي در زمين مي باشد كه زندگي موجودات زنده كاملا‌‌"به آن وابسته است ولي متأسفانه امروزه با افزايش جمعيت و مشكلات حادث از آن بيشترين سوء استفاده از آن شده و به طرق مختلف بوسيله انسانها آلوده ميگردد.خاك مخلوطي است پيچيده از مواد آلي و معدني ، موجودات زنده ، آب و هوا.كه براي بهره برداري مناسب از خاك نبايد هيچ تغيير نامطلوبي در خواص فيزيكي ، شيميايي و بيولوژيكي آن بوجود آوريم. حال با اين ديد مي توان آبياري با فاضلاب را به عنوان يك برهم زننده اين اكوسيستم مورد توجه قرار داد. گازهاي موجود در خاك همان گازهاي موجود در هوا ميباشند ولي به دليل وجود واكنش هاي بيولوژيكي ميزان آنها نسبت به هوا متفاوت است. مثلا" : ميزان اكسيژن موجود در خاك به علت مصرف توسط باكتريهاي هوازي براي تجزيه مواد آلي كمتر از هوا مي باشد و همچنين مواد آلي  بسيار ريز موجود در فاضلاب در صورتي كه در خاك و رسوبات ته نشين شوند ، باعث كاهش نفوذپذيري خاك و رسيدن اكسيژن به آن مي گردند و حالت بي هوازي را در آن بوجود مي آورند در صورتي كه براي تجزيه هوازي مواد آلي موجود در فاضلاب توسط ميكروارگانيزمها نياز به اكسيژن كافي مي باشد كه اين مسأله با اندازه گيري BODمشخص مي گردد و ميانگين آن در فاضلابهاي خانگي 90 الي 250ميلي گرم در ليتر مي باشد. فاضلابي كه براي آبياري استفاده مي گردد، بايد داراي كيفيت خاصي باشد بدين ترتيب كه    pHوغلظت املاح محلول كه با هدايت الكتريكي (EC) مشخص مي شود ويا كل جامدات محلول (TDS)و همچنين نسبت يونهاي سديم به كلسيم و منيزيم كه به آن نسبت جذب سديم (SAR) نيز مي گويند بايد در حد قابل قبولي باشد. حفظ محيط بازي (pH>7)براي فاضلابهايي كه در مناطق زراعي مورد استفاده قرار مي گيرند الزامي است و به طور كلي  SAR كمتراز 15وهدايت الكتريكي كمتراز 100ميلي زيمنس در متر (در 25درجه سانتيگراد ) قابل قبول است. اكسيژن محلول بايد حداقل در هشت ساعت از شبانه روز كمتر از 2ميلي گرم در ليتر نباشد.

اگر فاضلاب صنايع وارد سيستم جمع آوري شهري شود، مواد آلاينده شيميايي نظير فلزات سنگين (Heavy metal) و مواد آلي غير قابل تجزيه در فاضلاب مشاهده مي گردد. كه مشكلي كه در دراز مدت مي توانند ايجاد نمايند، امكان تجمع اين مواد سمي و نمكها در خاك مي باشد و اين احتمال مي رود كه مقدار اين مواد در محصولات كشاورزي نيز بالا رفته و به يك ماده سمي براي انسان تبديل گردند. كه مهمترين روش حل اين مشكل، جلوگيري از ورود اين فاضلابها به شبكه جمع آوري شهري مي باشد كه البته اين روش به دليل وجود صنايع كوچك تا حدي غير ممكن به نظر مي رسد و بايد مناطق صنعتي را محدود نمود و فاضلاب اين مراكز را به طور مجزا جمع آوري و تصفيه كرد. البته براي كشور ما كه هنوز در اغلب شهرها شبكه جمع آوري مناسبي نداريم ، پالايش فاضلاب قبل از مصرف در كشاورزي مستلزم صرف هزينه هاي زيادي است و تقريبا" محال به نظر مي رسد .

اثرات بهداشتي استفاده مجدد از فاضلاب

      فاضلابهاي خانگي معمولا داراي 1/.  درصد ناخالصي هستند كه اين مقدار شامل عوامل آلوده كننده مختلفي است كه در صورت تخليه در محيط زيست مي تواند ضمن انتشار و شيوع انواع بيماريها ، خسارتهاي جبران ناپذيري در محيط زيست ايجاد نمايد. در اين رابطه كارگران و شاغلين مراحل توليد بيشتر از همه در معرض خطر جدي مي باشند كه بايد محافظت شوند . همچنين طبق تحقيقي كه به تازگي بر روي كارگران شاغل در تصفيه خانه هاي  فاضلاب اصفهان انجام شده است ، رابطه معني داري بين كار كردن در اين گونه مراكز به خاطر تماس با فاضلاب با بروز برخي از بيماريهاي دستگاه تنفس و عفونت هاي دستگاه گوارش پيدا شده است.  سازمان بهداشت جهاني (WHO)عفونت هاي ايجاد شده بوسيله عوامل بيماريزاي دفعي را بر اساس ويژگيهاي محيط انتشار در پنج گروه طبقه بندي مي نمايد.

گروه اول _

       شامل  عوامل عفونت زايي هستند كه دوره كمون ندارند(non-latent) و بلافاصله پس از دفع با دز نسبتا" پايين آلوده كننده هستند ولي فاقد قدرت تكثير در محيط ميباشند. واز طريق تماس مستقيم از شخصي به شخص ديگر منتقل ميشوند.  مهمترين عوامل اين گروه عبارتند از:

   ويروسها ، پروتزوئرها و كرمهاي انتروبيوس ورميكولاريس

(ته سنجاقي يا نخي)،هايمنولپيس نانا (كرم نواري_كوتاه) عفونتهاي رتاويروسي ، انتروويروسي ، هپاتيت A و آميبيازيس بالانتيديازيس ، انتروبيازيس ، هايمنولپيازيس و ژيارديازيس از بيماريهاي ايجاد شده بوسيله اين عوامل ميباشند. ژيارديا لامبليا بصورت كيست از طريق فاضلاب منتشرشده و در صورت ورود به بدن انسان در روده كوچك بخصوص در دوازدهه جايگزين مي شود و باعث اختلالات دستگاه گوارش و اسهال مي گردد ، همچنين عمل جذب چربيها را در روده مختل مي نمايد و بيمار دچار كمبود ويتامينهاي محلول در چربي مي گردد. نشانه هاي اوليه ژيارديازيس عبارتند از :  استفراغ، سردرد ، اسهال ، كرمپ هاي شكمي و تب پايين كه اين عوارض براي يك انسان متوسط با سطح مناسب بهداشتي تقريبا" دو هفته طول ميكشد ولي در انسانهاي ضعيف ممكن است چند ماه نيز طول بكشد و در مواردي نيز كشنده  باشد.

گروه دوم _

 

          باكتريهاي مدفوعي هستند كه همانند گروه اول بلافاصله پس از دفع عفونتزا مي باشند و به دليل دز متوسط بايد تعدادشان زياد باشد تا قادر به بيماريزايي باشند ، مهمترين توانايي آنها قدرت تكثير در محيط ميباشد كه آنها را قادر ميسازد تا مدت طولاني در محيط باقي بمانند . عفونتهاي كامپيلوباكتر ، وبا ، اشريشياكلي بيماريزا ، سالمونلوزيس ، شيگلوزيس ، حصبه و يرسينيوزيس از مهمترين بيماريهاي ايجادشده بوسيله اين گروه از عوامل مي باشد .

          _ تيفويئد و پاراتيفوئيد كه باسيل عامل آن Salmonellosis مي باشد در نزد انسان به صورت يك گاستروآنتريت حاد توأم با اسهال و انقباض عضلات بطني همراه با تب ، تهوع واستفراغ ميباشد .

          _ وبا (Vibrio cholera ) يا التور كه بيماري ميكروبي خطرناكي است كه بيمار به علت از دست دادن مقدار زياد آب و الكتروليتهاي بدن دچار كاهش فشار خون و ضعيف شدن ضربان قلب و چروكيدگي پوست مي گردد و در صورت عدم مداواي به موقع در حالت اغماء از بين ميرود.

          _شيگلاها (Shigellosis ) مهمترين عامل بروز اسهال خوني در انسان مي باشند.كه سوش هاي مختلف آن عبارتند از : شيگلا ديسانتري ،شيگلافلكسنري ،شيگلابويدي و شيگلاسونه اي كه در صورت رعايت نكردن بهداشت فردي مي توانند باعث اپيدمي گردند .

            گروه سوم _

            نماتودهايروده اي منتقله از خاك هستند كه به ميزبان واسط نياز ندارند . تخم اين انگلها به مدت زماني براي تكامل نياز دارند (دوره كمون) و از طرفي حداقل ميزان دز آلودگي فقط يك ارگانيزم است كه در فاضلابهاي خام ميزان قابل توجهي از  اين انگلها وجود داردكه مهمترين اين عوامل عبارتند از :

آسكاريس لومبريكوئيدس(Ascaris lumbricodes ) ، كرم قلابدار آنكيلوستوماديودنال (Ancylostoma duodenale) ، تريكوريس تريكوريا (Trichuris trichiura ) ، كرمهاي  نكاتورامريكانوس ، شلاقي و گرد.

          _آسكاريس لومبريكوئيدس ، عفونت روده كوچك است و بيشتر در ميان كودكان شايع ميباشد . اين انگل غالبا" از راه مدفوع دفع شده به فاضلاب انتقال مي يابد و پس از آبياري مزارع بوسيله فاضلاب آلوده ، خاك و سبزيجات را آلوده مي نمايد . اين عفونت در ميان افراد شاغل در مزارع بيشتر مشاهده شده است .

گروه چهارم _

 

    بيماريهاي عفوني ناشي از كرمهاي نواري تنياساژيناتا (Taenia saginata ) و تنياسليوم ((Taenia solium  ميباشند كه به ميزبان واسط گاو يا خوك نيازمندند و انسان از طريق خوردن گوشت نپخته اين حيوانات آلوده به بيماري مبتلا مي شود. عوارض اين بيماريها در انسان دل درد و سوء هاضمه است  و همچنين باعث لاغر شدن انسان نيز ميگردند. به لحاظ اپيدميولوژيكي تخم اين انگلها مقاوم بوده و داراي دوره كمون نيز مي باشند .

گروه پنجم

بيماريهاي عفوني ناشي از كرمهاي مرتبط با آب كه به يك يا دو ميزبان حد واسط در آب نيازمندند ، ميزبان اوليه كه عامل در آن بطور جنسي تكثير مي يابد، حلزون است و اگر ميزبان دوم نيز وجود داشته باشد، ممكن است يك ماهي يا ماكروفيت آبي باشد و استفاده از فاضلاب در كشاورزي چندان به اين امر مربوط نيست . مكانيزم انتقال تعدادي از اين بيماريها يك معيار سنجش زيست محيطي براي كنترل تصفيه مؤثر مدفوع فاضلابها مي باشد

مطالب تصادفی:

طبقه بندی آلاینده های آب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
اندازه گیری سدیم به روش فیلم فتو متری - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
اندازه گیری اکسیژن محلول DO - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
اندازه گیری (BOD) - یکشنبه بیست و ششم دی 1389
تعیین میزان نیتریت درمنابع آب - یکشنبه بیست و ششم دی 1389

مرجع تخصصی آب و فاضلاب