سعی بر آن است که مطالب مرجع تخصصی آب و فاضلاب شامل مسایل ، مقالات و اخبار عمران آب و فاضلاب,آب و فاضلاب و به صورت تخصصی فرآیند های تصفیه آب و فاضلاب،مهندسی آب و فاضلاب و صنعت آب و فاضلاب باشد.
دانشنامه آنلاین آب و فاضلاب
رشته های مرتبط:مهندسی عمران آب و فاضلاب،مهندسی تکنولوژی آب و فاضلاب،مهندسی آب و فاضلاب،محیط زیست،مهندسی بهداشت محیط،مهندسی آب،مهندسی شیمی و...
امیرحسین ستوده بیدختی
,.
مواد زاید خطرناک
۱۳۸۹/۰۹/۲۸
12:0
|
مقدمه :
مديريت مواد زايد جامد خطرناك چا لش جدي جامعه امروزي ما ست تنوع محصولات و افزايش جمعيت باعت شد كه محيط زيست با كوه هايي از مواد زائد مواجه گردد كه قبلا" هيچگونه آشنايي نداشته است . گرچه مواد زائد و فاضلاب هاي توليدي به منظور اجتناب از شيوع بيماريها وسلب آسايش ميبايست از محيط زندگي دور ريخته شوند ، اما چگونه و با چه قيمتي ؟ سياست مديريتي مواد زايد جامد در كشورهاي صنعتي در نيمه دوم قرن بيستم رشد قابل توجهي داشته كه به موازات آن خطرات بهداشت حرفه اي و عمومي به حداقل رسيد و منابع محيط زيست محفوظ گرديد.
همه مي دانيم كه مواد زايد محصول اجتناب ناپذير زندگي در تمام زمينه هاست . خانگي – كشاورزي وصنعتي حوزه هاي مختلف توليدهستند در گذشته جمعيت جهان كم و نيازها نيزكم بود همچنين منابع محدود بودند در نتيجه زبا له توليدي بطور طبيعي و به سرعت توسط ميكروارگانيزمها تجزيه ميشد . پس از انقلاب صنعتي منابع بدون هيچگونه ملاحظه اي مورد استفاده قرار ميگرفت و انواع مختلفي از مواد زايد توليد گرديد كه غير قابل تجزيه بيولوژيكي و با قابليت بقا وماندگاري بسيار طولاني درمحيط زيست كه اين دسته از مواد تحت عنوان ((زباله هاي خطرناك ))شناخته شدند .
بيش از 7 ميليون ماده شيميايي توسط انسان شناسايي گرديد و سالانه صدها تركيب جديد كشف ميشوند حدودا" 80000 ماده شيميايي درحال حاضر عموما" مورد استفاده قرار ميگيرند.
نه تنها تعداد تركيبات شيميايي طي 20 سال اخير افزايش چشم گيري داشته ، بلكه از لحاظ كمي نيز افزايش درخور توجهي داشته اند توليد جهاني مواد آلي از يك ميليون تن دردهه 30 ميلادي به 7 ميليون تن در سال 1950 و 63 ميليون تن درسال 1970 درسال 1985 به 250 ميليون تن رسيد. درحال حاضر هر 7يا8 سال توليد سالانه دوبرابر ميشود.
درسال 1984 جامعه اقتصادي اروپا قوانين مربوط به كنترل حوادث و خطرات صنعتي (CIMAH ) را در انگلستان تصويب نمود . اين قوانين مبتني بر مقدار مواد سمي خطرناك قابل احتراق – قابل انفجار و حمل ونقل گازهايي كه به هدف استفاده يا ذخيره بوده اند.
تعاريف :
مواد زايد خطرناك بعنوان مواد زايدي تعريف ميشوند كه وجودشان خطر با لقوه براي سلامتي انسان و موجودات زنده خواهد بود و دليل آن :1- غير قابل تجزيه بودن و بقاء در طبيعت 2- افزايش و تكثير (انباشت ) بيولوژيكي 3- ايجاد اثرات ناتوان كننده يا مرگ موجود زنده
مواد زايد خطرناك مي توانند شيميايي يا بيولوژيك باشند . مواد شيميايي محدوده گسترده اي از تركيبات شيميايي را شامل ميشوند كه عبارتند از مواد سمي – مواد قابل انفجار – عوامل اكسيدكننده قوي – مواد راديواكتيو موادي كه ذخيره و نگهداري شان خطراشتغال ساختمان را در بردارند . مواد بيولوژيك عمدتا" عوامل پاتوژن نظير اشيريشاكلي – سا لمونلا – ويبريو- هپاتيت – ايدز – شيگلاو غيره است .
تعريف Hazar dous waste يا زبا له هاي خطرناك از ديدگاه EPA :
هرماده يا تركيب شيميايي زايد اعم از جامد – مايع – گاز و يا نيمه جامد كه از لحاظ كميت ، غلظت يا ويژگيهاي فيزيكي – شيميايي يا عفوني بتواند : 1- منجر به افزايش مرگ و مير يا افزايش موارد بيماري شديد يا ناتواني ومعلوليت شود 2- وجود آن براي سلامتي يا محيط زيست بطور بالقوه دركليه مراحل از جمله تصفيه غير اصولي – بازيافت غيراصولي – ذخيره و نگهداري – حمل و نقل و دفع منشاء خطر باشد.
EPA مواد زايد خطرناك را به دو طريق دسته بندي نمود : 1- از طريق گنجاندن آنها در يك ليست و معرفي آنها بعنوان ماده زايد خطرناك 2- از طريق آزمايشات شش گانه بدين صورت كه اگر هرماده يكي از ويژگيهاي شش گانه مورد نظر را داشته باشد تحت عنوان مواد زايد خطرناك تلقي ميشود.
تست هاي شش گانه EPA عبارتند از :
1- راديواكتيو يا تشعشع : مقدار پرتوزايي يا تشعشع ماده زايد نبايد از حداكثرمجاز آژانس انرژي اتمي تجاوز كند.
2- تغليط بيولوژيكي Biococentration : معيار ارزشيابي براي برخي مواد شيميايي مثل آفت كشهاي هيدروكربنه كلردار .
3- قابليت اشتعال Flammability : اين استاندارد براساس انجمن ملي حفاظت درقبال آتش سوزي تعيين ميشود.
4- واكنش پذيري Recactivity : بعضي مواد شيميايي همچون سديم بي نهايت واكنش پذير ميباشند بخصوص وقتي كه در كنار آب يا محيط مرطوب قرار گيرند.
5- سميت Toxicity : معيار سميت يك ماده براساس LD50 (دوزكشندگي 50 )يا مقداري كه 50% از گونه هاي آزمايشگاهي (مثلا" موشها) را بكشد . همچنين LD50 يا غلظت كشنده كه 50% از گونه هاي آزمايشگاهي طي 4 ساعت تماس تلف ميشوند . معياري كه EPA براي ارزيابي سميت محيط هاي آبي پيشنهاد كرده وبراساس 1000 ميلي گرم در ليتر و 96 ساعت تماس ميباشد كه اخيرا" معيار فوق به 500 ميلي گرم در ليتر تقليل يافت .
پتانسيل جهش زايي – سرطانزايي واختلالات ژنتيكي معيار سنجش ميباشند كه مبتني بر آزمايشات انستيتو ملي سرطان تعيين ميشود.
6- خورندگي Corossivity : خاصيت خورندگي يك ماده شيميايي براساس PH ارزيابي ميشود و حد PH > 5/12 يا 2 < مي دانند.
تعريف : ( Resource conser vation and Recovery Act ) RCRA
ماده زايد خطرناك تقلي ميگردد كه داراي ويژگيهاي ذيل باشد :
1- توانايي بلقوه اي در افزايش مرگ و مير يا بيماري ( سمي بودن براي انسانها)
2- وجود شان بعنوان خطر بالقوه براي انسان ومحيط زيست تلقي ميشود زيرا آنها موادي هستند قابل اشتعال – خورنده – قابل انفجار – سمي يا خطرناك هستند.
RCRA چهار ويژگي زير را در ارزيابي آزمايشات استاندارد مد نظر قرار داد و آنها را ضميمه قوانين خود نمود :
1- قابليت اشتعال 2- خاصيت خورندگي براي بافتها وفلزات 3- قابليت واكنش شديد با ساير مواد يا انفجار 4 – سمي بودن كه بعنوان تهديدي براي آب آشاميدني وسلامتي
طبقه بندي Classification :
دسته بندي وشناخت مواد زايد خطرناك پيچيده ترين مرحله برنامه مديريت مواد زايد خطرناك و دليل آن تعداد بي شمار و تنوع گسترده مواد شيميايي وتركيبات آنها در محصولات توليدي است .
طبقه بندي مواد زايد خطرناك براساس EU (اتحاديه اروپا )كه درسال 1995 پيشنهاد گرديد :
قابل انفجار
اكسيد كننده
قابليت اشتعال بسيار بالا
مواد قابل اشتعال
محرك
خطرناك
سمي (بسيار سمي )
سرطانزا
خورنده
عفوني
تيتراژن
متاژن
توليد كننده گاز سمي بهنگام تماس با آب
منبع مواد خطرناك
سم محيطي H1
H2
H3A
H3B
H4
H5
H6
H7
H8
H9
H10
H11
H12
H13
H14
Source: environmental Engineering
GERARD KIELY
و براساس آن نتايج زيربدست آمد :
مواد زايد خطرناك ومناسب براي دفن
مواد زايد خطرناك ومناسب جهت سوزاندن
مواد زايد خطرناك ومناسب جهت سوزاندن اما قبل از سوزاندن حتما" بايد تصفيه شوند.
مواد زايد خطرناك معدني و قابل تصفيه در تصفيه خانه مواد معدني بدون فرايند سوزاندن
- مقدار توليد مواد زايد خطرناك :
زباله هاي خطرناك تقريبا 20-2 درصد كل زباله هاي اتحاديه اروپا را تشكيل ميدهند و مقدار آن در كشورهاي اتحاديه اروپا بالغ بر 22 ميليون تن در سال برآورده نشده است ( در مقايسه با 420 ميليون تن زباله شهري) كه درجدول زير به تفكيك كشور آورده شده است .
نام كشور مقداربرحسب ميليون تن درسال درصد دفن درصد سوزاندن تصفيه فيزيكوشيميايي
بلژيك 7/0
دانمارك 5/0 28
آلمان 9/4 48 8 8
يونان 3/0
اسپانيا 7/1
فرانسه 4 10 25 10
ايرلند 80/0 60 14 7
ايتاليا 8/3
لوگزامبورگ 80/0
هلند 1 30 25 15
پرتغال 1 30 25 15
انگلستان 7/3 80 2
8
جمع كل اتحايه اروپا 8/21
اثرات محيطي وبهداشتي زبا له هاي خطرناك :
زباله هاي خطرناك مي توانند سلامت يانسان و حيوان را از طرق و مكانيزمهاي مختلف تماس تحت تأثير قرار دهند . براي ارزيابي جمعيت در معرض خطر با زبا له خطرناك نياز هست كه مواد شيميايي موجود در مواد مذكور ارزيابي شود . همچنين روشهاي انتقال به محيط زيست – غلظت مواد تشكيل دهنده و بيماريهاي مختلف حاصل از پردازش و دفع غير اصولي آنها بررسي شوند . كودكان آسيب پذيرترين گروه درميان جمعيتها هستند .
مهمترين رويه هاي مورد استفاده در تعيين اثرات مواد شيميايي يا مواد خطرناك برسلامتي انسان هستند عبارتند از :
1- بررسي ومطالعه مسموميت در حيوانات
2- تحقيقات اپيدميولوژيك
پوست – چشم – ريه – دستگاه توليد مثل – سيستم عصبي و سيستم ايمني كبد و كليه ها اعضايي هستند كه در معرض آماج تركيبات سمي مواد زايد خطرناك هستند.
بعنوان نمونه از مهمترين اثرات تركيبات سمي تخليه زباله در كانال love درسا لهاي 53-1930 در Niagarafalls در نيويورك ايالات متحده آمريكاست . وبراي تمام امريكائيها اين محل سمبل آلودگي بوسيله مواد زايد خطرناك است طي سالهاي 50 – 1940 شركت شيميايي Hooker از آن محل بعنوان محلي براي تخليه مواد زايد خود استفاده مي كرد. كه بعدها اين محل از زباله پرگرديد وسطح آن باخاك پوشانده شد . چند سال بعد محل يادشده به آموزش و پرورش واگذار شد و مدرسه اي ابتدايي بر روي آن احداث نمودند . دو دهه بعد از آن ساكنين اطراف شكايت خود را از بوهاي نامطبوعي كه از پي ساختمان خارج ميشود را اعلام نمودند كه پس از آن ادارات بهداشت ايالت وارد عمل شده و دستور تعطيلي مدرسه فوق و خارج كردن زنان باردار و كودكان زير دوسال از منطقه را صادر كردند.
اثرات بهداشتي مواد زايد خطرناك
ماده شيميايي منبع اثرات بهداشتي
حشره كشها
D.D.T
BHC
پتروشيمي
ونيل كلريد
كلريد بنزن
ديگر تركيبات شيميايي آلي
Dioxin
PCBS
فلزات سنگين
(سرب )
كادميوم
جيوه حشره كشها
//
//
حلال – داروسازي و پاك كننده ها
پلاستيك
علف كشها – سوزاندن زباله
مواد زايد الكترونيك – مايعات هيدروليك
رنگ و بنزين
روي – باتريها – كودها
لامپهاي فلورسنت
سرطان – آسيب كبدي – جنيني – سرطان تخمدان
سرطان و عوارض جنيني
سرطان ريه وكبد – سركوبي سيستم اعصاب مركزي
سردرد – تهوع – ازدست رفتن قدرت ماهيچه ها – لوسمي – آسيب هاي مغز استخوان – مسموميت دوارن بارداري
سرطان – عوارض مادرزادي – بيماريهاي پوستي
عوارض پوستي – اثرات گاستروانتيريت – مشكوك به ايجاد سرطان
سم عصبي – عامل سردرد – تحريك پذيري – اثرات رواني بركودكان – اثرات مغزي – كبدي و كليوي
ايجاد سرطان در حيوانات – عامل عوارض كبدي – كليوي
اثرات كليوي و كبدي – مشكوك به ايجاد سرطان
دسته بندي مواد زايد جامد خطرناك توسط Kommui Kem دانمارك
گروه نواع ماده زايد مثال فرايند تصفيه
A
C
H
X
Z مواد روغني معدني
مواد زايد حلال هالوژنه
حلالها
مواد آلي شيميايي هالوژنه وگوگرد آزاد
مواد زايد حاوي آفت كشها
مواد زايد شيميايي معدني
ساير مواد زايد مواد زايد قابل پمپاژ حاوي روغن معدني مثل روغن كه جهت روغنكاري و روان ساختن قطعات بكار ميرود روغن هيدروليك – روغن ناقل گرما – روغن حفاري – روغن صنعتي
مواد زايد حاوي حلالهاي ها لوژنه مثل تري كلرواتيلن – پركلرواتلين – تتراكلرواتيلن – كلروفرم – كلروتن – فرئون – جلكئون – هالوژنهاي قابل پمپاژ و غير قابل پمپاژ يا زباله هاي شيميايي آلي سولفوره
مواد زايد قابل پمپاژ فاقد حلالهاي هالوژنه مثل بنزين – ترپنتين – حلالها – گزمين – انيل الكل – پروپيل الكل – تيزها – الكانها –
MEK – MIBK – اتيل لاكتيت
رنگهاي مستعمل – لجنهاي رنگي – پس مانده هاي تقطير – محصولات جانبي مواد شيميايي آلي – تار – روغنهاي پالايش – اسيدهاي آلي و املاح آنها – باقيمانده چسب الكالين – سيانيدحاصل از حمامها – بيتومت – گريس ( چربي)- روغن هاي ساخته – پس مانده هاي صابون
حشره كشها – قارچ كشها – سموم جوندگان – دانه هاي (بذر)حاوي جيوه – علف كش
ظروف مستعمل اسيد- لجن هيدروكسيد فلزي – مواد زايد حاصل از احيا تبادلات يوني – اسيدسولفوريك آلوده – جعبه هاي اسيدهاي فلزي – پاك كننده هاي قليايي – سيانيدالكلين حاصل از حوضهاي چربي گيري – نمكهاي سختي گيري – سوز سوزآور
ايزوسيانيد (MDI و TDI )مواد زايد حاوي پس مانده هاي جامد آغشته به مواد روغني وچربي (گريس)
مواد زايد دارويي – پس مانده هاي حاصل از آزمايشگاههاي سيار
قوطي هاي اسپري
مواد زايد شيميايي حاصل از منازل و مناطق مسكوني
باطري جيوه هاي استفاده شده
شبكه ها و ظروف بسته بندي تعبيه شده در شبكه هاي بزرگ – كيسه و گوني وامثالهم بازيافت و سوزاندن
طبقه بندي ويژه سوزاندن يا دفع خاص ( ويژه )
خنثي سازي – سم زدايي ورسوب دهي
پيش تصفيه +سوزاندن
سوزاندن
سوزاندن
سوزاندن پس از طبقه بندي
//
دفع ويژه
سوزاندن
سيستم دسته بندي فوق تا سال 1972 در Com muikmi دانمارك مورد استفاده قرار ميگرفت وهمانطور كه مشاهده كرديم مواد زايد به هشت دسته يعني ABCHTXK,Z تقسيم بندي نحوه اين روش در جمع آوري روزانه مواد زايد در جوامع پيشرفته مورد استفاده قرار مي گرفت. مزيت عمده اين روش ساده بودن كلاس بندي آن است همچنين ارائه راهكار مقابله با ماده زايد ميباشد
دسته بندي براساس ليستهاي چهارگانه EPA :
EPA چهارنوع ليست براي مواد زايد پيشنهاد وارائه نموده است :
ليست E : اساسا مواد زايد حاصل از مواد شيميايي مود استفاده دريك بخش از كارخانه شيميايي براي هدف خاصي بكار رفته و سپس بصورت ماده زايد توليد ميشوند .
ليست K : مواد زايد حاصل از صنايع 17 گانه (حفاظت و نگهداري چوب – صنعت رنگ سازي – معدني – صنايع شيمياي آلي – صنايع شيميايي معدني – صنايع توليد كننده مواد حشره كش – صنايع نظامي توليد كننده مواد منفجره ( مهمات سازي ) – پالايشگاههاي نفت – توليد آهن وفولاد – توليد مس – توليد مفتول وميل گرد – توليد سرب – صنايع داروسازي – توليد روي – آلومينيم سازي- فرآيندهاي ثانويه توليد سرب – مواد اوليه چاپ وتوليد كك
ليست P :مواد شيميايي تجاري كه مواد شيميايي سمي در آنها بكار رفته
ليست U :مواد شيميايي تجاري دفع شده كه بعنوان ماده شديد اسمي تلقي ميشوند اما حاوي يك يا چند ويژگي از ويژگيهاي مواد زايد خطرناك هستند .
اجزا تشكيل دهنده مواد زايد خطرناك:
1- مواد زايد راديو اكتيو : موادي كه پرتوهاي يون ساز و راديواكتيو از خود ساطع مي كنند بعضي مواد خطرناك هستند زيرا تماس ومواجهه بلند مدت موجود زنده با پرتو خطرناك منجر به عارضه ميشود . مواد راديواكتيو مواد ويژه اي هستند زيرا آنها براي مدت زيادي همچنان فعال باقي مي مانند. مدتي كه پرتوزايي رخ ميدهد معمولا" تحت عنوان نيم عمر شناخته ميشود . براي مثال زمان مورد نياز براي مواد راديواكتيو ياپرتوزايي يك ماده تجزيه شده و به نصف مقدار اوليه خود برسد .
بعنوان نمونه تركيبات اورانيوم داراي نيم عمري درحدود 72 سال براي اورانيوم 232 و 23420000 سال براي اورانيوم 236 است .
مديريت مواد زايد راديو اكتيو بايد توسط سازمانها ومراجع قانوني ايالتي وملي تحت كنترل شديد قرار گيرد. سايت هاي دفع كه براي نگهداري طولاني مدت زايد است راديواكتيو اختصاص داده ميشوند هرگز نبايد براي دفع هيچ ماده زايد ديگري مورد استفاده قرار بگيرند.
2- مواد شيميايي : بيشتر مواد زايد شيميايي خطرناك را ميتوان به چهار گروه تقسيم بندي نمود : مواد آلي مصنوعي – فلزات معدني – املاح – اسيدها وبازها و مواد قابل اشتعال وانفجار – بعضي از مواد شيميايي خطرناك هستند زيرا آنها براي بيشتر اشكال زندگي بسيار سمي هستند . زمانيكه بعضي تركيبات خطرناك به ميزاني معادل يا بيشتر از تعداد آستانه درجريان زباله وارد شوند بعنوان خطرناك تعريف ميشوند .
3- زباله پزشكي : منبع اصلي مواد زايد بيولوژيكي خطرناك بيمارستانها ومؤسسات تحقيقاتي بيولوژيك است توانايي ايجاد عفونت در ديگر موجودات زنده ونيز قابليت توليد سموم از مهمترين ويژگيهاي مواد زايد بيولوژيكي خطرناك ميباشد . اين گروه از مواد زايد بطور اساسي شامل بافتهاي بدخيم دفع شده طي عملهاي جراحي ومواد آلوده مثل نيدلهاي تزريق زيرجلدي – باندها و داروهاي تاريخ گذشته اين مواد ميتوانند بعنوان يك محصول جانبي فرآيندهاي صنايع يا مؤسسات بيولوژيك توليد شوند .
4- مواد زايد قابل اشتعال : بيشتر مواد زايد قابل اشتعال نيز بعنوان مواد زايد شيميايي خطرناك تعريف ميشوند . اين تقسيم بندي دوسويه لازم است زيرا كه مواد فوق خطرات بالقوه خود را درهمه مراحل وشرايط حفظ مي كنند يعني درمراحلي هم چون انبار كردن آنها – جمع آوري و دفع نهايي موادي قابل اشتعال هستند . چنين موادي ممكن است مايع – گازي يا جامد باشند اما اغلب آنها مايع هستند . نمونه هاي شناخته شده شان شامل حلالهاي آلي روغنها- حشره كشها ولجنهاي آلي هستند.
5- مواد زايد قابل انفجار : زائدات خطرناك قابل انفجار اساسا" مهمات جنگي ( گلوله هاي توپ )هستند كه اغلب بعنوان مواد زايد صنايع نظامي وبعضي از صنايع گازي توليد ميشوند . چنين موادي داراي پتانسيل بالايي از خطر هستند . در همه مراحل ذخيره سازي – جمع آوري و دفع نهايي از طرفي آنها را بايد بطور جداگانه بعنوان مواد شيميايي خطرناك در ليست موادزايد دسته بندي نمود . مواد فوق الذكر معمولا" بشكل جامد – مايع يا بشكل گاز هستند .
عناصر موظف مديريت مواد زايد خطرناك
توليد : مواد خطرناك درمقادير محدودي درجامعه توليد ميشوند و اطلاعات خيلي كمي درخصوص مواد زايد خطرناك توليدي درسطح جامعه يا در صنايع مختلف در دسترس ميباشد.
مواد زايد خطرناك توليده شده خارج از صنايع از لحاظ مقدار خيلي كم ميباشند و درنظر گرفتن آن در توليد مواد زايد پارامتري بي اهميت وتأثيراست .
تنها شيوه عملي براي فائق آمدن براين محدوديتها تهيه فهرستي مشروح و جز به جز ونيز انجام مطا لعات ارزيابي از هريك از منابع بالقوه درسطح جامعه است .
بعنوان اولين گام مشخص نمودن منابع بالقوه مواد زايد خطرناك همچنين تعيين مقدار كل سرانه توليد درهريك از منابع در سطح جامعه وثبت اطلاعات درفهرست مورد نظر.
كل مواد زايد خطرناك :منابع توليدي جامعه
مواد راديواكتيو (پرتوزا) مؤسسات تحقيقاتي زيست شناسي ( بيولوژيك ) – آزمايشگاههاي دانشگاهها و دانشكده ها – ادارات – بيمارستانها – نيروگاههاي اتمي و مشابه آنها
مواد شيميايي سمي صنايع شيميايي كشاورزي – باتري فروشيها – مراكز شستشوي خودروها ( كارواشها )- مراكز فروش مواد شيميايي – آزمايشگاههاي دانشكده ها و دانشگاهها – شركتهاي ساختماني – خدمات الكتريكي – كلينيكها و بيمارستانها – برج هاي خنك كننده صنايع – محلولهاي عكاسي و چاپ روزنامه – نيروگاههاي اتمي – آژانسهاي مبارزه با آفات – مؤسسات چاپ و ظهور عكس – آبكاري ها – مراكز خدماتي
مواد زايد بيولوژيك مؤسسات تحقيقات بيولوژيك – شركتهاي دارديي – بيمارستانها – كلينيكهاي پزشكي (درماني )
مواد زايد قابل اشتعال پاك كننده هاي خشك- تصفيه خانه بازيافت نفت – مؤسسات پالايش و فرآوري نفت – ايستگاههاي خدماتي – ايستگاههاي سرويس دهي تانكرهاي ويژه حمل ونقل نفت
مواد قابل انفجار شركتهاي ساختماني – پاك كننده هاي خشك – صنايع نظامي توليد كننده مهمات (مهمات سازي )
علاوه بر منابع ليست شده منابع ديگري نيز ناديده گرفته شده اند و آن نشت و سرريز مواد زايد خطرناك است كه بايستي بعنوان منبعي مهم مورد توجه قرار گيرد. برآورد مقادير مواد زايد خطرناك حاصل از نشت وسرريز مبهم و پيچيده است ومعمولا" نامشخص ميباشد.
اثرات حاصله از اين بخش از مواد زايد خطرناك برجامعه معمولا" بسيار چشمگير وقابل ملاحظه هستند . زيرا وقوع نشت را نمي نوان پيش بيني نمود . خطر با لقوه اين كه اين بخش براي سلامتي انسان ومحيط زيست بهمراه دارند از مواد زايد خطرناك عادي بسيار بيشتراست .
- جمع آوري وذخيره :
عمليات ذخيره درمحل يكي از عناصر موظف است كه طي آن انواع مختلف زباله هاي خطرناك توليد شده و غالبا" براي مدت زماني طولاني انجام مي گيرد . معمولا وقتي مقدار ماده زايد توليد زياد باشد اين امر نيازمند تجهيزات خاص و با ظرفيت كافي به منظور نگهداري چندين روزه دارد . زماني كه تنها مقادير كمي زباله خطرناك توليد شده باشد . زبا له را در ظرفي قرار ومقدار مذكور را ميتوان ذخيره نمود . ظروف وتجهيزاتي كه درذخيره و نگهداري مواد زايد خطرناك مورد استفاده قرار ميگيرند براساس ويژگيهاي ماده زايد انتخاب ميشوند . براي مثال اسيدهاي خورنده يا محلولهاي سوزآور درظروف يا بشكه هاي فايبرگلاس يا ظروف با آستر شيشه استفاده ميشود كه اين امر به منظور پيشگيري از خوردگي و تخريب فلز انجام مي گيرد و بايستي با اتخاذ وتدابير احتياطي قرارداد (از بكارگيري آنها در جهت نگهداري مواد زايد قابل اشتعال خودداري نمود) .
تصاوير ذيل ظروف استوانه (بشكه )كه براي نگهداري مواد زايد خطرناك مورد استفاده قرار ميگيرند و نيز مشخصات درج شده برآنها را نشان مي دهند.
جمع كنندگان مواد زايد يا آژانس ويژه اي كه اقدام به اينكار مي كنند معمولا زباله خطرناك جمع آوري شده را براي سايت هاي دفع يا تصفيه بارگيري و تحويل مي دهند.
بارگيري وسايل نقليه ويژه جمع آوري معمولا" به دو طريق ذيل انجام ميگيرد:
1- مواد زايد ذخيره شده در مخازن با ظرفيت بالا كه به وسايل نقليه ويژه جمع آوري پمپاژ ميشوند.
2- زباله هاي ذخيره شده در ظروف استوانه اي ( بشكه هاي لاك و مهر شده )
كه معمولا بوسيله دست يا توسط وسايل مكانيكي به تريلرهاي كفي بارگيري ميشوند .
ظروف ذخيره بصورت دربسته (پلمب ) به مؤسسات دفع و تصفيه انتقال داده ميشوند . بمنظور اجتناب از هرگونه پيشامدي همچنين كاهش تلفات جاني حاصل از مواد زايد خطرناك جمع آوري شده حداقل دونفر جمع كننده در نظر گرفته شوند.
تجهيزاتي كه براي جمع آوري مود استفاده قرار ميگيرند بسته به ويژگيهاي ماده زايد متفاوت ميباشند .
جدول 2 تجهيزات جمع آوري متداول را به شرح ذيل ليست نموده است :
نوع مواد زايد لوازم و تجهيزات جمع آوري
مواد راديواكتيو انواع مختلف كاميون يا واگن باري بسته به ويژگيهاي ماده زايد – درج مشخصات خاص ماده زايد به منظور نشان دادن بي خطر بودن و ايمني ماده زايد – تجهيزات بارگيري سنگين براي بارگيري ظروف و جعبه هاي سري و بتوني
تركيبات (مواد)شيميايي سمي كاميونهاي كفي يا تخت براي مواد زايد ذخيره شده در بشكه يا ظروف استوانه اي تركيبي از تريلر- تراكتور وتريلر مخزني جهت حجم هاي زياد ماده زايد . واگن مخزني ويژه خط آهن – مخازني كه سطح داخلي آنها با شيشه ، فايبر گلاس يا كائوچو و لاستيك پوشانده شده است .
مواد زايد بيولوژيك جعبه هاي استاندارد – كاميونهاي جمع آوري با برخي ملاحظات پيشگيرانه به منظور جلوگيري از تماس بين ماده زايد ومشخص جمع كننده – كاميونهاي كفي براي زباله هاي ذخيره شده دربشكه ها يا ظروف استوانه اي
مواد زايد قابل اشتعال مانند آنچه كه در مورد زباله شيميايي گفته شد عمل شود همچنين با رنگهاي خاص و عبارات هشدار دهنده حك شده بروسايل نقليه
مواد زايد قابل انفجار مانند آنچه كه در مورد زباله شيميايي سمي گفته شد عمل شود با برخي محدوديتها براي روشهاي انتقال بالاخص براي مناطق مسكوني
حمل و نقل
از لحاظ اقتصادي وسايل نقليه باري كوچك نسبت به وسايل نقليه بزرگ با صرفه تر هستند .
كه اين امر براي زباله هاي خطرناك نيز مناسب ميباشد هرچند كه تجهيزات ايستگاه انتقال زباله خطرناك با ايستگاه زباله عادي متفاوت هستند با اينحال مواد زايد خطرناك متراكم نمي شوند (كاهش فيزيكي حجم )يا توسط افراد جامعه تحويل داده نميشود . درمقابل مواد زايد خطرناك مايع معمولا" توسط وسايل نقليه جمع آوري كننده پمپاژ ميشوند . همچنين لجن يا مواد زايد جامد خطرناك مجددا" بدون اينكه تماسي با آنها داشته باشند بواسطه ظروف جمع آوري براي انتقال ، پردازش و دفع بارگيري ميشوند . كمتر مشاهده ميشود كه يك مؤسسه حمل ونقل زباله خطرناك جهت انتقال زباله از وسايل حمل و نقل بزرگ يا سنگين استفاده كنند . بعضي از مؤسسات پردازش و ذخيره مواد زايد بخشي از مواد را به دستگاه انتقال منتقل مي كنند. براي مثال خنثي سازي زباله هاي خورنده مي تواند به استفاده از يك تانكر حمل ارزان قيمت بيانجامد . دراين مورد بويژه بهنگام ذخيره به منظور پيشگيري از وقدع حادثه يا بروز خطر ناشي از اختلاط زباله قابل اشتعال بايد نهايت احتياط و دقت را اتخاذ كرد.
مسئوليتهاي ناقل زباله خطرناك :
شخصي كه اقدام به انتقال زباله خطرناك از منبع توليد به محل نهايي دفع مي نمايد بايستي اقدامات ذيل را در پيش گيرد:
1- كنترل وضعيت ظروف و محفظه ها از نظر مطلوبيت و مناسب بودن مثال براي انتقال
2- كنترل برچسب ها و علائم درج شده بر روي محفظه ها وظروف قبل از قرار گرفتن در وسيله نقليه
3- بهنگام حمل ونقل موادزايد خطرناك بهمراه ساير مواد زايد بايد مطمئن شود كه مواد زايد خطرناك خطري از لحاظ انفجار يا آتش سوزي ايجاد نكند.
4- راننده و دستيار آن بايستي آموزش كافي درخصوص شرايط اوليه بارگيري وانتقال مواد زايد خطرناك ديده باشد.
5- تأمين ابزار و وسايل مورد نياز شرايط اضطراري ونيز آموزش راننده و دستيار آن درخصوص بكارگيري وسايل فوق در شرايط اورژانسي
6- تأمين لنت قرمز – بالشتك ايمني و ضربه گير در مواقعي كه وسيله نقليه حامل زباله حطرناك با مشكل مواجه شود.
7- تحويل زباله خطرناك به مؤسسه مجري طرح ذكرشده در بارنامه
8- ثبت دقيق مواد زايد خطرناك حمل شده
9- تحويل نهايي زباله حمل شده به مؤسسه مجري طرح
احتياجات ويژه براي راننده :
1- يك راننده بايد آموزش لازم را درخصوص بارگيري و انتقال زباله خطرناك را ديده باشد.
2- راننده بايد براندازه كافي رادرخصوص استفاده از امكانات و وسايل اورژانسي همچنين كپسول اطفاء حريق ماسك و جعبه كمكهاي اوليه و غيره ديده باشد .
3- آموزش رانندگان و دستياران آنها بايستي در ادارات محلي همچون آموزش ايمني و آتش نشاني مراكز آموزش كمكهاي اوليه و نظير آنها انجام گيرد.
4- راننده اي كه زباله هاي خطرناك را انتقال ميدهد بايستي آموزش خوبي در زمينه اقداماتي كه درمواقع اضطراري در جاده ممكن است رخ دهد ديده باشد .
5- راننده بايد توسط مؤسسه مجري طرح آموزش لازم را درخصوص روشهاي نظافت ، شستشو وسيله نقليه قبل از ترك محل مؤسسه را ديده باشد .
6- يك راننده بايستي داراي كارت حمل ونقل اضطراري TERM بهنگام عزيمت به محل زباله خطرناك را بهمراه داشته باشد و آموزش لازم درخصوص استفاده ازاين كارت ديده باشد.
وقوع حادثه نشت هنگام انتقال زباله خطرناك :
1- اقدامات فوري
بهنگام بروز حادثه نشت مواد زايد خطرناك به هنگام انتقال راننده وسيله نقليه بايستي به شرح زير تعاليم و دستورالعمل كارت TERMرا در پيش گيرد:
1- بلافاصله سويچ موتور ماشين را خاموش كند .
2- علائم و نشانه هاي خطر را در مسير جاده قرار دهد.
3- اگر ماده زايد مايعي بر زمين بريزد مسير وراه نشت را بررسي كند.
4- ازمنطفه خطر گريخته ودرجهت مخالف باد حركت كند.
5- درمواقع بروز حريق اگر امكان استفاده از كپسول اطفاء حريق وجود داشته باشد آن را به نزديك نقطه حريق بكار گيرد .
6- بلافاصله پليس ومقامات مسئول درجريان طبيعت حادثه قرار گيرد.
پردازش :
پردارش مواد زايد خطرناك به هدف بازيافت مواد قابل استفاده ونيز مناسب ساختن مواد زايد براي دفع انجام مي گيرد . در ابتدا يا انتهاي خط انجام مي گيرد. آنچه كه در انتخاب فرايند پردازش تأثير ميگذارد عبارتند از ويژگيهاي ماده زايد – كميت ماده زايد – تكنولوژي جنبه هاي زيست محيطي و اقتصادي موجود در خطوط فرآيندهاي تصفيه يا نزديك تأسيسات تصفيه انتهاي خط (مانند فاصله ( مسافت ) محل – هزينه و محدوديتها)تصفيه مواد زايد خطرناك ميتواند به روشهاي فيزيكي – شيميايي – گرمايي ( حرارتي )يا روشهاي بيولوژيكي انجام بگيرد.
جدول 3- فرآيندهاي مختلف را در خصوص هريك از مواد را نشان ميدهد .
عمليات – فرآيندها عمليات انجام شده انواع مواد زايد جامد شكل ماده
تصفيه فيزيكي
هوادهي Se 4-3-2-1 L
آمونياك زدايي VR/Se 4-3-2-1 L
جذب كربن VR/Se 5-4-3-1 L-G
گريز از مركز VR/Se 5-4-3-2-1 L
دياليز كردن VR/Se 5-4-3-2-1 L
تقطير VR/Se 5-4-3-2-1 L
الكترودياليز VR/Se 6-4-3-2-1 L
متراكم سازي ST 6-4-3-2-1 L-S
تبخير VR/Se 5-2-1 L
فيلتراسيون VR/Se 5-4-3-2-1 L-G
انعقاد / ته نشيني VR/Se 5-4-3-2-1 L
شناورسازي ST 4-3-2-1 L
استمر معكوس VR/Se 6-4-2-1 L
ته نشيني (رسوب دهي) VR/Se 5-4-3-2-1 L
تغليظ ST 4-3-2-1 L
بخار زدايي VR/Se 4-3-2-1 L
تصفيه شيميايي
VR 5-2-1 L
تعويض يوني VR-Se-De 5-4-3-2-1 L
خنثي سازي De 4-3-2-1 L
اكسيداسيون De 4-3-2-1 L
رسوب دهي VR-Se 5-4-3-2-1 L
كاهش De 2-1 L
استخراج توسط حلال Se 5-4-3-2-1 L
De 4-3-2-1 L
سوزاندن 8-7-6-5-3 S-L-G
پيروليز VR-De 6-4-3
تصفيه بيولوژيكي VR-De L
لجن فعال 3 L
بركه هاي هوازي De 3 L
هضم بيهوازي De 3 L
صافي هاي بيهوازي De 3 L
بركه هاي تثبيت مواد زايد De 3 L
Source : Tchobanglous ( 1977-1993)
عمليات : VR= كاهش حجم شكل ماده زايد : S = جامد
Se = جداسازي L= مايع
De = سم زدايي G= گاز
ST = ذخيره سازي
نوع ماده زايد : 1- مواد شيميايي معدني بغير از فلزات سنگين
2- مواد شيميايي معدني و داراي فلزات سنگين
3- تركيبات شيميايي آلي فاقد فلزات سنگنين
4- تركيبات شيميايي آلي داراي فلزات سنگين
5- مواد زايد پرتوزا
6- مواد زايد بيولوژيك
7- مواد زايد قابل اشتعال
8- مواد زايد قابل انفجار
آنچه عملا" از ميان عمليات مختلف مورد توجه قرار مي گيرند تصفيه فيزيكي – شيميايي و حرارتي است كه بسيار متداول هستند ( فرآيند تصفيه بيولوژيكي بعلت حساسيت زياد كمتر مورد استفاده قرار مي گيرند )بسته به نوع ماده زايد كه بايد تصفيه شود ممكن است يك يا چند روش تصفيه مورد استفاده قرار گيرد كه بعدا" به آن اشاره خواهيم كرد.
- دفع :
بدون توجه به شكل مواد زايد ( جامد – مايع يا گاز ) بيشتر مواد زايد خطرناك معمولا" درعميق يا نزديك سطح زمين دفن مي شوند 0 جدول 4 انواع روشهاي دفع مواد زايد خطرناك را نشان مي دهد.
جدول 4 روشهاي ذخيره ودفع مواد زايد خطرناك
فرايند – عمليات كارها (عمليات )صورت گرفته نوع ماده زايد شكل ماده زايد
تزريق درچاه عميق Di 7-6-5-4-3-2-1 L
انفجار Di 8-6 S-L-G
ذخيره سازي تحت شرايط مهندسي ST 8-7-6-5-4-3-2-1 S-L
دفن در اقيانوس Di 8-7-4-3-2-1 S-L-G
عمليات : Di= دفع
ST= ذخيره ي نگهداري
انواع مواد زايد : شكل ماده زايد:
1- مواد معدني بدون فلزات سنگين S= جامد
2- تركيبات شميميايي معدني حاوي فلزات سنگين L= مايع
3- تركيبات شيميايي آلي بدون فلزات سنگين G= گازي
4- تركيبات شيميايي آلي يا فلزات سنگين
5- پرتوزا
6- بيولوژيك
7- قابل احتراق
8- قابل انفجار
ازطرفي روشهاي دفن كنترل شده براي دفع نهايي زباله هاي شهري و مقادير محدودي از زباله هاي خطرناك مناسب هستند . اما براي مقادير زياد مواد زايد خطرناك نمي توانند مناسب باشند كه دلايل آن بشرح زيراست :
* احتمال نشت زباله ( موادزايد)سمي مايع به آبهاي زير زميني
* انحلال مواد جامد توسط شيرابه ونشت وراهيابي آنها به آبهاي زير زميني
* انحلال مواد زايد خطرناك توسط شيرابه اسيدي حاصل از مواد زايد كه از آن طريق يعني بواسطه نشت و راهيابي شيرابه به آبهاي زيرزميني به آلودگي آنها منجر شود.
* احتمال بروز واكنشهاي نامطلوب درمحل دفن كه مي تواند درآينده منجر به نشت گازهاي سمي يا انفجار شود .
* تهويه زباله هاي خطرناك باعث آزاد شدن بخارات سمي درهوا يا انفجار ميگردد .
* خوردگي محفظه ها بوسيله مواد زايد خطرناك
ما بايد به دو جنبه يعني انتخاب سايت دفع مواد زايد خطرناك و طراحي آن توجه كنيم . بطور كلي سايت هاي دفع مواد زايد خطرناك بايستي جداي سايت هاي زباله هاي شهري انتخاب شوند.
موايد زايد خطرناك مي توانند بشكل مايعات – انواع لجن مواد زايد جامد يا بصورت غبار وجود داشته باشند.
رويه صحيح براي شركت دفع كننده آن است كه هريك از مواد زايد خطرناك را بايستي تعيين و مشخص نمايند . بايستي از دفن زباله هاي ناسازگار با شرايط محل دفن پرهيز نمايند و به هنگام طراحي محلهاي دفن زباله بايستي انواع زباله ها طبقه بندي نموده و نيز محلهاي ذخيره جداگانه اي براي آنها در نظر گيرند.
زباله هاي مايع معمولا" در مخازني نزديك سايت محل دفن ذخيره و مي توان به روش لاگن (بركه )يا تراشه آبياري يا تزريق اقدام نمود .
لجن ها معمولا" به تراشه ها هدايت ميشوند . هنگام دفع زباله هاي سبك به منظور جلوگيري از انتشار گرد و غبار بايستي محل آبپاشي شود .
مواد زايد خطرناكي كه درجه نفوذ ناپذيري بالايي دارند نبايد در مناطق وسيع دفع شوند . زمانيكه مواد زايد در ظروف بسته بندي شد درسايت هاي محل دفن دفع شوند . احتياجات لازم به منظور جلوگيري از آسيب ديدن ظروف مذكور درحين عمليات تخليه و قرار دادن زباله ها در چنين محلهايي اتخاذ گردد.
به منظور اجتناب از پاره شدن يا آسيب ديدن بشكه ها ( ظروف ) ضمن تخليه بصورت جدا ازهم قرارداده شوند . سپس بوسيله خاك پوشانده شوند . همچنين به منظور حصول اطمينان از جاي گرفتن خاكها درميان ( لابلاي ) آنها بدقت كنترل لازم بعمل آيد . تجهيزاتي كه عمليات خاك ريزي را انجام ميدهند نبايد باعث مچاله شدن آسيب يا تغيير حالت ظروف شوند.
درحين طراحي سايت دفن زباله خطرناك بايد موضوع پيشگيري نشت شيرابه را پيش بيني نمود كه اين امر با استفاده از يك لايه خاك رس ودربعضي موارد علاوه برخاك رس از يك لايه غير قابل نفوذ استفاده ميشود .
يك لايحه آهك دركف محل دفن براي خنثي كردن PH شيرابه قرار داده ميشود . پوشش نهايي به ضخامت 25 سانتي متر يا بيشتر خاك جهت پوشاندن زباله استفاده ميشود . سايت دفن بايستي مرتبا"پايش و كنترل شوند هم بواسطه نظارت وهم از طريق نمونه برداري از چاههاي شاهد اين امر تحقق شود .
تصفيه زباله هاي خطرناك
مواد زايد خطرناك بسته به نوع ماده زايد نياز دارند كه بطور مناسب وكافي تصفيه شوند . عمليات مختلفي براي تصفيه مواد زايد خطرناك انجام مي گيرد كه ميتوان تحت عنوان تصفيه هاي فيزيكي شيميايي – حرارتي (گرمايي)و بيولوژيكي دسته بندي نمود كه ذيلا"به آنها اشاره خواهيم كرد:
1- جداسازي وفيلتراسيون :
2- فيلتراسيون روشي است كه براي جداسازي ذرات جامد از مايع كه با استفاده از يك بستر متخلل انجام مي گيرد . نيروي دانشي در فيلتراسيون يك گراديان فشار است كه در نتيجه نيروي جاذبه حاصل ميشود يا نيروي ساننتريفوژ خلاء‌يا فشار زياد بيش از حد فشار اتمسفر رخ ميدهد.
كاربرد فيلتراسيون براي تصفيه مواد زايد خطرناك به قرار زير ميباشد :
زلال سازي : ذرارت جامد معلق كه كمتر 10 ميلي گرم در ليتر ميباشند تغليظ و از جريان مايع حذف ميشوند كه اين امر با استفاده از فيلتر ضخيم و عبور جريان آنرا مستقيما"تخليه و يا بعدا پردازش نمود . جامدات معلق دريك جريان معكوس تغليظ ميشوند .
خشكاندن يا آبگيري از ماده زايد جامد:
آبگيري از لجن كه معمولا 30-1 درصد وزن آنرا مواد خشك تشكيل ميدهد هدفي است كه در اينجا دنبال ميشود . تغليظ جامدات در يك فاز انجام ميگيرد و يا اينكه ماده جامد جهت دفع و تصفيه بعدي هدايت خواهد شد كه معمولا با استفاده از فيلتراسيون كيك لجن انجام مي گيرد.
تصفيه به روش فيلتراسيون بعنوان نمونه ميتوان براي خنثي سازي اسيدهاي قوي با آهك يا سنگ آهك انجام ميگيرد يا همچنين براي رسوب دهي فلزات سنگين محلول با استفاده از سولفيد يا كربنات انجام مي گيرد كه پس از ته نشيني و ضخيم شدن جامدات بدست آمده بصورت لجن در مي آيند . لجن بدست آمده را مي توان بواسطه فيلتراسيون كيك آن را خشك نموده و پساب بدست آمده در مرحله ته نشيني نيز بواسطه فيلتر ضخيم تصفيه سپس دفع نمود.
2- رسوب دهي شيميايي :
بواسطه اين فرايند موا محلول به يك ماده محلول و تبديل آن به ماده با حلاليت كمتر انجام ميگيرد . بواسطه ته نشيني و يا فيلتراسيون مي توان جامدات ته نشين شده ( رسوبات )را حذف نمود. در تصفيه مواد زايد خطرناك فرايند داراي قابليت گسترده و وسيعي درحذف فلزات سمي مواد زايد مايع بواسطه تبديل آنها به شكل غير محلول ( جامد) ميباشد . غا لبا مواد زايدي كه حاوي آرسنيك – باريم – كادميوم – كرم – مس – سرب – نيكل – سلينوم – نقره – تاليوم و روي هستند منبع آنها فلزات حاصل از عمليات آبكاري و پاليش كردن ، رنگدانه هاي معدني – معدن كاري و صنايع الكترونيك ميباشند . مواد زايد خطرناك نيز داراي فلزات سنگين ميباشد . معمولا در نتيجه تخليه كنترل نشده در سايتهاي زباله هاي خطرناك از طريق شيرابه باعث آلودگي آبهاي زير زميني ميشوند .
3- اكسيداسيون واحياء شيميايي (redox ):
در چنين واكنشهايي يعني در وضعيت اكسيداسيون يك ماده واكنش دهنده ظرفيت الكتروني آن افزايش مي يابد درحاليكه ماده ديگر كاهش مي يابد . وقتي كه يك يون ، اتم يا مولكول الكترون از دست دهد آن ماده اكسيد شده و زمانيكه ماده اي الكترون بگيرد آن ماده احياء شده تلقي ميگردد. برخي از واكنشها در تصفيه زباله هاي با تركيب فلزي مانند تركيبات گوگردي – سيانيدي و كرمي همچنين درتصفيه بسياري از مواد زايد حاوي فنل و تركيبات گوگرد دار و حشره كش ، از آنجائيكه انجام چنين فرايندهايي تصفيه اي مستلزم اين است كه معمولا"جزاء واكنش دهنده واكنش شيميايي هردو در محلول حضور دارند . در بعضي از موارد نيز يكي از مواد واكنش دهنده محلول وماده ديگر يك گاز يا يك ماده با حلاليت كم وارد عمل ميشود.
چندين ماده شيميايي بعنوان عوامل اكسيدكننده وجود دارد ، اما به مقدار كمي در تصفيه مواد زايد مورد استفاده قرار ميگيرند . بعضي از عوامل اكسيد كننده كه معمولا"مورد استفاده قرار ميگيرند عبارتند از هيپوكلريت سديم – هيدروژن پراكسيد (آب اكسيژنه )- هيپوكلريت كلسيم – پرمنگنات پتاسيم و ازون را ميتوان نام برد.
عوامل احياء كننده در تصفيه زباله هاي حاوي كرم شش ظرفيتي – جيوه و تركيبات آلي فلزي ( ارگانومتاليك )و فلزات كيلاته كاربرد دارند . بعضي از تركيباتي كه بعنوان احياء كننده مورد استفاده قرار ميگيرند عبارتند از دي اكسيد گوگرد – سديم بور و هيدرايد و غيره . بطور كلي هزينه هاي تصفيه شيميايي بالاست و تحت تأثير قيمت وهزينه مواد شيميايي مصرفي است . تصفيه هاي اكسيداسيون واحياء بيشتر براي غلظتهاي پائين مناسب هستند ( مثلا" براي غلظتهاي كمتراز 1% ) درماده زايد .
4- تثبيت و جامد سازي :در مديريت مواد زايد خطرناك (S/S )يا solidifi cotion وStabili sation اصطلاحي است كه معمولا در طراحي تكنولوژي مناسب كارهايي بكار ميرود كه به كاهش حركت ( محدود ساختن )حركت آلاينده ها بيانجامد . تا از اين رهگذر مواد زايد را بنحو قابل قبولي آنها رامناسب دفع زميني سازند.
اين دو فرايند هايي هستند كه به منظرو بهبود وضعيت جابجايي و حمل مواد زايد همچنين تغيير خصوصيتهاي فيزيكي يا كاهش سطح بتوان از انتقال يا نشت آلاينده جلوگيري كرد . محدود ساختن درجه حلاليت آنها ، كاهش سميت اجزاء خطرناك ازجمله كارهايي كه دراين دوفرآيند با آن روبرو هستيم .
براي درك اين تكنولوژي بسيار مهم خواهد بود كه اصطلاحات زير را بدانيم .
Solidification : به فرايندي اطلاق ميشود كه طي آن موادي به زباله ها ( موادزايد) اضافه شده وتوليد يك ماده جامد مي نمايد.
Stabili sation : به فرآيندي اطلاق ميشود كه طي آن يك ماده زايد به يك تركيب شيميايي بسيار پايدار تبديل مي نمايند . اصل اين دو فرآيند در تصفيه مواد زايد براستفاده از واكنشهاي شيميايي درتبديل اجزاء‌سمي مواد به يك تركيب يا ماده غير سمي جديد مبتني است .
تثبيت شيميايي : اين فرآيند دلالت دارد بر تبديل آلاينده هاي سمي به يك تركيب جديد غير رسمي است .
Encapsulation : اين فرآيند يك فرآيند پيچيده است و شامل پوشاندن كامل يك ذره سمي يا توده ماده زايد با يك ماده جديداست . پوشاندن ذرات (اجزاء) مجزا تحت عنوان ميكروكپسولسيون يا پوشش جزئي در حاليكه پوشاندن توده مواد زايد يا مواد ميكروكپسوله شده را ماكروكپسوله كردن گفته ميشود .
در روش S/S بعضي از مواد زايد را ميتوان با عوامل پركننده كه قابل تخليه هستند مخلوط نمود . اين تصفيه ساده فقط براي مواد زايد با ويژگيهاي شيميايي ومناسب براي دفن بكار برد.
مهمترين كاربرد تكنولوژي Solidification براي پوشاندن مواد زايد حاوي فلزات است . تكنولوژي S/S ميتواند بعنوان تكنولوژي جايگزيني جهت تصفيه مواد زايد و آنها را براي دفن در زمين مناسب مي سازد. بعد از تثبيت ودفن آنها در زمين مقدار نشت آلودگي ماده زايد خطرناك درمحل دفن به حداقل خواهد رسيد.
5- تبخير : تبخير رابعنوان تبديل يك مايع از وضعيت محلول يا دوغاب به بخار تعريف كرده اند . همه سيستمهاي تبخير نياز به انتقال حرارت كافي از يك بستر گرمايي به مايع فرايند دارند تا مواد محلول فرار را به بخار تبديل نمايند.
عمل تبخيري كه در تصفيه مواد زايد خطرناك بكار ميرود همچنين دستگاهها و ابزار بكار رفته در فرآيند فوق ميتواند براي اشكال مختلف مواد زايد بكار روند موادي همچون مايعات دوغابها انواع لجن و قطرانها . در واقع بعنوان يك روش پيش تصفيه مورد استفاده قرار ميگيرد و جهت كاهش كميت مواد براي تصفيه نهايي قابل استفاده است . همچنين در مواردي كه هيج روش تصفيه ديگري يافت نشود روشي عملي و قابل اجراء خواهد بود . مثلا براي تغليظ تري نيتروتلوئن يا TNT و سپس سوزاندن آن .
6- اوزن زني : اوزن يكي از گازهاي نسبتا" غير پايدار است كه مولكول آن مركب از سه اتم اكسيژن وبصورت O3 است و يكي از قوي ترين عوامل اكسيد كننده شناخته ميشود . آن گاز ميتواند جايگزيني براي عوامل اكسيدكننده ديگر همچون كلر – هيدروژن پراكسيد ( آب اكسيژنه ) و پرمنگنات پتاسيم باشد . اوزن و پرتو UV (ماوراء‌بنفش )دركاهش سميت مواد زايد آلي صنعتي حاوي تركيبات آرماتيك و تركيبات كلردار آليفانيك همچون كتونها و الكلها مورد استفاده قرار ميگيرد.
تصفيه حرارتي (گرمايي )
دو روش بسيار مهم تصفيه درخصوص مواد زايد خطرناك مورد توجه قرار گرفته اند اين دو عبارتند از :
1- سوزاندن : سوزاندن را ميتوان هم بعنوان يك روش پيش تصفيه براي زباله خطرناك قبل از دفع نهايي و هم بعنوان يكي از منابع با ارزش بازيافت انرژي مورد توجه قرار گيرد . سوزاندن مواد گاهي بصورت كاملا" مخلوط وگاهي بصورت اجزاء جداگانه انجام ميگيرد كه جز اخير از آن بعنوان منبع سوخت استفاده ميشود .
تصفيه موادزايد خطرناك به روش سوزاندن همانند مواد زايد جامد شهري است .
2- پيروليز: بعنوان تجزيه شيميايي يا دگرگوني مواد زايد بواسطه گرما و در غياب اكسيژن تعريف ميشود . اين فرآيند يك فرآيند حرارتي براي تبديل مواد جامد ومايع كربن دار به تركيبات گازي و باقي مانده هاي جامد خنثي تثبيت شده اي مانند كربن و خاكستر ميباشد .
پيروليزفرآيندي دو مرحله اي است ومواد زايد خطرناك طي دو مرحله منهدم ميشود در مرحله اول مواد زايد حرارت ديده و مواد فرار آن مانند گازهاي قابل اشتعال ، بخار آب و غيره از كربن سوخته و خاكستر جدا ميشوند . در مرحله دوم تركيبات فرار تحت شرايط خاصي و كل تركيبات خطرناك بصورت كامل سوزانده ميشوند . كامل بودن احتراق باعث گرديد كه پيروليز جهت تصفيه مواد خطرناك به كار گرفته شود و كنترل دقيقي برفرآيند احتراق اعمال شود . اولين مرحله تصفيه پيروليز كه مرحله آندوترميك است و معمولا" در دماي 760-425 درجه سانتي گراد انجام ميگيرد . محفظه احتراق اصطلاحا پيروليزر ناميده ميشود .
تركيبات آلي خطرناك در دماي پائين ( حداقل ) بخار شده و باقيمانده بي خطري از خود برجا ميگذارند . درمرحله دوم مواد فرار ( بخارشده )در كوره فيوم سوزانده ميشوند كه از ضريب و تخريب بالا و با راندمان 99% برخوردار ميباشد . ازمزاياي ديگر اين فرآيند ميتوان به :
جدا بودن مراحل دوگانه فرآيند و قابليت كنترل بالاي دماي احتراق كامل همچنين امكان نصب قطعات آن ساده ميباشد اشاره نمود . فرآيند پيروليز را ميتوان براي مواد زايد جامد – لجن ها و مواد زايد مايع بكار برد . مواد زايد با ويژگيهاي زير با فرآيند پيروليز مناسب دارند .
مواد زايدي همچون پلاستيك طي فرآيندگرمايي دچار تغييرات كلي يا جزيي ميشوند .
مواد تشكيل دهنده لجن با ويژگيهايي همچون از جهت و خوردگي بالا
مواد با باقيمانده مايع زياد مانند لنجها و خاكستر فرار مايع بالا
مواد حاوي املاح وفلزات مانند سديم كلرايد Nacl – روي و سرب زمانيكه ميسوزند ميتوانند باعث مشكلاتي همچون ذوب شدن وتخريب سطوح مبدل گرمايي ميشوند .
تصفيه بيولوژيكي :
تكنيكهايي مورد استفاده براي تصفيه و دفع مواد زايد بيولوژيكي خطرناك عبارتند از :
1- تصفيه درخاك ( زمين ) : فرآيند تصفيه يا دفع مواد زايد دراين روش بدين صورت است كه در جايي كه ماده زايد با خاك مخلوط شده وتجزيه و نيز تغيير بشكل دهد كه اين امر از طريق مديريت صحيح محقق ميشود .
معمولا" روش ديگري كه دراين زمينه استفاده ميشود عبارتند از شخم زدن زمين ،كاشت آن و همچنين پخش لجن
اين روش روش دفع نهايي ميباشد و دروه نظارت كوتاهي دارد .
از ديگر ويژگيهاي خوب اين روش قدرت مهار حركت مواد تشكيل مواد زايد كه بستگي به فعاليتهاي بيولوژيكي – شرايط آب وهوايي – نوع خاك ( زمين )ومحل دارد.
روش فوق الذكر براي بخش آلي ماده زايد وقابل تجزيه بيولوژيكي بودن آن مناسبت دارد . همچنين براي موادي كه حداقل خطر براي محيط زيست دارند .
- فاكتورهاي مؤثر عملياتي دراين سيستم بشرح زير ميباشند :
1- خصوصيات ماده زايد از جمله قابل تجزيه بيولوژيكي بودن ماده . موادي چون مواد زايد راديواكتيو – مواد بافرايت بالا – واكنش دهنده – مايعات قابل اشتعال ومواد زايد معدني مثل فلزات سنگين اسيدها و بازها – سيانيد – آمونياك بوسيله اين روش قابل تصفيه نيستند.
قابليت تجزيه يك ماده زايد به شرايط زير بستگي دارد.
1- ساختار شيميايي ماده زايد – وزن مولكولي – قابليت انحلال آن در آب وفشار بخار آنها . حداقل ويژگيهايي هستند كه ماده زايد را قادر ميسازد كه براحتي تجزيه شود .
2- ويژگيهاي خاك :
مهمترين ويژگيهاي خاك كه در تصفيه مؤثراند عبارتند از PH – درجه شوري (ميزان املاح )- هوادهي – ظرفيت نگهداري رطوبت – دماي خاك
بعضي از ويژگيهاي خاك را درزمان كاربرد ماده زايد ميتوان اصلاح نمود . مثلا" با افزودن مواد مغذي يا آهك وغيره همچنين تنظيم ميزان بار چرخه عملياتي .
3- ميكروارگانيزمها : معمولا" خاك داراي تعداد زياد و انواع مختلفي از ميكروارگانيزم است . وجود چندين گروه كه غالبا" هوازي و در لايه سطحي خاك حضور دارند .
حضور جمعيت ميكروبي ونيز تنوع آن بستگي به مقدار رطوبت خاك – مقدار اكسيژن قابل دسترس – تركيب غذايي و ساير خصوصيات ديگر دارد .
گروههاي كليدي ميكروارگانيزمها در سطح خاك عبارتند از : باكتريها – اكتينو ميستها – قارچها – آمگها و پروتوزوآ هستند . علاوه بر اينها جانواران ريز و درشت همچون نماتودها و حشرات نيز حضور دارند.
4- تجزيه پذيري ماده زايد :فراهم بودن شرايط براي رشد گياه ميتواند براي رشد ميكروارگانيزمهانيز مناسب باشد . فاكتور هاي مؤثر در تجزيه ماده زايد عبارتند از PH خاك ( نزديك 7 ) مقدار رطوبت خاك معمولا بين 90- 30 درصد – دماي خاك (فعاليت ميكروبي يا كاهش دما به 10 درجه سانتي گراد ( كاهش مي يابد) و درنهايت مواد مغذي موجود در خاك
2- سيستم هاي آنزيماتيك :
آنزيمها پروئين هاي پيچيده اي هستند كه در همه جاي طبيعت يافت ميشوند . اين پروئين ها مركب از اسيدهاي آمينه ميباشند كه با تركيب با يكديگر تشكيل زنجيره پپتيدي مي دهند . آنزيمها ميتوانند تركيب شيميايي ماده زايد خطرناك را تغيير دهند و به محصولات غيرسمي تبديل نمايند كه مي توان آنها را از ميكروارگانيزمهاي رشد يافته در محيط هاي كشت استخراج نمود . مشخص شد كه بعضي از آنزيمهاي استخراج شده از ميكروارگانيزمها قابليت تبديل حشره كشها به تركيبات با سميت كمتر و پايدار را دارا هستند .
واكنشهاي آنزيمهاي كاهنده درجه سميت محدود به شرايط خارج سلولي نيستند بلكه بعضي از آنها ميتوانند حركت چندين ماده زايد مايع را در خاك مهار نمايند . فاكتورهايي مانند رطوبت دما – هوادهي – بافت خاك – مقدار ماده آلي – شرايط فصلي – دسترسي كافي به مواد مغذي برحضور يا عدم حضور آنها مؤثر هستند.
3- كميته كردن composting :اصولي كه جهت كمپوست كردن مواد زايد آلي خطرناك بكار ميرود همان اصولي هستند كه در كمپوست مواد آلي اما با كمي تعديل ميكروبيولوژي زباله هاي خطرناك با آنچه كه در تركيب كمپوست عادي استفاده ميشوند متفاوت ميباشند .
واكنش تجزيه فقط بر مولكولهاي خاصي از انواع زباله هاي خطرناك انجام ميگيرد.
كه معمولا توسط يك يا چند گونه ميكروبي كه بطور وسيعي درطبيعت يافت نميشوند . فاكتورهاي مهمي كه در كمپوست زباله هاي خطرناك تأثير دارند مانند فاكتورهايي است كه در همه واكنشهاي بيولوژيكي رخ ميدهد . پارامترهاي اصلي فيزيكي عبارتند از شكل و اندازه ذرات ميباشد . اما از فاكتورهاي محيطي مؤثر برعملكرد ( عمليات ) عبارتند از دما – PH – ميزان اكسيژن موجود – رطوبت و دسترسي كافي برمواد مغذي همانطور كه مي دانيم تكنولوژي كمپوست را ميتوان به دودسته تقسيم بندي نمود . روش windrow يا توده هاي باز و روش بسته يا pits كه روش اول خود به دو روش تقسيم ميشود.
روش به هم زدن وجابجا كردن و ديگر هوادهي تحت فشار
كمپوست نمي تواند چاره اصلي مشكل زباله خطرناك باشد سعي شود با در نظر گرفتن معايب و محاسن اين تكنولوژي ومقايسه آن با روشهاي ديگر ( تصفيه فيزيكي – شيميايي – حرارتي ) وبرحسب نياز بعنوان روشي براي تصفيه از آن استفاده شود.
4- تصفيه هوازي و بيهوازي :
مواد خطرناك با غلظت كم و زيادي درفاضلاب شيرابه و خاك وجود دارند . وجه مشخصه چنين مواردي بالا بودن مقدار مواد آلي است (بيش از 40000 ميلي گرم درليتر )همچنين پائين يا بالا بودن PH (12-2) بالا بودن مقدار نمك ( املاح )( گاهي تا بيش از 50% )وجود فلزات سنگين ومواد آلي خطرناك .
مواد زايد خطرناك را ميتوان به دو روش هوازي و بيهوازي تصفيه نمود .
در تصفيه هوازي : تحت شرايط خاصي ميكروارگانيزمها رشد مي كنند آنها نياز به منبع انرژي و كربن دارند كه بسياري از مواد زايد خطرناك قادر به فراهم كردن آن هستند .
همچنين مواد مغذي همچون ازت – فسفر – عناصر كمياب و اكسيژن .
تصفيه بيهوازي : يك فرايند تخريبي ( تجزيه ) بيولوژيكي است كه در غياب اكسيژن هيدروكربنها را از شكل پيچيده به تركيبات ساده تبديل مي كند و در نهايت تركيبات ساده را به Co2 ومتان مبدل ميسازد.
كاتاليز آنزيمي فرايند به شرايط حاص محيطي وتعادل جمعيتي وابسته ميباشد.
نتيجه گيري
اولين ايده در اين خصوص حمايت و تشويق صنايع يا منابع توليد كننده مواد زايد به كاهش يا محدود ساختن جريان توليد مواد زايد با استفاده از تكنيك هاي حداقل سازي mini mi zation است . اگر بعداز اين رويه هنوز توليد ادامه يابد اقداماتي كه بايستي انجام بقرار ذيل است :
1- تشخيص روند توليد ماده زايد خطرناك (جامد – مايع – گاز)
2- براي هر روندي كميته اي در نظر گرفته شود (بعنوان مثال متر مكعب در روز از ماده مايعي كه از يك لوله خارج ميشود )
3- شناسايي ويژگيها ومشخصات ماده زايد اعم فيزيكي – شيميايي و يا بيولوژيكي تعريف شود.
4- اصلاح روند حداقل سازي ماده زايد
5- درنظر گرفتن راهي براي تصفيه ماده زايد خطرناك ( دفن بهداشتي – سوزاندن و غيره )
6- در نظر گرفتن راهي براي دفع بي خطر باقيمانده هاي ماده زايد پس از تصفيه
مديريت مواد زايد جامد خطرناك چا لش جدي جامعه امروزي ما ست تنوع محصولات و افزايش جمعيت باعت شد كه محيط زيست با كوه هايي از مواد زائد مواجه گردد كه قبلا" هيچگونه آشنايي نداشته است . گرچه مواد زائد و فاضلاب هاي توليدي به منظور اجتناب از شيوع بيماريها وسلب آسايش ميبايست از محيط زندگي دور ريخته شوند ، اما چگونه و با چه قيمتي ؟ سياست مديريتي مواد زايد جامد در كشورهاي صنعتي در نيمه دوم قرن بيستم رشد قابل توجهي داشته كه به موازات آن خطرات بهداشت حرفه اي و عمومي به حداقل رسيد و منابع محيط زيست محفوظ گرديد.
همه مي دانيم كه مواد زايد محصول اجتناب ناپذير زندگي در تمام زمينه هاست . خانگي – كشاورزي وصنعتي حوزه هاي مختلف توليدهستند در گذشته جمعيت جهان كم و نيازها نيزكم بود همچنين منابع محدود بودند در نتيجه زبا له توليدي بطور طبيعي و به سرعت توسط ميكروارگانيزمها تجزيه ميشد . پس از انقلاب صنعتي منابع بدون هيچگونه ملاحظه اي مورد استفاده قرار ميگرفت و انواع مختلفي از مواد زايد توليد گرديد كه غير قابل تجزيه بيولوژيكي و با قابليت بقا وماندگاري بسيار طولاني درمحيط زيست كه اين دسته از مواد تحت عنوان ((زباله هاي خطرناك ))شناخته شدند .
بيش از 7 ميليون ماده شيميايي توسط انسان شناسايي گرديد و سالانه صدها تركيب جديد كشف ميشوند حدودا" 80000 ماده شيميايي درحال حاضر عموما" مورد استفاده قرار ميگيرند.
نه تنها تعداد تركيبات شيميايي طي 20 سال اخير افزايش چشم گيري داشته ، بلكه از لحاظ كمي نيز افزايش درخور توجهي داشته اند توليد جهاني مواد آلي از يك ميليون تن دردهه 30 ميلادي به 7 ميليون تن در سال 1950 و 63 ميليون تن درسال 1970 درسال 1985 به 250 ميليون تن رسيد. درحال حاضر هر 7يا8 سال توليد سالانه دوبرابر ميشود.
درسال 1984 جامعه اقتصادي اروپا قوانين مربوط به كنترل حوادث و خطرات صنعتي (CIMAH ) را در انگلستان تصويب نمود . اين قوانين مبتني بر مقدار مواد سمي خطرناك قابل احتراق – قابل انفجار و حمل ونقل گازهايي كه به هدف استفاده يا ذخيره بوده اند.
تعاريف :
مواد زايد خطرناك بعنوان مواد زايدي تعريف ميشوند كه وجودشان خطر با لقوه براي سلامتي انسان و موجودات زنده خواهد بود و دليل آن :1- غير قابل تجزيه بودن و بقاء در طبيعت 2- افزايش و تكثير (انباشت ) بيولوژيكي 3- ايجاد اثرات ناتوان كننده يا مرگ موجود زنده
مواد زايد خطرناك مي توانند شيميايي يا بيولوژيك باشند . مواد شيميايي محدوده گسترده اي از تركيبات شيميايي را شامل ميشوند كه عبارتند از مواد سمي – مواد قابل انفجار – عوامل اكسيدكننده قوي – مواد راديواكتيو موادي كه ذخيره و نگهداري شان خطراشتغال ساختمان را در بردارند . مواد بيولوژيك عمدتا" عوامل پاتوژن نظير اشيريشاكلي – سا لمونلا – ويبريو- هپاتيت – ايدز – شيگلاو غيره است .
تعريف Hazar dous waste يا زبا له هاي خطرناك از ديدگاه EPA :
هرماده يا تركيب شيميايي زايد اعم از جامد – مايع – گاز و يا نيمه جامد كه از لحاظ كميت ، غلظت يا ويژگيهاي فيزيكي – شيميايي يا عفوني بتواند : 1- منجر به افزايش مرگ و مير يا افزايش موارد بيماري شديد يا ناتواني ومعلوليت شود 2- وجود آن براي سلامتي يا محيط زيست بطور بالقوه دركليه مراحل از جمله تصفيه غير اصولي – بازيافت غيراصولي – ذخيره و نگهداري – حمل و نقل و دفع منشاء خطر باشد.
EPA مواد زايد خطرناك را به دو طريق دسته بندي نمود : 1- از طريق گنجاندن آنها در يك ليست و معرفي آنها بعنوان ماده زايد خطرناك 2- از طريق آزمايشات شش گانه بدين صورت كه اگر هرماده يكي از ويژگيهاي شش گانه مورد نظر را داشته باشد تحت عنوان مواد زايد خطرناك تلقي ميشود.
تست هاي شش گانه EPA عبارتند از :
1- راديواكتيو يا تشعشع : مقدار پرتوزايي يا تشعشع ماده زايد نبايد از حداكثرمجاز آژانس انرژي اتمي تجاوز كند.
2- تغليط بيولوژيكي Biococentration : معيار ارزشيابي براي برخي مواد شيميايي مثل آفت كشهاي هيدروكربنه كلردار .
3- قابليت اشتعال Flammability : اين استاندارد براساس انجمن ملي حفاظت درقبال آتش سوزي تعيين ميشود.
4- واكنش پذيري Recactivity : بعضي مواد شيميايي همچون سديم بي نهايت واكنش پذير ميباشند بخصوص وقتي كه در كنار آب يا محيط مرطوب قرار گيرند.
5- سميت Toxicity : معيار سميت يك ماده براساس LD50 (دوزكشندگي 50 )يا مقداري كه 50% از گونه هاي آزمايشگاهي (مثلا" موشها) را بكشد . همچنين LD50 يا غلظت كشنده كه 50% از گونه هاي آزمايشگاهي طي 4 ساعت تماس تلف ميشوند . معياري كه EPA براي ارزيابي سميت محيط هاي آبي پيشنهاد كرده وبراساس 1000 ميلي گرم در ليتر و 96 ساعت تماس ميباشد كه اخيرا" معيار فوق به 500 ميلي گرم در ليتر تقليل يافت .
پتانسيل جهش زايي – سرطانزايي واختلالات ژنتيكي معيار سنجش ميباشند كه مبتني بر آزمايشات انستيتو ملي سرطان تعيين ميشود.
6- خورندگي Corossivity : خاصيت خورندگي يك ماده شيميايي براساس PH ارزيابي ميشود و حد PH > 5/12 يا 2 < مي دانند.
تعريف : ( Resource conser vation and Recovery Act ) RCRA
ماده زايد خطرناك تقلي ميگردد كه داراي ويژگيهاي ذيل باشد :
1- توانايي بلقوه اي در افزايش مرگ و مير يا بيماري ( سمي بودن براي انسانها)
2- وجود شان بعنوان خطر بالقوه براي انسان ومحيط زيست تلقي ميشود زيرا آنها موادي هستند قابل اشتعال – خورنده – قابل انفجار – سمي يا خطرناك هستند.
RCRA چهار ويژگي زير را در ارزيابي آزمايشات استاندارد مد نظر قرار داد و آنها را ضميمه قوانين خود نمود :
1- قابليت اشتعال 2- خاصيت خورندگي براي بافتها وفلزات 3- قابليت واكنش شديد با ساير مواد يا انفجار 4 – سمي بودن كه بعنوان تهديدي براي آب آشاميدني وسلامتي
طبقه بندي Classification :
دسته بندي وشناخت مواد زايد خطرناك پيچيده ترين مرحله برنامه مديريت مواد زايد خطرناك و دليل آن تعداد بي شمار و تنوع گسترده مواد شيميايي وتركيبات آنها در محصولات توليدي است .
طبقه بندي مواد زايد خطرناك براساس EU (اتحاديه اروپا )كه درسال 1995 پيشنهاد گرديد :
قابل انفجار
اكسيد كننده
قابليت اشتعال بسيار بالا
مواد قابل اشتعال
محرك
خطرناك
سمي (بسيار سمي )
سرطانزا
خورنده
عفوني
تيتراژن
متاژن
توليد كننده گاز سمي بهنگام تماس با آب
منبع مواد خطرناك
سم محيطي H1
H2
H3A
H3B
H4
H5
H6
H7
H8
H9
H10
H11
H12
H13
H14
Source: environmental Engineering
GERARD KIELY
و براساس آن نتايج زيربدست آمد :
مواد زايد خطرناك ومناسب براي دفن
مواد زايد خطرناك ومناسب جهت سوزاندن
مواد زايد خطرناك ومناسب جهت سوزاندن اما قبل از سوزاندن حتما" بايد تصفيه شوند.
مواد زايد خطرناك معدني و قابل تصفيه در تصفيه خانه مواد معدني بدون فرايند سوزاندن
- مقدار توليد مواد زايد خطرناك :
زباله هاي خطرناك تقريبا 20-2 درصد كل زباله هاي اتحاديه اروپا را تشكيل ميدهند و مقدار آن در كشورهاي اتحاديه اروپا بالغ بر 22 ميليون تن در سال برآورده نشده است ( در مقايسه با 420 ميليون تن زباله شهري) كه درجدول زير به تفكيك كشور آورده شده است .
نام كشور مقداربرحسب ميليون تن درسال درصد دفن درصد سوزاندن تصفيه فيزيكوشيميايي
بلژيك 7/0
دانمارك 5/0 28
آلمان 9/4 48 8 8
يونان 3/0
اسپانيا 7/1
فرانسه 4 10 25 10
ايرلند 80/0 60 14 7
ايتاليا 8/3
لوگزامبورگ 80/0
هلند 1 30 25 15
پرتغال 1 30 25 15
انگلستان 7/3 80 2
8
جمع كل اتحايه اروپا 8/21
اثرات محيطي وبهداشتي زبا له هاي خطرناك :
زباله هاي خطرناك مي توانند سلامت يانسان و حيوان را از طرق و مكانيزمهاي مختلف تماس تحت تأثير قرار دهند . براي ارزيابي جمعيت در معرض خطر با زبا له خطرناك نياز هست كه مواد شيميايي موجود در مواد مذكور ارزيابي شود . همچنين روشهاي انتقال به محيط زيست – غلظت مواد تشكيل دهنده و بيماريهاي مختلف حاصل از پردازش و دفع غير اصولي آنها بررسي شوند . كودكان آسيب پذيرترين گروه درميان جمعيتها هستند .
مهمترين رويه هاي مورد استفاده در تعيين اثرات مواد شيميايي يا مواد خطرناك برسلامتي انسان هستند عبارتند از :
1- بررسي ومطالعه مسموميت در حيوانات
2- تحقيقات اپيدميولوژيك
پوست – چشم – ريه – دستگاه توليد مثل – سيستم عصبي و سيستم ايمني كبد و كليه ها اعضايي هستند كه در معرض آماج تركيبات سمي مواد زايد خطرناك هستند.
بعنوان نمونه از مهمترين اثرات تركيبات سمي تخليه زباله در كانال love درسا لهاي 53-1930 در Niagarafalls در نيويورك ايالات متحده آمريكاست . وبراي تمام امريكائيها اين محل سمبل آلودگي بوسيله مواد زايد خطرناك است طي سالهاي 50 – 1940 شركت شيميايي Hooker از آن محل بعنوان محلي براي تخليه مواد زايد خود استفاده مي كرد. كه بعدها اين محل از زباله پرگرديد وسطح آن باخاك پوشانده شد . چند سال بعد محل يادشده به آموزش و پرورش واگذار شد و مدرسه اي ابتدايي بر روي آن احداث نمودند . دو دهه بعد از آن ساكنين اطراف شكايت خود را از بوهاي نامطبوعي كه از پي ساختمان خارج ميشود را اعلام نمودند كه پس از آن ادارات بهداشت ايالت وارد عمل شده و دستور تعطيلي مدرسه فوق و خارج كردن زنان باردار و كودكان زير دوسال از منطقه را صادر كردند.
اثرات بهداشتي مواد زايد خطرناك
ماده شيميايي منبع اثرات بهداشتي
حشره كشها
D.D.T
BHC
پتروشيمي
ونيل كلريد
كلريد بنزن
ديگر تركيبات شيميايي آلي
Dioxin
PCBS
فلزات سنگين
(سرب )
كادميوم
جيوه حشره كشها
//
//
حلال – داروسازي و پاك كننده ها
پلاستيك
علف كشها – سوزاندن زباله
مواد زايد الكترونيك – مايعات هيدروليك
رنگ و بنزين
روي – باتريها – كودها
لامپهاي فلورسنت
سرطان – آسيب كبدي – جنيني – سرطان تخمدان
سرطان و عوارض جنيني
سرطان ريه وكبد – سركوبي سيستم اعصاب مركزي
سردرد – تهوع – ازدست رفتن قدرت ماهيچه ها – لوسمي – آسيب هاي مغز استخوان – مسموميت دوارن بارداري
سرطان – عوارض مادرزادي – بيماريهاي پوستي
عوارض پوستي – اثرات گاستروانتيريت – مشكوك به ايجاد سرطان
سم عصبي – عامل سردرد – تحريك پذيري – اثرات رواني بركودكان – اثرات مغزي – كبدي و كليوي
ايجاد سرطان در حيوانات – عامل عوارض كبدي – كليوي
اثرات كليوي و كبدي – مشكوك به ايجاد سرطان
دسته بندي مواد زايد جامد خطرناك توسط Kommui Kem دانمارك
گروه نواع ماده زايد مثال فرايند تصفيه
A
C
H
X
Z مواد روغني معدني
مواد زايد حلال هالوژنه
حلالها
مواد آلي شيميايي هالوژنه وگوگرد آزاد
مواد زايد حاوي آفت كشها
مواد زايد شيميايي معدني
ساير مواد زايد مواد زايد قابل پمپاژ حاوي روغن معدني مثل روغن كه جهت روغنكاري و روان ساختن قطعات بكار ميرود روغن هيدروليك – روغن ناقل گرما – روغن حفاري – روغن صنعتي
مواد زايد حاوي حلالهاي ها لوژنه مثل تري كلرواتيلن – پركلرواتلين – تتراكلرواتيلن – كلروفرم – كلروتن – فرئون – جلكئون – هالوژنهاي قابل پمپاژ و غير قابل پمپاژ يا زباله هاي شيميايي آلي سولفوره
مواد زايد قابل پمپاژ فاقد حلالهاي هالوژنه مثل بنزين – ترپنتين – حلالها – گزمين – انيل الكل – پروپيل الكل – تيزها – الكانها –
MEK – MIBK – اتيل لاكتيت
رنگهاي مستعمل – لجنهاي رنگي – پس مانده هاي تقطير – محصولات جانبي مواد شيميايي آلي – تار – روغنهاي پالايش – اسيدهاي آلي و املاح آنها – باقيمانده چسب الكالين – سيانيدحاصل از حمامها – بيتومت – گريس ( چربي)- روغن هاي ساخته – پس مانده هاي صابون
حشره كشها – قارچ كشها – سموم جوندگان – دانه هاي (بذر)حاوي جيوه – علف كش
ظروف مستعمل اسيد- لجن هيدروكسيد فلزي – مواد زايد حاصل از احيا تبادلات يوني – اسيدسولفوريك آلوده – جعبه هاي اسيدهاي فلزي – پاك كننده هاي قليايي – سيانيدالكلين حاصل از حوضهاي چربي گيري – نمكهاي سختي گيري – سوز سوزآور
ايزوسيانيد (MDI و TDI )مواد زايد حاوي پس مانده هاي جامد آغشته به مواد روغني وچربي (گريس)
مواد زايد دارويي – پس مانده هاي حاصل از آزمايشگاههاي سيار
قوطي هاي اسپري
مواد زايد شيميايي حاصل از منازل و مناطق مسكوني
باطري جيوه هاي استفاده شده
شبكه ها و ظروف بسته بندي تعبيه شده در شبكه هاي بزرگ – كيسه و گوني وامثالهم بازيافت و سوزاندن
طبقه بندي ويژه سوزاندن يا دفع خاص ( ويژه )
خنثي سازي – سم زدايي ورسوب دهي
پيش تصفيه +سوزاندن
سوزاندن
سوزاندن
سوزاندن پس از طبقه بندي
//
دفع ويژه
سوزاندن
سيستم دسته بندي فوق تا سال 1972 در Com muikmi دانمارك مورد استفاده قرار ميگرفت وهمانطور كه مشاهده كرديم مواد زايد به هشت دسته يعني ABCHTXK,Z تقسيم بندي نحوه اين روش در جمع آوري روزانه مواد زايد در جوامع پيشرفته مورد استفاده قرار مي گرفت. مزيت عمده اين روش ساده بودن كلاس بندي آن است همچنين ارائه راهكار مقابله با ماده زايد ميباشد
دسته بندي براساس ليستهاي چهارگانه EPA :
EPA چهارنوع ليست براي مواد زايد پيشنهاد وارائه نموده است :
ليست E : اساسا مواد زايد حاصل از مواد شيميايي مود استفاده دريك بخش از كارخانه شيميايي براي هدف خاصي بكار رفته و سپس بصورت ماده زايد توليد ميشوند .
ليست K : مواد زايد حاصل از صنايع 17 گانه (حفاظت و نگهداري چوب – صنعت رنگ سازي – معدني – صنايع شيمياي آلي – صنايع شيميايي معدني – صنايع توليد كننده مواد حشره كش – صنايع نظامي توليد كننده مواد منفجره ( مهمات سازي ) – پالايشگاههاي نفت – توليد آهن وفولاد – توليد مس – توليد مفتول وميل گرد – توليد سرب – صنايع داروسازي – توليد روي – آلومينيم سازي- فرآيندهاي ثانويه توليد سرب – مواد اوليه چاپ وتوليد كك
ليست P :مواد شيميايي تجاري كه مواد شيميايي سمي در آنها بكار رفته
ليست U :مواد شيميايي تجاري دفع شده كه بعنوان ماده شديد اسمي تلقي ميشوند اما حاوي يك يا چند ويژگي از ويژگيهاي مواد زايد خطرناك هستند .
اجزا تشكيل دهنده مواد زايد خطرناك:
1- مواد زايد راديو اكتيو : موادي كه پرتوهاي يون ساز و راديواكتيو از خود ساطع مي كنند بعضي مواد خطرناك هستند زيرا تماس ومواجهه بلند مدت موجود زنده با پرتو خطرناك منجر به عارضه ميشود . مواد راديواكتيو مواد ويژه اي هستند زيرا آنها براي مدت زيادي همچنان فعال باقي مي مانند. مدتي كه پرتوزايي رخ ميدهد معمولا" تحت عنوان نيم عمر شناخته ميشود . براي مثال زمان مورد نياز براي مواد راديواكتيو ياپرتوزايي يك ماده تجزيه شده و به نصف مقدار اوليه خود برسد .
بعنوان نمونه تركيبات اورانيوم داراي نيم عمري درحدود 72 سال براي اورانيوم 232 و 23420000 سال براي اورانيوم 236 است .
مديريت مواد زايد راديو اكتيو بايد توسط سازمانها ومراجع قانوني ايالتي وملي تحت كنترل شديد قرار گيرد. سايت هاي دفع كه براي نگهداري طولاني مدت زايد است راديواكتيو اختصاص داده ميشوند هرگز نبايد براي دفع هيچ ماده زايد ديگري مورد استفاده قرار بگيرند.
2- مواد شيميايي : بيشتر مواد زايد شيميايي خطرناك را ميتوان به چهار گروه تقسيم بندي نمود : مواد آلي مصنوعي – فلزات معدني – املاح – اسيدها وبازها و مواد قابل اشتعال وانفجار – بعضي از مواد شيميايي خطرناك هستند زيرا آنها براي بيشتر اشكال زندگي بسيار سمي هستند . زمانيكه بعضي تركيبات خطرناك به ميزاني معادل يا بيشتر از تعداد آستانه درجريان زباله وارد شوند بعنوان خطرناك تعريف ميشوند .
3- زباله پزشكي : منبع اصلي مواد زايد بيولوژيكي خطرناك بيمارستانها ومؤسسات تحقيقاتي بيولوژيك است توانايي ايجاد عفونت در ديگر موجودات زنده ونيز قابليت توليد سموم از مهمترين ويژگيهاي مواد زايد بيولوژيكي خطرناك ميباشد . اين گروه از مواد زايد بطور اساسي شامل بافتهاي بدخيم دفع شده طي عملهاي جراحي ومواد آلوده مثل نيدلهاي تزريق زيرجلدي – باندها و داروهاي تاريخ گذشته اين مواد ميتوانند بعنوان يك محصول جانبي فرآيندهاي صنايع يا مؤسسات بيولوژيك توليد شوند .
4- مواد زايد قابل اشتعال : بيشتر مواد زايد قابل اشتعال نيز بعنوان مواد زايد شيميايي خطرناك تعريف ميشوند . اين تقسيم بندي دوسويه لازم است زيرا كه مواد فوق خطرات بالقوه خود را درهمه مراحل وشرايط حفظ مي كنند يعني درمراحلي هم چون انبار كردن آنها – جمع آوري و دفع نهايي موادي قابل اشتعال هستند . چنين موادي ممكن است مايع – گازي يا جامد باشند اما اغلب آنها مايع هستند . نمونه هاي شناخته شده شان شامل حلالهاي آلي روغنها- حشره كشها ولجنهاي آلي هستند.
5- مواد زايد قابل انفجار : زائدات خطرناك قابل انفجار اساسا" مهمات جنگي ( گلوله هاي توپ )هستند كه اغلب بعنوان مواد زايد صنايع نظامي وبعضي از صنايع گازي توليد ميشوند . چنين موادي داراي پتانسيل بالايي از خطر هستند . در همه مراحل ذخيره سازي – جمع آوري و دفع نهايي از طرفي آنها را بايد بطور جداگانه بعنوان مواد شيميايي خطرناك در ليست موادزايد دسته بندي نمود . مواد فوق الذكر معمولا" بشكل جامد – مايع يا بشكل گاز هستند .
عناصر موظف مديريت مواد زايد خطرناك
توليد : مواد خطرناك درمقادير محدودي درجامعه توليد ميشوند و اطلاعات خيلي كمي درخصوص مواد زايد خطرناك توليدي درسطح جامعه يا در صنايع مختلف در دسترس ميباشد.
مواد زايد خطرناك توليده شده خارج از صنايع از لحاظ مقدار خيلي كم ميباشند و درنظر گرفتن آن در توليد مواد زايد پارامتري بي اهميت وتأثيراست .
تنها شيوه عملي براي فائق آمدن براين محدوديتها تهيه فهرستي مشروح و جز به جز ونيز انجام مطا لعات ارزيابي از هريك از منابع بالقوه درسطح جامعه است .
بعنوان اولين گام مشخص نمودن منابع بالقوه مواد زايد خطرناك همچنين تعيين مقدار كل سرانه توليد درهريك از منابع در سطح جامعه وثبت اطلاعات درفهرست مورد نظر.
كل مواد زايد خطرناك :منابع توليدي جامعه
مواد راديواكتيو (پرتوزا) مؤسسات تحقيقاتي زيست شناسي ( بيولوژيك ) – آزمايشگاههاي دانشگاهها و دانشكده ها – ادارات – بيمارستانها – نيروگاههاي اتمي و مشابه آنها
مواد شيميايي سمي صنايع شيميايي كشاورزي – باتري فروشيها – مراكز شستشوي خودروها ( كارواشها )- مراكز فروش مواد شيميايي – آزمايشگاههاي دانشكده ها و دانشگاهها – شركتهاي ساختماني – خدمات الكتريكي – كلينيكها و بيمارستانها – برج هاي خنك كننده صنايع – محلولهاي عكاسي و چاپ روزنامه – نيروگاههاي اتمي – آژانسهاي مبارزه با آفات – مؤسسات چاپ و ظهور عكس – آبكاري ها – مراكز خدماتي
مواد زايد بيولوژيك مؤسسات تحقيقات بيولوژيك – شركتهاي دارديي – بيمارستانها – كلينيكهاي پزشكي (درماني )
مواد زايد قابل اشتعال پاك كننده هاي خشك- تصفيه خانه بازيافت نفت – مؤسسات پالايش و فرآوري نفت – ايستگاههاي خدماتي – ايستگاههاي سرويس دهي تانكرهاي ويژه حمل ونقل نفت
مواد قابل انفجار شركتهاي ساختماني – پاك كننده هاي خشك – صنايع نظامي توليد كننده مهمات (مهمات سازي )
علاوه بر منابع ليست شده منابع ديگري نيز ناديده گرفته شده اند و آن نشت و سرريز مواد زايد خطرناك است كه بايستي بعنوان منبعي مهم مورد توجه قرار گيرد. برآورد مقادير مواد زايد خطرناك حاصل از نشت وسرريز مبهم و پيچيده است ومعمولا" نامشخص ميباشد.
اثرات حاصله از اين بخش از مواد زايد خطرناك برجامعه معمولا" بسيار چشمگير وقابل ملاحظه هستند . زيرا وقوع نشت را نمي نوان پيش بيني نمود . خطر با لقوه اين كه اين بخش براي سلامتي انسان ومحيط زيست بهمراه دارند از مواد زايد خطرناك عادي بسيار بيشتراست .
- جمع آوري وذخيره :
عمليات ذخيره درمحل يكي از عناصر موظف است كه طي آن انواع مختلف زباله هاي خطرناك توليد شده و غالبا" براي مدت زماني طولاني انجام مي گيرد . معمولا وقتي مقدار ماده زايد توليد زياد باشد اين امر نيازمند تجهيزات خاص و با ظرفيت كافي به منظور نگهداري چندين روزه دارد . زماني كه تنها مقادير كمي زباله خطرناك توليد شده باشد . زبا له را در ظرفي قرار ومقدار مذكور را ميتوان ذخيره نمود . ظروف وتجهيزاتي كه درذخيره و نگهداري مواد زايد خطرناك مورد استفاده قرار ميگيرند براساس ويژگيهاي ماده زايد انتخاب ميشوند . براي مثال اسيدهاي خورنده يا محلولهاي سوزآور درظروف يا بشكه هاي فايبرگلاس يا ظروف با آستر شيشه استفاده ميشود كه اين امر به منظور پيشگيري از خوردگي و تخريب فلز انجام مي گيرد و بايستي با اتخاذ وتدابير احتياطي قرارداد (از بكارگيري آنها در جهت نگهداري مواد زايد قابل اشتعال خودداري نمود) .
تصاوير ذيل ظروف استوانه (بشكه )كه براي نگهداري مواد زايد خطرناك مورد استفاده قرار ميگيرند و نيز مشخصات درج شده برآنها را نشان مي دهند.
جمع كنندگان مواد زايد يا آژانس ويژه اي كه اقدام به اينكار مي كنند معمولا زباله خطرناك جمع آوري شده را براي سايت هاي دفع يا تصفيه بارگيري و تحويل مي دهند.
بارگيري وسايل نقليه ويژه جمع آوري معمولا" به دو طريق ذيل انجام ميگيرد:
1- مواد زايد ذخيره شده در مخازن با ظرفيت بالا كه به وسايل نقليه ويژه جمع آوري پمپاژ ميشوند.
2- زباله هاي ذخيره شده در ظروف استوانه اي ( بشكه هاي لاك و مهر شده )
كه معمولا بوسيله دست يا توسط وسايل مكانيكي به تريلرهاي كفي بارگيري ميشوند .
ظروف ذخيره بصورت دربسته (پلمب ) به مؤسسات دفع و تصفيه انتقال داده ميشوند . بمنظور اجتناب از هرگونه پيشامدي همچنين كاهش تلفات جاني حاصل از مواد زايد خطرناك جمع آوري شده حداقل دونفر جمع كننده در نظر گرفته شوند.
تجهيزاتي كه براي جمع آوري مود استفاده قرار ميگيرند بسته به ويژگيهاي ماده زايد متفاوت ميباشند .
جدول 2 تجهيزات جمع آوري متداول را به شرح ذيل ليست نموده است :
نوع مواد زايد لوازم و تجهيزات جمع آوري
مواد راديواكتيو انواع مختلف كاميون يا واگن باري بسته به ويژگيهاي ماده زايد – درج مشخصات خاص ماده زايد به منظور نشان دادن بي خطر بودن و ايمني ماده زايد – تجهيزات بارگيري سنگين براي بارگيري ظروف و جعبه هاي سري و بتوني
تركيبات (مواد)شيميايي سمي كاميونهاي كفي يا تخت براي مواد زايد ذخيره شده در بشكه يا ظروف استوانه اي تركيبي از تريلر- تراكتور وتريلر مخزني جهت حجم هاي زياد ماده زايد . واگن مخزني ويژه خط آهن – مخازني كه سطح داخلي آنها با شيشه ، فايبر گلاس يا كائوچو و لاستيك پوشانده شده است .
مواد زايد بيولوژيك جعبه هاي استاندارد – كاميونهاي جمع آوري با برخي ملاحظات پيشگيرانه به منظور جلوگيري از تماس بين ماده زايد ومشخص جمع كننده – كاميونهاي كفي براي زباله هاي ذخيره شده دربشكه ها يا ظروف استوانه اي
مواد زايد قابل اشتعال مانند آنچه كه در مورد زباله شيميايي گفته شد عمل شود همچنين با رنگهاي خاص و عبارات هشدار دهنده حك شده بروسايل نقليه
مواد زايد قابل انفجار مانند آنچه كه در مورد زباله شيميايي سمي گفته شد عمل شود با برخي محدوديتها براي روشهاي انتقال بالاخص براي مناطق مسكوني
حمل و نقل
از لحاظ اقتصادي وسايل نقليه باري كوچك نسبت به وسايل نقليه بزرگ با صرفه تر هستند .
كه اين امر براي زباله هاي خطرناك نيز مناسب ميباشد هرچند كه تجهيزات ايستگاه انتقال زباله خطرناك با ايستگاه زباله عادي متفاوت هستند با اينحال مواد زايد خطرناك متراكم نمي شوند (كاهش فيزيكي حجم )يا توسط افراد جامعه تحويل داده نميشود . درمقابل مواد زايد خطرناك مايع معمولا" توسط وسايل نقليه جمع آوري كننده پمپاژ ميشوند . همچنين لجن يا مواد زايد جامد خطرناك مجددا" بدون اينكه تماسي با آنها داشته باشند بواسطه ظروف جمع آوري براي انتقال ، پردازش و دفع بارگيري ميشوند . كمتر مشاهده ميشود كه يك مؤسسه حمل ونقل زباله خطرناك جهت انتقال زباله از وسايل حمل و نقل بزرگ يا سنگين استفاده كنند . بعضي از مؤسسات پردازش و ذخيره مواد زايد بخشي از مواد را به دستگاه انتقال منتقل مي كنند. براي مثال خنثي سازي زباله هاي خورنده مي تواند به استفاده از يك تانكر حمل ارزان قيمت بيانجامد . دراين مورد بويژه بهنگام ذخيره به منظور پيشگيري از وقدع حادثه يا بروز خطر ناشي از اختلاط زباله قابل اشتعال بايد نهايت احتياط و دقت را اتخاذ كرد.
مسئوليتهاي ناقل زباله خطرناك :
شخصي كه اقدام به انتقال زباله خطرناك از منبع توليد به محل نهايي دفع مي نمايد بايستي اقدامات ذيل را در پيش گيرد:
1- كنترل وضعيت ظروف و محفظه ها از نظر مطلوبيت و مناسب بودن مثال براي انتقال
2- كنترل برچسب ها و علائم درج شده بر روي محفظه ها وظروف قبل از قرار گرفتن در وسيله نقليه
3- بهنگام حمل ونقل موادزايد خطرناك بهمراه ساير مواد زايد بايد مطمئن شود كه مواد زايد خطرناك خطري از لحاظ انفجار يا آتش سوزي ايجاد نكند.
4- راننده و دستيار آن بايستي آموزش كافي درخصوص شرايط اوليه بارگيري وانتقال مواد زايد خطرناك ديده باشد.
5- تأمين ابزار و وسايل مورد نياز شرايط اضطراري ونيز آموزش راننده و دستيار آن درخصوص بكارگيري وسايل فوق در شرايط اورژانسي
6- تأمين لنت قرمز – بالشتك ايمني و ضربه گير در مواقعي كه وسيله نقليه حامل زباله حطرناك با مشكل مواجه شود.
7- تحويل زباله خطرناك به مؤسسه مجري طرح ذكرشده در بارنامه
8- ثبت دقيق مواد زايد خطرناك حمل شده
9- تحويل نهايي زباله حمل شده به مؤسسه مجري طرح
احتياجات ويژه براي راننده :
1- يك راننده بايد آموزش لازم را درخصوص بارگيري و انتقال زباله خطرناك را ديده باشد.
2- راننده بايد براندازه كافي رادرخصوص استفاده از امكانات و وسايل اورژانسي همچنين كپسول اطفاء حريق ماسك و جعبه كمكهاي اوليه و غيره ديده باشد .
3- آموزش رانندگان و دستياران آنها بايستي در ادارات محلي همچون آموزش ايمني و آتش نشاني مراكز آموزش كمكهاي اوليه و نظير آنها انجام گيرد.
4- راننده اي كه زباله هاي خطرناك را انتقال ميدهد بايستي آموزش خوبي در زمينه اقداماتي كه درمواقع اضطراري در جاده ممكن است رخ دهد ديده باشد .
5- راننده بايد توسط مؤسسه مجري طرح آموزش لازم را درخصوص روشهاي نظافت ، شستشو وسيله نقليه قبل از ترك محل مؤسسه را ديده باشد .
6- يك راننده بايستي داراي كارت حمل ونقل اضطراري TERM بهنگام عزيمت به محل زباله خطرناك را بهمراه داشته باشد و آموزش لازم درخصوص استفاده ازاين كارت ديده باشد.
وقوع حادثه نشت هنگام انتقال زباله خطرناك :
1- اقدامات فوري
بهنگام بروز حادثه نشت مواد زايد خطرناك به هنگام انتقال راننده وسيله نقليه بايستي به شرح زير تعاليم و دستورالعمل كارت TERMرا در پيش گيرد:
1- بلافاصله سويچ موتور ماشين را خاموش كند .
2- علائم و نشانه هاي خطر را در مسير جاده قرار دهد.
3- اگر ماده زايد مايعي بر زمين بريزد مسير وراه نشت را بررسي كند.
4- ازمنطفه خطر گريخته ودرجهت مخالف باد حركت كند.
5- درمواقع بروز حريق اگر امكان استفاده از كپسول اطفاء حريق وجود داشته باشد آن را به نزديك نقطه حريق بكار گيرد .
6- بلافاصله پليس ومقامات مسئول درجريان طبيعت حادثه قرار گيرد.
پردازش :
پردارش مواد زايد خطرناك به هدف بازيافت مواد قابل استفاده ونيز مناسب ساختن مواد زايد براي دفع انجام مي گيرد . در ابتدا يا انتهاي خط انجام مي گيرد. آنچه كه در انتخاب فرايند پردازش تأثير ميگذارد عبارتند از ويژگيهاي ماده زايد – كميت ماده زايد – تكنولوژي جنبه هاي زيست محيطي و اقتصادي موجود در خطوط فرآيندهاي تصفيه يا نزديك تأسيسات تصفيه انتهاي خط (مانند فاصله ( مسافت ) محل – هزينه و محدوديتها)تصفيه مواد زايد خطرناك ميتواند به روشهاي فيزيكي – شيميايي – گرمايي ( حرارتي )يا روشهاي بيولوژيكي انجام بگيرد.
جدول 3- فرآيندهاي مختلف را در خصوص هريك از مواد را نشان ميدهد .
عمليات – فرآيندها عمليات انجام شده انواع مواد زايد جامد شكل ماده
تصفيه فيزيكي
هوادهي Se 4-3-2-1 L
آمونياك زدايي VR/Se 4-3-2-1 L
جذب كربن VR/Se 5-4-3-1 L-G
گريز از مركز VR/Se 5-4-3-2-1 L
دياليز كردن VR/Se 5-4-3-2-1 L
تقطير VR/Se 5-4-3-2-1 L
الكترودياليز VR/Se 6-4-3-2-1 L
متراكم سازي ST 6-4-3-2-1 L-S
تبخير VR/Se 5-2-1 L
فيلتراسيون VR/Se 5-4-3-2-1 L-G
انعقاد / ته نشيني VR/Se 5-4-3-2-1 L
شناورسازي ST 4-3-2-1 L
استمر معكوس VR/Se 6-4-2-1 L
ته نشيني (رسوب دهي) VR/Se 5-4-3-2-1 L
تغليظ ST 4-3-2-1 L
بخار زدايي VR/Se 4-3-2-1 L
تصفيه شيميايي
VR 5-2-1 L
تعويض يوني VR-Se-De 5-4-3-2-1 L
خنثي سازي De 4-3-2-1 L
اكسيداسيون De 4-3-2-1 L
رسوب دهي VR-Se 5-4-3-2-1 L
كاهش De 2-1 L
استخراج توسط حلال Se 5-4-3-2-1 L
De 4-3-2-1 L
سوزاندن 8-7-6-5-3 S-L-G
پيروليز VR-De 6-4-3
تصفيه بيولوژيكي VR-De L
لجن فعال 3 L
بركه هاي هوازي De 3 L
هضم بيهوازي De 3 L
صافي هاي بيهوازي De 3 L
بركه هاي تثبيت مواد زايد De 3 L
Source : Tchobanglous ( 1977-1993)
عمليات : VR= كاهش حجم شكل ماده زايد : S = جامد
Se = جداسازي L= مايع
De = سم زدايي G= گاز
ST = ذخيره سازي
نوع ماده زايد : 1- مواد شيميايي معدني بغير از فلزات سنگين
2- مواد شيميايي معدني و داراي فلزات سنگين
3- تركيبات شيميايي آلي فاقد فلزات سنگنين
4- تركيبات شيميايي آلي داراي فلزات سنگين
5- مواد زايد پرتوزا
6- مواد زايد بيولوژيك
7- مواد زايد قابل اشتعال
8- مواد زايد قابل انفجار
آنچه عملا" از ميان عمليات مختلف مورد توجه قرار مي گيرند تصفيه فيزيكي – شيميايي و حرارتي است كه بسيار متداول هستند ( فرآيند تصفيه بيولوژيكي بعلت حساسيت زياد كمتر مورد استفاده قرار مي گيرند )بسته به نوع ماده زايد كه بايد تصفيه شود ممكن است يك يا چند روش تصفيه مورد استفاده قرار گيرد كه بعدا" به آن اشاره خواهيم كرد.
- دفع :
بدون توجه به شكل مواد زايد ( جامد – مايع يا گاز ) بيشتر مواد زايد خطرناك معمولا" درعميق يا نزديك سطح زمين دفن مي شوند 0 جدول 4 انواع روشهاي دفع مواد زايد خطرناك را نشان مي دهد.
جدول 4 روشهاي ذخيره ودفع مواد زايد خطرناك
فرايند – عمليات كارها (عمليات )صورت گرفته نوع ماده زايد شكل ماده زايد
تزريق درچاه عميق Di 7-6-5-4-3-2-1 L
انفجار Di 8-6 S-L-G
ذخيره سازي تحت شرايط مهندسي ST 8-7-6-5-4-3-2-1 S-L
دفن در اقيانوس Di 8-7-4-3-2-1 S-L-G
عمليات : Di= دفع
ST= ذخيره ي نگهداري
انواع مواد زايد : شكل ماده زايد:
1- مواد معدني بدون فلزات سنگين S= جامد
2- تركيبات شميميايي معدني حاوي فلزات سنگين L= مايع
3- تركيبات شيميايي آلي بدون فلزات سنگين G= گازي
4- تركيبات شيميايي آلي يا فلزات سنگين
5- پرتوزا
6- بيولوژيك
7- قابل احتراق
8- قابل انفجار
ازطرفي روشهاي دفن كنترل شده براي دفع نهايي زباله هاي شهري و مقادير محدودي از زباله هاي خطرناك مناسب هستند . اما براي مقادير زياد مواد زايد خطرناك نمي توانند مناسب باشند كه دلايل آن بشرح زيراست :
* احتمال نشت زباله ( موادزايد)سمي مايع به آبهاي زير زميني
* انحلال مواد جامد توسط شيرابه ونشت وراهيابي آنها به آبهاي زير زميني
* انحلال مواد زايد خطرناك توسط شيرابه اسيدي حاصل از مواد زايد كه از آن طريق يعني بواسطه نشت و راهيابي شيرابه به آبهاي زيرزميني به آلودگي آنها منجر شود.
* احتمال بروز واكنشهاي نامطلوب درمحل دفن كه مي تواند درآينده منجر به نشت گازهاي سمي يا انفجار شود .
* تهويه زباله هاي خطرناك باعث آزاد شدن بخارات سمي درهوا يا انفجار ميگردد .
* خوردگي محفظه ها بوسيله مواد زايد خطرناك
ما بايد به دو جنبه يعني انتخاب سايت دفع مواد زايد خطرناك و طراحي آن توجه كنيم . بطور كلي سايت هاي دفع مواد زايد خطرناك بايستي جداي سايت هاي زباله هاي شهري انتخاب شوند.
موايد زايد خطرناك مي توانند بشكل مايعات – انواع لجن مواد زايد جامد يا بصورت غبار وجود داشته باشند.
رويه صحيح براي شركت دفع كننده آن است كه هريك از مواد زايد خطرناك را بايستي تعيين و مشخص نمايند . بايستي از دفن زباله هاي ناسازگار با شرايط محل دفن پرهيز نمايند و به هنگام طراحي محلهاي دفن زباله بايستي انواع زباله ها طبقه بندي نموده و نيز محلهاي ذخيره جداگانه اي براي آنها در نظر گيرند.
زباله هاي مايع معمولا" در مخازني نزديك سايت محل دفن ذخيره و مي توان به روش لاگن (بركه )يا تراشه آبياري يا تزريق اقدام نمود .
لجن ها معمولا" به تراشه ها هدايت ميشوند . هنگام دفع زباله هاي سبك به منظور جلوگيري از انتشار گرد و غبار بايستي محل آبپاشي شود .
مواد زايد خطرناكي كه درجه نفوذ ناپذيري بالايي دارند نبايد در مناطق وسيع دفع شوند . زمانيكه مواد زايد در ظروف بسته بندي شد درسايت هاي محل دفن دفع شوند . احتياجات لازم به منظور جلوگيري از آسيب ديدن ظروف مذكور درحين عمليات تخليه و قرار دادن زباله ها در چنين محلهايي اتخاذ گردد.
به منظور اجتناب از پاره شدن يا آسيب ديدن بشكه ها ( ظروف ) ضمن تخليه بصورت جدا ازهم قرارداده شوند . سپس بوسيله خاك پوشانده شوند . همچنين به منظور حصول اطمينان از جاي گرفتن خاكها درميان ( لابلاي ) آنها بدقت كنترل لازم بعمل آيد . تجهيزاتي كه عمليات خاك ريزي را انجام ميدهند نبايد باعث مچاله شدن آسيب يا تغيير حالت ظروف شوند.
درحين طراحي سايت دفن زباله خطرناك بايد موضوع پيشگيري نشت شيرابه را پيش بيني نمود كه اين امر با استفاده از يك لايه خاك رس ودربعضي موارد علاوه برخاك رس از يك لايه غير قابل نفوذ استفاده ميشود .
يك لايحه آهك دركف محل دفن براي خنثي كردن PH شيرابه قرار داده ميشود . پوشش نهايي به ضخامت 25 سانتي متر يا بيشتر خاك جهت پوشاندن زباله استفاده ميشود . سايت دفن بايستي مرتبا"پايش و كنترل شوند هم بواسطه نظارت وهم از طريق نمونه برداري از چاههاي شاهد اين امر تحقق شود .
تصفيه زباله هاي خطرناك
مواد زايد خطرناك بسته به نوع ماده زايد نياز دارند كه بطور مناسب وكافي تصفيه شوند . عمليات مختلفي براي تصفيه مواد زايد خطرناك انجام مي گيرد كه ميتوان تحت عنوان تصفيه هاي فيزيكي شيميايي – حرارتي (گرمايي)و بيولوژيكي دسته بندي نمود كه ذيلا"به آنها اشاره خواهيم كرد:
1- جداسازي وفيلتراسيون :
2- فيلتراسيون روشي است كه براي جداسازي ذرات جامد از مايع كه با استفاده از يك بستر متخلل انجام مي گيرد . نيروي دانشي در فيلتراسيون يك گراديان فشار است كه در نتيجه نيروي جاذبه حاصل ميشود يا نيروي ساننتريفوژ خلاء‌يا فشار زياد بيش از حد فشار اتمسفر رخ ميدهد.
كاربرد فيلتراسيون براي تصفيه مواد زايد خطرناك به قرار زير ميباشد :
زلال سازي : ذرارت جامد معلق كه كمتر 10 ميلي گرم در ليتر ميباشند تغليظ و از جريان مايع حذف ميشوند كه اين امر با استفاده از فيلتر ضخيم و عبور جريان آنرا مستقيما"تخليه و يا بعدا پردازش نمود . جامدات معلق دريك جريان معكوس تغليظ ميشوند .
خشكاندن يا آبگيري از ماده زايد جامد:
آبگيري از لجن كه معمولا 30-1 درصد وزن آنرا مواد خشك تشكيل ميدهد هدفي است كه در اينجا دنبال ميشود . تغليظ جامدات در يك فاز انجام ميگيرد و يا اينكه ماده جامد جهت دفع و تصفيه بعدي هدايت خواهد شد كه معمولا با استفاده از فيلتراسيون كيك لجن انجام مي گيرد.
تصفيه به روش فيلتراسيون بعنوان نمونه ميتوان براي خنثي سازي اسيدهاي قوي با آهك يا سنگ آهك انجام ميگيرد يا همچنين براي رسوب دهي فلزات سنگين محلول با استفاده از سولفيد يا كربنات انجام مي گيرد كه پس از ته نشيني و ضخيم شدن جامدات بدست آمده بصورت لجن در مي آيند . لجن بدست آمده را مي توان بواسطه فيلتراسيون كيك آن را خشك نموده و پساب بدست آمده در مرحله ته نشيني نيز بواسطه فيلتر ضخيم تصفيه سپس دفع نمود.
2- رسوب دهي شيميايي :
بواسطه اين فرايند موا محلول به يك ماده محلول و تبديل آن به ماده با حلاليت كمتر انجام ميگيرد . بواسطه ته نشيني و يا فيلتراسيون مي توان جامدات ته نشين شده ( رسوبات )را حذف نمود. در تصفيه مواد زايد خطرناك فرايند داراي قابليت گسترده و وسيعي درحذف فلزات سمي مواد زايد مايع بواسطه تبديل آنها به شكل غير محلول ( جامد) ميباشد . غا لبا مواد زايدي كه حاوي آرسنيك – باريم – كادميوم – كرم – مس – سرب – نيكل – سلينوم – نقره – تاليوم و روي هستند منبع آنها فلزات حاصل از عمليات آبكاري و پاليش كردن ، رنگدانه هاي معدني – معدن كاري و صنايع الكترونيك ميباشند . مواد زايد خطرناك نيز داراي فلزات سنگين ميباشد . معمولا در نتيجه تخليه كنترل نشده در سايتهاي زباله هاي خطرناك از طريق شيرابه باعث آلودگي آبهاي زير زميني ميشوند .
3- اكسيداسيون واحياء شيميايي (redox ):
در چنين واكنشهايي يعني در وضعيت اكسيداسيون يك ماده واكنش دهنده ظرفيت الكتروني آن افزايش مي يابد درحاليكه ماده ديگر كاهش مي يابد . وقتي كه يك يون ، اتم يا مولكول الكترون از دست دهد آن ماده اكسيد شده و زمانيكه ماده اي الكترون بگيرد آن ماده احياء شده تلقي ميگردد. برخي از واكنشها در تصفيه زباله هاي با تركيب فلزي مانند تركيبات گوگردي – سيانيدي و كرمي همچنين درتصفيه بسياري از مواد زايد حاوي فنل و تركيبات گوگرد دار و حشره كش ، از آنجائيكه انجام چنين فرايندهايي تصفيه اي مستلزم اين است كه معمولا"جزاء واكنش دهنده واكنش شيميايي هردو در محلول حضور دارند . در بعضي از موارد نيز يكي از مواد واكنش دهنده محلول وماده ديگر يك گاز يا يك ماده با حلاليت كم وارد عمل ميشود.
چندين ماده شيميايي بعنوان عوامل اكسيدكننده وجود دارد ، اما به مقدار كمي در تصفيه مواد زايد مورد استفاده قرار ميگيرند . بعضي از عوامل اكسيد كننده كه معمولا"مورد استفاده قرار ميگيرند عبارتند از هيپوكلريت سديم – هيدروژن پراكسيد (آب اكسيژنه )- هيپوكلريت كلسيم – پرمنگنات پتاسيم و ازون را ميتوان نام برد.
عوامل احياء كننده در تصفيه زباله هاي حاوي كرم شش ظرفيتي – جيوه و تركيبات آلي فلزي ( ارگانومتاليك )و فلزات كيلاته كاربرد دارند . بعضي از تركيباتي كه بعنوان احياء كننده مورد استفاده قرار ميگيرند عبارتند از دي اكسيد گوگرد – سديم بور و هيدرايد و غيره . بطور كلي هزينه هاي تصفيه شيميايي بالاست و تحت تأثير قيمت وهزينه مواد شيميايي مصرفي است . تصفيه هاي اكسيداسيون واحياء بيشتر براي غلظتهاي پائين مناسب هستند ( مثلا" براي غلظتهاي كمتراز 1% ) درماده زايد .
4- تثبيت و جامد سازي :در مديريت مواد زايد خطرناك (S/S )يا solidifi cotion وStabili sation اصطلاحي است كه معمولا در طراحي تكنولوژي مناسب كارهايي بكار ميرود كه به كاهش حركت ( محدود ساختن )حركت آلاينده ها بيانجامد . تا از اين رهگذر مواد زايد را بنحو قابل قبولي آنها رامناسب دفع زميني سازند.
اين دو فرايند هايي هستند كه به منظرو بهبود وضعيت جابجايي و حمل مواد زايد همچنين تغيير خصوصيتهاي فيزيكي يا كاهش سطح بتوان از انتقال يا نشت آلاينده جلوگيري كرد . محدود ساختن درجه حلاليت آنها ، كاهش سميت اجزاء خطرناك ازجمله كارهايي كه دراين دوفرآيند با آن روبرو هستيم .
براي درك اين تكنولوژي بسيار مهم خواهد بود كه اصطلاحات زير را بدانيم .
Solidification : به فرايندي اطلاق ميشود كه طي آن موادي به زباله ها ( موادزايد) اضافه شده وتوليد يك ماده جامد مي نمايد.
Stabili sation : به فرآيندي اطلاق ميشود كه طي آن يك ماده زايد به يك تركيب شيميايي بسيار پايدار تبديل مي نمايند . اصل اين دو فرآيند در تصفيه مواد زايد براستفاده از واكنشهاي شيميايي درتبديل اجزاء‌سمي مواد به يك تركيب يا ماده غير سمي جديد مبتني است .
تثبيت شيميايي : اين فرآيند دلالت دارد بر تبديل آلاينده هاي سمي به يك تركيب جديد غير رسمي است .
Encapsulation : اين فرآيند يك فرآيند پيچيده است و شامل پوشاندن كامل يك ذره سمي يا توده ماده زايد با يك ماده جديداست . پوشاندن ذرات (اجزاء) مجزا تحت عنوان ميكروكپسولسيون يا پوشش جزئي در حاليكه پوشاندن توده مواد زايد يا مواد ميكروكپسوله شده را ماكروكپسوله كردن گفته ميشود .
در روش S/S بعضي از مواد زايد را ميتوان با عوامل پركننده كه قابل تخليه هستند مخلوط نمود . اين تصفيه ساده فقط براي مواد زايد با ويژگيهاي شيميايي ومناسب براي دفن بكار برد.
مهمترين كاربرد تكنولوژي Solidification براي پوشاندن مواد زايد حاوي فلزات است . تكنولوژي S/S ميتواند بعنوان تكنولوژي جايگزيني جهت تصفيه مواد زايد و آنها را براي دفن در زمين مناسب مي سازد. بعد از تثبيت ودفن آنها در زمين مقدار نشت آلودگي ماده زايد خطرناك درمحل دفن به حداقل خواهد رسيد.
5- تبخير : تبخير رابعنوان تبديل يك مايع از وضعيت محلول يا دوغاب به بخار تعريف كرده اند . همه سيستمهاي تبخير نياز به انتقال حرارت كافي از يك بستر گرمايي به مايع فرايند دارند تا مواد محلول فرار را به بخار تبديل نمايند.
عمل تبخيري كه در تصفيه مواد زايد خطرناك بكار ميرود همچنين دستگاهها و ابزار بكار رفته در فرآيند فوق ميتواند براي اشكال مختلف مواد زايد بكار روند موادي همچون مايعات دوغابها انواع لجن و قطرانها . در واقع بعنوان يك روش پيش تصفيه مورد استفاده قرار ميگيرد و جهت كاهش كميت مواد براي تصفيه نهايي قابل استفاده است . همچنين در مواردي كه هيج روش تصفيه ديگري يافت نشود روشي عملي و قابل اجراء خواهد بود . مثلا براي تغليظ تري نيتروتلوئن يا TNT و سپس سوزاندن آن .
6- اوزن زني : اوزن يكي از گازهاي نسبتا" غير پايدار است كه مولكول آن مركب از سه اتم اكسيژن وبصورت O3 است و يكي از قوي ترين عوامل اكسيد كننده شناخته ميشود . آن گاز ميتواند جايگزيني براي عوامل اكسيدكننده ديگر همچون كلر – هيدروژن پراكسيد ( آب اكسيژنه ) و پرمنگنات پتاسيم باشد . اوزن و پرتو UV (ماوراء‌بنفش )دركاهش سميت مواد زايد آلي صنعتي حاوي تركيبات آرماتيك و تركيبات كلردار آليفانيك همچون كتونها و الكلها مورد استفاده قرار ميگيرد.
تصفيه حرارتي (گرمايي )
دو روش بسيار مهم تصفيه درخصوص مواد زايد خطرناك مورد توجه قرار گرفته اند اين دو عبارتند از :
1- سوزاندن : سوزاندن را ميتوان هم بعنوان يك روش پيش تصفيه براي زباله خطرناك قبل از دفع نهايي و هم بعنوان يكي از منابع با ارزش بازيافت انرژي مورد توجه قرار گيرد . سوزاندن مواد گاهي بصورت كاملا" مخلوط وگاهي بصورت اجزاء جداگانه انجام ميگيرد كه جز اخير از آن بعنوان منبع سوخت استفاده ميشود .
تصفيه موادزايد خطرناك به روش سوزاندن همانند مواد زايد جامد شهري است .
2- پيروليز: بعنوان تجزيه شيميايي يا دگرگوني مواد زايد بواسطه گرما و در غياب اكسيژن تعريف ميشود . اين فرآيند يك فرآيند حرارتي براي تبديل مواد جامد ومايع كربن دار به تركيبات گازي و باقي مانده هاي جامد خنثي تثبيت شده اي مانند كربن و خاكستر ميباشد .
پيروليزفرآيندي دو مرحله اي است ومواد زايد خطرناك طي دو مرحله منهدم ميشود در مرحله اول مواد زايد حرارت ديده و مواد فرار آن مانند گازهاي قابل اشتعال ، بخار آب و غيره از كربن سوخته و خاكستر جدا ميشوند . در مرحله دوم تركيبات فرار تحت شرايط خاصي و كل تركيبات خطرناك بصورت كامل سوزانده ميشوند . كامل بودن احتراق باعث گرديد كه پيروليز جهت تصفيه مواد خطرناك به كار گرفته شود و كنترل دقيقي برفرآيند احتراق اعمال شود . اولين مرحله تصفيه پيروليز كه مرحله آندوترميك است و معمولا" در دماي 760-425 درجه سانتي گراد انجام ميگيرد . محفظه احتراق اصطلاحا پيروليزر ناميده ميشود .
تركيبات آلي خطرناك در دماي پائين ( حداقل ) بخار شده و باقيمانده بي خطري از خود برجا ميگذارند . درمرحله دوم مواد فرار ( بخارشده )در كوره فيوم سوزانده ميشوند كه از ضريب و تخريب بالا و با راندمان 99% برخوردار ميباشد . ازمزاياي ديگر اين فرآيند ميتوان به :
جدا بودن مراحل دوگانه فرآيند و قابليت كنترل بالاي دماي احتراق كامل همچنين امكان نصب قطعات آن ساده ميباشد اشاره نمود . فرآيند پيروليز را ميتوان براي مواد زايد جامد – لجن ها و مواد زايد مايع بكار برد . مواد زايد با ويژگيهاي زير با فرآيند پيروليز مناسب دارند .
مواد زايدي همچون پلاستيك طي فرآيندگرمايي دچار تغييرات كلي يا جزيي ميشوند .
مواد تشكيل دهنده لجن با ويژگيهايي همچون از جهت و خوردگي بالا
مواد با باقيمانده مايع زياد مانند لنجها و خاكستر فرار مايع بالا
مواد حاوي املاح وفلزات مانند سديم كلرايد Nacl – روي و سرب زمانيكه ميسوزند ميتوانند باعث مشكلاتي همچون ذوب شدن وتخريب سطوح مبدل گرمايي ميشوند .
تصفيه بيولوژيكي :
تكنيكهايي مورد استفاده براي تصفيه و دفع مواد زايد بيولوژيكي خطرناك عبارتند از :
1- تصفيه درخاك ( زمين ) : فرآيند تصفيه يا دفع مواد زايد دراين روش بدين صورت است كه در جايي كه ماده زايد با خاك مخلوط شده وتجزيه و نيز تغيير بشكل دهد كه اين امر از طريق مديريت صحيح محقق ميشود .
معمولا" روش ديگري كه دراين زمينه استفاده ميشود عبارتند از شخم زدن زمين ،كاشت آن و همچنين پخش لجن
اين روش روش دفع نهايي ميباشد و دروه نظارت كوتاهي دارد .
از ديگر ويژگيهاي خوب اين روش قدرت مهار حركت مواد تشكيل مواد زايد كه بستگي به فعاليتهاي بيولوژيكي – شرايط آب وهوايي – نوع خاك ( زمين )ومحل دارد.
روش فوق الذكر براي بخش آلي ماده زايد وقابل تجزيه بيولوژيكي بودن آن مناسبت دارد . همچنين براي موادي كه حداقل خطر براي محيط زيست دارند .
- فاكتورهاي مؤثر عملياتي دراين سيستم بشرح زير ميباشند :
1- خصوصيات ماده زايد از جمله قابل تجزيه بيولوژيكي بودن ماده . موادي چون مواد زايد راديواكتيو – مواد بافرايت بالا – واكنش دهنده – مايعات قابل اشتعال ومواد زايد معدني مثل فلزات سنگين اسيدها و بازها – سيانيد – آمونياك بوسيله اين روش قابل تصفيه نيستند.
قابليت تجزيه يك ماده زايد به شرايط زير بستگي دارد.
1- ساختار شيميايي ماده زايد – وزن مولكولي – قابليت انحلال آن در آب وفشار بخار آنها . حداقل ويژگيهايي هستند كه ماده زايد را قادر ميسازد كه براحتي تجزيه شود .
2- ويژگيهاي خاك :
مهمترين ويژگيهاي خاك كه در تصفيه مؤثراند عبارتند از PH – درجه شوري (ميزان املاح )- هوادهي – ظرفيت نگهداري رطوبت – دماي خاك
بعضي از ويژگيهاي خاك را درزمان كاربرد ماده زايد ميتوان اصلاح نمود . مثلا" با افزودن مواد مغذي يا آهك وغيره همچنين تنظيم ميزان بار چرخه عملياتي .
3- ميكروارگانيزمها : معمولا" خاك داراي تعداد زياد و انواع مختلفي از ميكروارگانيزم است . وجود چندين گروه كه غالبا" هوازي و در لايه سطحي خاك حضور دارند .
حضور جمعيت ميكروبي ونيز تنوع آن بستگي به مقدار رطوبت خاك – مقدار اكسيژن قابل دسترس – تركيب غذايي و ساير خصوصيات ديگر دارد .
گروههاي كليدي ميكروارگانيزمها در سطح خاك عبارتند از : باكتريها – اكتينو ميستها – قارچها – آمگها و پروتوزوآ هستند . علاوه بر اينها جانواران ريز و درشت همچون نماتودها و حشرات نيز حضور دارند.
4- تجزيه پذيري ماده زايد :فراهم بودن شرايط براي رشد گياه ميتواند براي رشد ميكروارگانيزمهانيز مناسب باشد . فاكتور هاي مؤثر در تجزيه ماده زايد عبارتند از PH خاك ( نزديك 7 ) مقدار رطوبت خاك معمولا بين 90- 30 درصد – دماي خاك (فعاليت ميكروبي يا كاهش دما به 10 درجه سانتي گراد ( كاهش مي يابد) و درنهايت مواد مغذي موجود در خاك
2- سيستم هاي آنزيماتيك :
آنزيمها پروئين هاي پيچيده اي هستند كه در همه جاي طبيعت يافت ميشوند . اين پروئين ها مركب از اسيدهاي آمينه ميباشند كه با تركيب با يكديگر تشكيل زنجيره پپتيدي مي دهند . آنزيمها ميتوانند تركيب شيميايي ماده زايد خطرناك را تغيير دهند و به محصولات غيرسمي تبديل نمايند كه مي توان آنها را از ميكروارگانيزمهاي رشد يافته در محيط هاي كشت استخراج نمود . مشخص شد كه بعضي از آنزيمهاي استخراج شده از ميكروارگانيزمها قابليت تبديل حشره كشها به تركيبات با سميت كمتر و پايدار را دارا هستند .
واكنشهاي آنزيمهاي كاهنده درجه سميت محدود به شرايط خارج سلولي نيستند بلكه بعضي از آنها ميتوانند حركت چندين ماده زايد مايع را در خاك مهار نمايند . فاكتورهايي مانند رطوبت دما – هوادهي – بافت خاك – مقدار ماده آلي – شرايط فصلي – دسترسي كافي به مواد مغذي برحضور يا عدم حضور آنها مؤثر هستند.
3- كميته كردن composting :اصولي كه جهت كمپوست كردن مواد زايد آلي خطرناك بكار ميرود همان اصولي هستند كه در كمپوست مواد آلي اما با كمي تعديل ميكروبيولوژي زباله هاي خطرناك با آنچه كه در تركيب كمپوست عادي استفاده ميشوند متفاوت ميباشند .
واكنش تجزيه فقط بر مولكولهاي خاصي از انواع زباله هاي خطرناك انجام ميگيرد.
كه معمولا توسط يك يا چند گونه ميكروبي كه بطور وسيعي درطبيعت يافت نميشوند . فاكتورهاي مهمي كه در كمپوست زباله هاي خطرناك تأثير دارند مانند فاكتورهايي است كه در همه واكنشهاي بيولوژيكي رخ ميدهد . پارامترهاي اصلي فيزيكي عبارتند از شكل و اندازه ذرات ميباشد . اما از فاكتورهاي محيطي مؤثر برعملكرد ( عمليات ) عبارتند از دما – PH – ميزان اكسيژن موجود – رطوبت و دسترسي كافي برمواد مغذي همانطور كه مي دانيم تكنولوژي كمپوست را ميتوان به دودسته تقسيم بندي نمود . روش windrow يا توده هاي باز و روش بسته يا pits كه روش اول خود به دو روش تقسيم ميشود.
روش به هم زدن وجابجا كردن و ديگر هوادهي تحت فشار
كمپوست نمي تواند چاره اصلي مشكل زباله خطرناك باشد سعي شود با در نظر گرفتن معايب و محاسن اين تكنولوژي ومقايسه آن با روشهاي ديگر ( تصفيه فيزيكي – شيميايي – حرارتي ) وبرحسب نياز بعنوان روشي براي تصفيه از آن استفاده شود.
4- تصفيه هوازي و بيهوازي :
مواد خطرناك با غلظت كم و زيادي درفاضلاب شيرابه و خاك وجود دارند . وجه مشخصه چنين مواردي بالا بودن مقدار مواد آلي است (بيش از 40000 ميلي گرم درليتر )همچنين پائين يا بالا بودن PH (12-2) بالا بودن مقدار نمك ( املاح )( گاهي تا بيش از 50% )وجود فلزات سنگين ومواد آلي خطرناك .
مواد زايد خطرناك را ميتوان به دو روش هوازي و بيهوازي تصفيه نمود .
در تصفيه هوازي : تحت شرايط خاصي ميكروارگانيزمها رشد مي كنند آنها نياز به منبع انرژي و كربن دارند كه بسياري از مواد زايد خطرناك قادر به فراهم كردن آن هستند .
همچنين مواد مغذي همچون ازت – فسفر – عناصر كمياب و اكسيژن .
تصفيه بيهوازي : يك فرايند تخريبي ( تجزيه ) بيولوژيكي است كه در غياب اكسيژن هيدروكربنها را از شكل پيچيده به تركيبات ساده تبديل مي كند و در نهايت تركيبات ساده را به Co2 ومتان مبدل ميسازد.
كاتاليز آنزيمي فرايند به شرايط حاص محيطي وتعادل جمعيتي وابسته ميباشد.
نتيجه گيري
اولين ايده در اين خصوص حمايت و تشويق صنايع يا منابع توليد كننده مواد زايد به كاهش يا محدود ساختن جريان توليد مواد زايد با استفاده از تكنيك هاي حداقل سازي mini mi zation است . اگر بعداز اين رويه هنوز توليد ادامه يابد اقداماتي كه بايستي انجام بقرار ذيل است :
1- تشخيص روند توليد ماده زايد خطرناك (جامد – مايع – گاز)
2- براي هر روندي كميته اي در نظر گرفته شود (بعنوان مثال متر مكعب در روز از ماده مايعي كه از يك لوله خارج ميشود )
3- شناسايي ويژگيها ومشخصات ماده زايد اعم فيزيكي – شيميايي و يا بيولوژيكي تعريف شود.
4- اصلاح روند حداقل سازي ماده زايد
5- درنظر گرفتن راهي براي تصفيه ماده زايد خطرناك ( دفن بهداشتي – سوزاندن و غيره )
6- در نظر گرفتن راهي براي دفع بي خطر باقيمانده هاي ماده زايد پس از تصفيه
بعلاوه بايستي مشكلات مربوط به محل و نگهداري مواد زايد خطرناك را بعنوان بخشي از مشكل درنظر گرفت وراهكاري دراين خصوص درنظر گرفته شود .
مطالب تصادفی:
اندازه گيري قليائيت - یکشنبه هفتم فروردین 1390
اندازه گيري سختي موقت - یکشنبه هفتم فروردین 1390
اندازه گيري نيتريت N- NO2- - یکشنبه هفتم فروردین 1390
اندازه گيري فسفات PO43- - یکشنبه هفتم فروردین 1390
اندازه گيري آمونياك - یکشنبه هفتم فروردین 1390
اندازه گيري نيتروژن كل Total Nitrogen - یکشنبه هفتم فروردین 1390
اندازه گيري BOD 5 - یکشنبه هفتم فروردین 1390
اندازه گيري اكسيژن مورد نياز واكنشهاي شيميايي (C . O . D) - یکشنبه هفتم فروردین 1390
تعيين ضريب تخليه جريان سنج يا لوله ونتوري (ونتوري متر) - یکشنبه هفتم فروردین 1390
نقش ميكروارگانيسم ها در حذف آلودگي هاي نفتي - یکشنبه هفتم فروردین 1390
مشاركت در حفاظت از كيفيت منابع آب و محيط زيست - شنبه ششم فروردین 1390
کتاب های مهندسی آب و فاضلاب 3 - شنبه ششم فروردین 1390
نرم افزار و کتاب های مهندسی آب و فاضلاب 2 - شنبه ششم فروردین 1390
استفاده از آبکند جهت نگهداری آب - جمعه پنجم فروردین 1390
آلودگی آب آشامیدنی توسط فلزات و کاتیون های سنگین - جمعه پنجم فروردین 1390
زلزله و آلودگی آب های زیرزمینی - جمعه پنجم فروردین 1390
روش منحصر به فرد برای تصفیه فاضلاب - جمعه پنجم فروردین 1390
تعيين مقدار اكسيژن محلول در آب (DO) - جمعه پنجم فروردین 1390
نرم کردن آب با آهک و سودااش - جمعه پنجم فروردین 1390
اسفاده ازمیکروب در تصفیه - جمعه پنجم فروردین 1390
مالیات بر ارزش افزوده آب و فاضلاب - جمعه پنجم فروردین 1390
صنعت کشتارگاه و روشهای تصفیه فاضلاب آن: - جمعه پنجم فروردین 1390
آب بندی و ایزولاسیون تصفیه خانه هاي فاضلاب - جمعه پنجم فروردین 1390
قانون تشكيل شركت هاي آب و فاضلاب - جمعه پنجم فروردین 1390
تصفيه خانه های فاضلاب تهران - جمعه پنجم فروردین 1390
ایا می دانید آب 3 ؟ - جمعه پنجم فروردین 1390
بهره برداری از منابع اب - جمعه پنجم فروردین 1390
تشکیل آب زیرزمینی - جمعه پنجم فروردین 1390
جمع آوری آب Water Harvesting: - جمعه پنجم فروردین 1390
تجارت محصولات آب وفاضلاب در دنیا - جمعه پنجم فروردین 1390
بهینه سازی فعالیت میکروارگانیسمها در تصیفه فاضلاب - جمعه پنجم فروردین 1390
شبکه فاضلاب شهرستان بابل - جمعه پنجم فروردین 1390
آئین نامه ایمنی تصفیه خانه های آب و فاضلاب مصوب 29/3/1389 - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
سختی‌گیری آب در روش آهک‌زنی سرد - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
لوله های بتنی انتقال آب و فاضلاب - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
مدیریت نگهداری شبکه های آبرسانی و آبیاری - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
نکات مشترک لوله گذاری - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
کاویتاسیون در سیالات - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
محاسبه حجم مخزن ذخیره آب - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
مقايسه كلر ، آب اكسيژنه و UV براي گندزدايي آب استخر ها - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
میزان نمک و زمان لازم برای احیاء رزین ها در دستگاه سختی گیر - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
انواع مختلف كاويتاسيون - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
ارتفاع مكش در پمپ ها - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
سختی گيرهای الكترونيكی - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
نصب پمپ ها در آبرساني - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
تعيين ايستگاه هاي پمپاژ - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
اطلاعاتی در مورد سیستم های انتقال آب - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
نحوه تعيين حجم مفيد مخازن آب تصفيه شده زميني - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
بررسي كليات طرح آبرسانی - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
سختی گیر - پنجشنبه چهارم فروردین 1390
آشنایی با انواع پلیمر و رزین - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
انواع راکتورهای شیمیایی - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
اثرات MTBE در آلودگی منابع آب - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
ام تي بي اي چیست؟ - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389
ضایعات تولیدی در صنایع فرایندی - چهارشنبه بیست و دوم دی 1389