تاریخچه آب و فاضلاب در استان تهران

درحال مشاهده: تاریخچه آب و فاضلاب در استان تهران

ادعونی اهدای خون

تاریخچه آب و فاضلاب در استان تهران

۱۳۸۹/۰۸/۰۷

12:0

امیرحسین ستوده بیدختی

تاریخچه آب در استان تهران

برخلاف اغلب شهرهای بزرگ دنیا, تهران در کنار رودخانه بنا نشده است؛ به همین دلیل بخشی از آب مورد نیاز این شهر با ید از نقاط دور دست و رودخانه های اطراف تامین و منتقل گردد. تا سال ۱۳۰۶، آب شهر توسط ۲۶ رشته قنات با مجموع آبدهی حدود ۷۰۰ لیتر در ثانیه تامین می گردید. در این سال عملیات احداث کانال انتقال آب رودخانه کرج به تهران آغاز شد. این کانال که ۵۳ کیلومتر طول داشت و آب را از روستای بیلقان کرج به جمشید آباد تهران منتقل می نمود طی چهار سال احداث گردید ؛ و با توجه به اینکه بیست کیلومتر از این کانال سرپوشیده و بقیه رو باز بود لذا احتمال آلودگی و تلف آب وجود داشت. از طریق این کانال مقدار ۵۳ سنگ به عنوان حق آبه و مقداری هم به عنوان سهمیه(نه هشتاد و چهارم) به آب تهران افزوده شد و به این ترتیب جمعاً قریب به یک صد سنگ (حدود ۱۶۰۰ لیتر در ثانیه) آب توسط جویها در شهر توزیع و به آب انبارهای منازل انتقال می یافت.

در سال ۱۳۲۹ طرح اولیه لوله کشی تهران برای جمعیتی معادل نهصدهزار نفر به مرحله اجرا درآمد و دو خط لوله فولادی به قطر ۴۰ اینچ و با ظرفیت ۲۴۲۰۰۰ متر مکعب در شبانه روز برای انتقال آب از آبگیر بیلقان به اولین تصفیه خانه تهران (جلالیه) در نظر گرفته شد. بهره برداری از خط اول خطوط لوله فولادی و تصفیه خانه جلالیه در سال ۱۳۳۴ آغاز گردید.

همچنین در سال ۱۳۳۳ به منظور مهار بارشهای آسمانی، مطالعات ساخت سد امیر کبیر در ۴۰ کیلومتری شمال غربی تهران (از آبگیر خرسنگ کوه)، در حوالی کیلومتر ۲۳ جاده کرج به چالوس نزدیک به روستای واریان آغاز گردید. ساختن این سد در سال ۱۳۳۷ شروع و در اوایل سال ۱۳۴۲ پایان یافت و بهره برداری از آن آغاز شد.

به منظور پاسخ گوئی به نیاز فزاینده تهران به آب شرب، تصفیه خانه شماره دو (کن) و دو خط لوله بتنی به قطر ۲۰۰۰ میلیمتر جهت انتقال آب ازآبگیر بیلقان به محل تصفیه خانه مزبور احداث گردید و از سال ۱۳۴۲ مورد بهره برداری قرار گرفت.

رشد جمعیت و سیل مهاجرت به تهران همچنان ادامه داشت و نیازهای جدیدی را ایجاد می نمود؛ لذا متصدیان امر بر آن شدند که برای افزایش ظرفیت تامین آب و توسعه تاسیسات چاره اندیشی و اقدام نمایند.در این راستا استفاده از منابع آب زیر زمینی مورد توجه قرار گرفت تا در کنار آب قنوات و سد کرج، بخشی از نیاز آبی تهران، بویژه در ماهای اوج مصرف (خرداد، تیر، مرداد، شهریور) را جبران نمایند. از سال ۱۳۴۲ حفر چاه های عمیق آغاز شد و روز بروز بر تعداد این جاه ها افزوده گردید.

در سال۱۳۴۰ مطالعه و ساخت سد لتیان در ۳۲ کیلومتری شمال شرق تهران به منظور مهار آب رودخانه جاجرودآغاز گردید. در طرح توجیهی ساخت این سد، تامین بخشی از آب تهران و آب کشاورزی دشت ورامین مورد توجه قرار داشت. سد لتیان در سال ۱۳۴۶ به بهره برداری رسید و استفاده از آب آن که به وسیله تونل تلو (به طول ۹ کیلومتر و به قطر ۷/۲ متر) به حومه شرقی تهران می رسد، آغاز گردید. از همان زمان، ساخت سومین تصفیه خانه تهران در منطقه حکیمیه تهران پارس مطرح شد. این تصفیه خانه در سال ۱۳۴۷ در مدار بهره برداری قرار گرفت.عملیات توسعه تصفیه خانه سوم و احداث تصفیه خانه شماره چهار در سال ۱۳۶۳ به اتمام رسید و مورد بهره برداری قرار گرفتند.

به دنبال افزایش نیازهای آبی تهران، مطالعات و ساخت یک سد خاکی روی رودخانه لار در شمال شرقی تهران در بلندیهای کوه کلان در دامنه قله دماوند در ناحیه ای به نام پلور در کیلومتر۶۵ جاده هراز(تهران- آمل) در سال ۱۳۵۳ آغاز گردید. ساخت این سد در سال ۱۳۶۰ پایان یافت و بهره برداری از آن در سال ۱۳۶۳ آغاز شد.

یکی از اهداف ساخت سد لار تامین بخشی از آب شرب تهران بود ولی به دلیل مشکل فرار آب، بهره برداری از سد مذکور به میزان ظرفیت اسمی آن میسر نگردید. آب ذخیره شده در مخزن این سد به وسیله تونل کلان (به طول ۲۰کیلومتر و قطر ۳متر) تا سه کیلومتری دریاچه سد لتیان انتقال یافته و پس از برق گیری در دو نیروگاه کلان و لوارک جهت تغذیه سد لتیان ازطریق رودخانه به این دریاچه می ریزد.
رشد بی رویه تهران وضعیتی را بوجود آورده که منابع آب موجود یعنی سدهای کرج، لتیان و لار و چاههایی که قرار بود فقط در ماه های اوج مصرف مورد استفاده قرار گیرند، دیگر کفاف مصرف شهروندان تهرانی را ننمایند و به ناچار برداشت از منابع زیرزمینی رو به افزایش نهاد. سقف مجاز برداشت از منابع زیر زمینی ۲۵۰ میلیون متر مکعب در سال تعیین شده است. آمار و نمودار (لینک در انتهای صفحه) میزان و منابع تامین آب تهران را طی سالهای ۱۳۳۴تا ۱۳۸۱ نشان می دهد؛ با توجه به آن ملاحظه می گردد:

    *
      برداشت طراحی شده و سیستماتیک از منابع آب زیرزمینی تهران(شامل چند سفره کوچک در شمال شهر مانند نیاوران، دره مقصود بیک و محمودیه ویک سفره بزرگ که از تپه های عباس آباد شروع شده و تا جنوب تهران ادامه دارد ) از سال ۱۳۴۲ آغاز گردیـده و نسبت آب تامــین شده از منابع زیرزمــینی به کل آب تامــین شده از۱۳/۵% در سال ۱۳۴۲ به ۴۹% در سالهای اخیر رسیده است.
برداشت از سد کرج با ظرفیت ۲۰۵ میلیون متر مکعب، در سال ۱۳۴۲آغاز و در این سال مقدار۵۶ میلیون متر مکعب از آب مورد نیاز تهران از سد امیرکبیر تامین و حداکثر برداشت از سد مزبور به مقدار ۳۳۹ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۷۳ بوده و در سال ۱۳۸۱ معادل ۳۳۰ میلیون متر مکعب از آب مورد نیاز شهر تهران از این سد تامین شده است.
در آغاز بهره برداری از سد لتیان در سال ۱۳۴۷ مقدار ۳/۱۳ میلیون متر مکعب از آب مورد نیاز تهران از این سد تامین شد و این مقدار تا سال ۱۳۶۳ به ۱۶۵ میلیون متر مکعب در سال افزایش یافت. با به بهره برداری رسیدن سد لار در سال ۱۳۶۳هر ساله مقداری از آب سد لار به دریاچه سد لتیان منتقل می شود.

سالشمار آب تهران

1324- بنا به تصمیم هیات دولت شرکتی با سرمایه 50 میلیون ریال تشکیل شد.

1301- ضرورت لوله کشی آب تهران مطرح شد و طرح احداث سد بر روی رودخانه های کرج و جاجرود مورد بررسی قرار گرفت.

1306- کم آبی نارضایتی های بسیاری را در مردم تهران برانگیخت.

1310- آب رودخانه کرج به تهران منتقل شد.

1325- لوله کشی تهران با شرکت خارجی الکساندر گیب منعقد شد که این شرکت طرح لوله کشی آب تهران را بر مبنای پیشبینی جمعیت 1376 هزارنفر و وسعت 570 کیلومترمربع با مصرف سرانه 150 تا 300 لیتر در شبانه روز تا افق 1359 ارائه داد.

1329- با آماده شدن مقدمات قانونی در 18 بهمن 1329، عملیات اجرایی آغاز و در سال 1333 به بهره برداری رسید.

1328- قانون بودجه اعطای وام به شهرداری جهت لوله کشی تهران را تصویب کرد. براساس تبصره 22 قانون بودجه سال 1328، بانک ملی ایران موظف شد تا اعتباری به مبلغ 1000 میلیون ریال برای لوله کشی آب تهران بصورت وام در اختیار شهرداری قرار دهد و تاسیسات و اموال لوله کشی آب شهر تهران و درآمد ناشی از حق اشتراک و آب ها و قنوات بعنوان وثیقه این وام بودند.

1331- قانون لوله کشی آب تهران تصویب ونگهداری بر عهده شهرداری بود.

1333- مدیریت آب شهر تهران برعهده سازمان آب تهران محول گردید.

1335- تعداد اشتراک 12680 مشترک بود.

1342- سال تاسیس وزارت آب و برق، تأمین و انتقال و بهره برداری آب برعهده وزارت نیروقرارگرفت.

1361- قانون توزیع عادلانه آب (ماده 21 تبصره 2) تاسیسات آب و فاضلآب را بر عهده شرکت های مستقلی به همین نام تحت نظر شهرداری ها قرار داد.

1364- لایحه قانون تشکیل شرکت های آب و فاضلآب توسط وزارت نیرو به مجلس داده شد.اما با وجودی که شور اول آن تصویب شده بود وزارت نیرو آنرا پس گرفت.

1353- سال تاسیس وزارت نیرو، مسئولیت آب و فاضلآب در حیطه عمل وزارت قرار داده شد.

1354- قانون تشکیل شرکت های تأمین و توزیع آب و تأسیسات آب و فاضلآب شهرها توسط دو مجلس تصویب شد اما اجرایی نشد.

1361- قانون توزیع عادلانه آب تصویب شد.

1364- وزارت نیرو و وزارت کشور مشترکاً پیشنهاد دادند که شرکتهای آب و فاضلآب زیر نظر وزارت نیرو باشد.

1368- معاونت آب و فاضلآب شهری در وزارت نیرو تشکیل شد.

1369- طرح تشکیل شرکت های آب و فاضلآب استانی توسط کمیسیون نیرو به مجلس شورای اسلامی ارایه شد و قانون تصویب شد (11/10/69) در این سال تعداد مشترکین به 719000 مشترک رسید.

1371- 24 فروردین شرکت آب فای استان تهران به ثبت رسید.

1374- شهر تهران به 6 شرکت منطقه ای تقسیم شد و به ثبت رسید.

1377- شرکت های آب و فاضلآب روستایی تاسیس شد.

1381- در مرداد ماه 1381 شرکتهای آب و فاضلآب روستایی به وزارت نیرو واگذار شدند .

1382- بخشنامه وزیر نیرو مبنی بر محدود کردن تعداد شرکت ها در استان ها به یک شرکت آبفا شهری و یک شرکت آبفا روستایی صادر شد. مجمع عمومی آبفا استان در جلسه فوق العاده 15/10/82 رای به انحلال شرکت های ششگانه شهر تهران داد.

1383- شرکت های 6 گانه شهر تهران منحل و بجای آنها شرکت آبفا شهر تهران که در همین سال تاسیس شده بود وظایف را عهده دارگردید.

تاریخچه سازمانی و مراحل استقرار شرکتهای آب و فاضلآب


سازماندهی ملی: مجریان طرح انتخآب شدند

توسعه مفاهیم: غیر دولتی بودن، عدم تمرکز، استقلال بخشی، اداره مهندسی، مردمی بودن فعالیتها
آموزش
تدوین و توسعه سیستمها و روشها
برنامه های ستادی در سطح ملی
استقرار شرکتها
ظرفیت سازی استانی
توسعه ستادی استانها
توسعه واحدها

سیر تکامل مدیریت آب و فاضلآب

تمرکز در سیاست گذاری و عدم تمرکز در مدیریت

توجه به حفاظت از منابع آب :

جلوگیری از آلوده شده منابع آب

جلوگیری از هدر رفت

حساسیت نسبت به دفع فاضلآب

توجه به سرمایه گذاری در بخش های:

افزایش اعتبارات

افزایش بهره وری از سرمایه گذاری

حرکت بسوی بنگاه داری و اقتصادی کردن فعالیت ها


پی گیری ساختار تعرفه ای و ارتباط اصولی با مصرف کنندگان.

شفاف کردن و قانونمند کردن روابط با مشترکین.

پی گیری وصول درآمدها.

حرکت بسوی کاهش زیان.

اعمال الگوی مصرف.

توجه ویژه به پاسخگویی و گزارشگری

تهیه الگوی مناسب گزارشگری مالی.

ارائه به موقع ترازنامه و صورتهای مالی .

پاسخ گویی به حسآب رسان و مجامع.

تهیه و ارائه و رعایت بودجه و مقررات مربوطه .

استفاده از فن آوری های پیشرفته و آخرین دستاوردهای علمی و تکنولوژیکی دنیا.

چشم انداز مطلوب بخش آب و فاضلآب در افق 1404


دسترسی و برخورداری صددرصد جمعیت شهری و روستایی کشور به آب شرب و بهداشتی با معیارها و استاندارهای کمی و کیفی.

دسترسی و برخورداری کلیه شهرها و روستاهای مواجه با بحران زیست محیطی به سامانه های جمع آوری، تصفیه و دفع فاضلآب (حدود 60 درصد جمعیت روستایی).

الزام تطبیق فرآیند تصفیه و دفع فاضلآب های صنعتی با استانداردهای ملی

تحقیق خودکفایی و خوداتکایی مالی واحدهای آب و فاضلآب در عرضه خدمات بر مبنای قیمت تمام شده.

دستیابی به ساختار اداری و مدیریتی کارآمد با هدف تسهیل و ارتقاء خدمات

دستیابی به تعادل و حفاظت کمی و کیفی منابع آب شرب و بهداشتی با نگرش جامع زیست محیطی

دستیابی به شاخص مطلوب هدر رفت آب در تاسیسات تامین، انتقال و توزیع.

دستیابی به فن آوری پیشرفته و روز آمد برای نیل به بهره وری مطلوب از تاسیسات آب و فاضلآب.

گسترش باور همگانی برای آب به عنوان کالای اقتصادی بدون جایگزین و استفاده بهینه از آن بر پایه الگوی مصرف.

ایجاد بستر و زمینه مناسب برای تنوع بخشی در روشهای توزیع آب (گسترش صنایع بسته بندی و ایجاد سامانه های دو شبکه).

دستیابی به شرایط مساعد جهت مشارکت بیشتر بخش خصوصی در مراحل ایجاد و بهره برداری از تاسیسات آب و فاضلآب.

دستیابی به اهداف مدیریت تقاضا با تغییر نگرش از مدیریت مصرف به مدیریت تقاضا در بهره برداری از منابع آب (تعادل بخشی بین تامین و تقاضا).

محــــــدودیتها


رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای دستیابی به آب با کیفیت بهتر.

رشد تقاضا و تشدید رقآب ت بین نیازمندیهای آبی بخشهای مختلف (کشاورزی، صنعت و شرب).

عدم تناسب توسعه و استقرار مراکز جمعیتی و صنعتی با پتانسیل منابع آب تجدید شونده.

محدودیت منابع آب تجدید شونده و کاهش شاخص سرانه آب .

افزایش مصرف سرانه آب ناشی از ارتقا سطح رفاه و بهداشت مردم .

بحران ناشی از خشکسالیها و نوسانات جوی و برداشت بیش از حد آب سفره های زیر زمینی.

روند رو به رشد آلودگی منابع آب ناشی از عملکرد بخشهای مختلف صنعتی، کشاورزی و انسانی.

محدودیت منابع مالی جهت سرمایه گذاری.

عدم توازن بین تعرفه ها و قیمت تمام شده ناشی از اعمال محدودیتهای قانونی برای منطقی ساختن قیمت خدمات آب و فاضلآب.

محدودیتهای قانونی برای منطقی ساختن قیمت خدمات آب و فاضلآب .

عدم وجود شرایط مناسب برای اعمال بنگاهداری اقتصادی در شرکتهای آب و فاضلآب.

نگرش سنتی به آب بعنوان کالای ارزان و قابل دسترس.

افزایش قیمت تمام شده محصول بدلیل لزوم انتقال آب از دور دست و تصفیه آب های با کیفیت پایین.

الـــــزامات


رعایت معیارها و استانداردهای ملی در ارائه خدمات آب و فاضلآب

توسعه تاسیسات تامین و توزیع آب شرب و بهداشتی و تاسیسات جمع آوری، دفع و تصفیه فاضلآب متناسب با رشد جمعیت در راستای توسعه شهرها و روستاها با رعایت معیارهای فنی.

استفاده از فن آوری ها ی پیشرفته در بهبود و ارتقا کیفیت منابع آب .

تدوین ضوآب ط و اعمال مقررات تعیین و حفظ حرایم کمی، بهداشتی و زیست محیطی (کیفی) منابع آب.

تدوین و اعمال ضوابط و مقررات لازم بمنظور جلوگیری از ورود آلایندهای صنایع و واحدهای آلوده کننده به منابع آب.

تاریخچه فاضلاب در استان تهران

متاسفانه بهره برداری از طرح های فاضلاب در کشور همگام توسعه طرحهای آبرسانی نبوده است. در شهرهای دیگر کشور مانند رشت، کرمانشاه، سنندج، خرم آباد و اهواز از چاه های جذبی و یا شبکه های سنتی استفاده می شد. در اصفهان انتقال فاضلآب با دست و چرخ سنتی انجام می گرفته و برای اولین بار در سال 1336 کار لوله گذاری شبکه آن آغاز گردید و تا سال 1340، 85 کیلومتر لوله گذاری شبکه فاضلآب انجام گرفت. در سال 1349 احداث تصفیه خانه آن و در 1354 سال مطالعه اول و دوم صورت پذیرفت. فاضلاب شهر های استان تهران نیز از گذشته که جمعیت زیادی نداشت از طریق چاههای جاذب دفع می گردید و جهت اجتناب از آلودگی آب چاهها و قنوات، تمهیداتی به منظور دور نگه داشتن چاههای فاضلاب از آنها بکار می بستند. با توسعه شهرها و رشد جمعیت، آبرسانی به سکنه به لحاظ کمیت از توان قنوات و چاه های سنتی خارج شد و آب از طریق احداث سد برروی رودخانه های کرج، لتیان و سپس لار به منتقل گردید.ورود آب از منابع جدید در چرخه طبیعی آب اثر گذاشته و باعث بالا آمدن تدریجی سطح آبهای زیرزمینی گردیده است و در بعضی از مناطق بیم آن می رود که باعث تداخل آن با چاههای فاضلاب شود که طبیعتاً آلودگی منابع آبهای زیرزمینی را نیز در این مناطق بدنبال خواهد داشت. در بعضی از مناطق میزان افزایش سطح آبها به حدی بود که حتی به زیرزمین ها نیز نفوذ کرد. از طرف دیگر توسعه شهرها به مناطق سنگی و رسی باعث احداث ساختمان در مناطقی شد که چاه های فاضلاب در آنها کارآیی لازم را ندارند. در نتیجه به تدریج قنوات و جوی ها معبر فاضلاب شده و یکی پس از دیگری به لیست منابع آب آلوده اضافه شدند. در حال حاضر یکی از بزرگترین طرح های شرکت، طرح فاضلاب شهر تهران است.
تاریخچه پروژه فاضلاب تهران

مطالعات مقدماتی طرح فاضلاب تهران توسط برنامه عمرانی سازمان ملل متحد (UNDP) و سازمان بهداشت جهانی(WHO) از سال 1350 آغاز گردید. گزارش نهایی مطالعات مرحله اول طرح در سال 1353 از طرف مهندسین مشاور الکساندر گیب و جان تیلور و با همکاری مهندسین مشاور " تهران بوستون و کورس " ارائه گردید که مشتمل بر طرح جمع آوری فاضلاب تهران و همچنین آبهای سطحی بوده است. در سال 1355 تکمیل مطالعات مرحله اول و انجام مطالعات مرحله دوم شبکه فاضلاب تهران توسط وزارت نیرو به مهندسین مشاور الکساندر گیب و جان تیلور و مهندسین مشاور اینفوتک و مطالعات جمع آوری آبهای سطحی به شهرداری تهران واگذار گردید. مطالعات تکمیلی مرحله اول در سال 1356 و برای محدوده 25 ساله خاتمه یافت. نظر به اینکه ادامه مطالعات چندین سال دچار وقفه گردید، لذا تغییرات عمده ای در مبانی مطالعات طرح به ویژه جمعیت، تراکم و بافت شهری و کاربری زمین بوجود آمد. در جهت به هنگام نمودن مطالعات قبلی براساس شرایط جدید طرح و بازنگری مرحله اول و انجام مطالعات مرحله دوم در سال 1364 به مهندسین مشاور ری آب واگذار گردید. بازنگری طرح مذکور در سال 1365 تکمیل شدو به تصویب سازمان آب منطقه ای تهران رسید و به دنبال آن مطالعات مرحله دوم آغاز گردید به دنبال تغییر کارفرمای وقت از سازمان آب منطقه ای تهران به شرکت آب و فاضلاب استان تهران و با توجه به هزینه های بسیار بالای اجرای طرح مذکور اقداماتی به منظور اخذ وام از بانک جهانی صورت پذیرفت که مجدداٌ اصلاحات و تغییراتی در مبانی مرحله اول در برداشت و به لحاظ بروز مشکلات عدیده ناشی از عدم دفع بهداشتی فاضلاب و نیاز به اجرای هرچه سریعتر طرح در سال 1372 کنترل مطالعات مرحله اول و انجام مطالعات دوم براساس تغییرات حاصله به مهندسی مشاور مهاب قدس واگذار گردید. طی جلسه مورخ 24/2/73 در شرکت آب و فاضلاب استان تهران، پس از بررسی مشکلات و ارزیابی نتایج مطالعات و کلیات طرح به تصویب رسید و به دنبال آن تهیه نقشه های اجرایی شروع شد.
آخرین وضعیت بخش فاضلاب

در بخش فاضلاب شرکت دارای 170 هزار مشترک فاضلاب می باشد که این تعداد مشترک حدود 17.6 درصد جمعیت شهرهای استان را تحت پوشش قرار می دهد. تعداد 11 تصفیه خانه فاضلاب در سطح استان در حال بهره برداری است و 2782 کیلومتر شبکه فاضلاب و خط انتقال نیز در مدار بهره برداری قرار دارد.
از تعداد 54 شهر استان برای تعداد 27 شهر مطالعات جمع آوری و دفع فاضلاب انجام شده و در تعداد 19 شهر عملیات اجرایی طرح فاضلاب در حال اجرا می باشد.

هدف گذاری شرکت بر اساس ارتقاء تاسیسات جهت تحت پوشش قراردادن جمعیت حدود 11 میلیون نفر در خصوص خدمات دفع بهداشتی فاضلاب در افق طرح ها است

مطالب تصادفی: