چاه آب و انواع آن
چاه آب حفرهای قائم و یک ساختمان هیدرولیکی میباشد که از سطح زمین شروع شده و تا داخل سفره آبدار ادامه مییابد و آب سفره در اثر نیروی ثقل و حرکت جانبی به درون آن نفوذ نموده و توسط سطل و یا پمپ استخراج میگردد.
چاهها را بر حسب روش حفاری، عمق، نحوه بهره برداری ، وضعیت زمین شناسی و لیتولوژی، عمق سطح آب سفره و اهداف حفاری به انواع ذیل تقسیم بندی میکنند.
1- چاههای اکتشافی و مطالعاتی که به منظور بررسی و مطالعه مشخصات هیدرولیکی و هیدرودینامیکی و ضخامت سفره آبدار ، لیتولوژی و عمق سنگ کف، وضعیت لایههای نفوذ ناپذیر در مناطق بکر و یا نا شناخته حفر میگردند. از این گروه چاههای پیزومتری به قطر 6 اینچ جهت مطالعه سطح دینامیک آبها حفاری میگردند.
2- چاههای بهره برداری عمیق، که عمق چاه حفر شده بیش از 50 متر بوده و توسط دستگاههای حفاری و یا بعضاً با دست حفاری میگردند. بهره برداری از آنها توسط پمپ توربینی و یا شناور صورت میگیرد.
3- چاههای نیمه عمیق: به دلیل بالا بودن سطح ایستابی دارای عمق نسبتاً کمیمیباشند حفر آنها بدلیل ارزانی نیروی کار معمولاً با دست صورت میگیرد و بهره برداری از آنها توسط پمپهای کمر چاهی سانتریفوژ که در نزدیکی سطح آب و در داخل دیواه چاه نصب میگردد، انجام میشود.
قطر چاههای دستی حدود یک تا دو متر و عمق آنها گاهی تا 100 متر هم میرسد. بعد از برخورد به آب، معمولاً برای آنکه آب ورودی به چاه مانع ادامه حفاری نشود از پمپهای سانتریفوژ برای تخلیه آب بهنگام کارکردن استفاده مینمایند. چنانچه جنس زمین از آبرفت درشت دانه غیر ریزشی تشکیل شده باشد، مقنی میتواند تا حدود 5 متر زیر سطح برخورد به آب، حفاری را ادامه دهد. ولیکن در زمینهای شولاتی، عملیات حفاری به سختی و باکول گذاری انجام میشود و چون نمیتوان بیش از چند متر در سفره آبی به حفاری ادامه داد بناچار مبادرت به حفر گالریهای افقی در جهات مختلف برای استحصال آب بیشتر مینمایند.
به علت محدودیت حفاری در زیر سطح ایستابی و ضخامت کم ستون آب در داخل چاه در فصول کم باران و ایام پر مصرف سال ، سطح آب این چاهها پایین رفته و لذا برای تامین آب مورد نیاز مرتباً میباید کف شکنی و لایروبی گردند
چاههای آرتزین
نام آرتزین از محلی بنام آرتز واقع در کشور فرانسه که برای اولین بار چنین چاهی در آن محل حفاری گردیده گرفته شده است.
هرگاه یک لایه نفوذ پذیر آبدار در بین دو لایه غیر قابل نفوذ قرار گرفته باشد، بهنگام حفاری و برخورد به لایه آبدار، سطح آب در داخل چاه بالا آمده و چنانچه فشار به اندازه کافی باشد آب از دهانه چاه خارج میشود.
چاه فلمن یا چاههای مخزنی گالریدار
در زمینهای از جنس رسوبات سست منفصل شن و ماسه و یا قلوه سنگ با سطح آب نزدیک به سطح زمین ، اقتصادی ترین روش استحصال آب در حجم زیاد، حفاری یک حلقه چاه قائم دستی به قطر 2 تا 5 متر و تا عمق چند متر زیر سطح آب بمنظور انباشت آب ورودی از گالریهای افقی میباشد . دیواره و کف این چاه را با بتن عایق بندی و مستحکم مینمایند. سپس گالریهای افقی متعدد در جهات مختلف و با شیب خیلی ملایم و به ارتفاع حدود یک متر از کف چاه عمود بر دیواره چاه در داخل سفره آبدار حفر مینمایند. طول این گالریها ممکن است به بیش از 100 متر هم برسد.
یکی از روشهای جدید احداث چنین چاههائی استفاده از ماشینهای مخصوص میباشد. حفاری چاه قائم برای اعماق بیش از 20 متر میتواند با دستگاههای حفاری مخصوص صورت گیرد. در روش فلمن FELMAN متخصص سوئیسی لولههای فولادی مقاوم بقطر 8 الی 16 اینچ که در قسمت پیشرو دارای یک مخروط فولادی بسیار مقاوم نوک تیز سوراخ دار میباشد، به کمک دستگاههای پرس هیدرولیکی با فشار حدود 70 کیلوگرم بر سانتی متر مربع در دیواره چاه و عمود بر آن در جهات مختلف و بطور شعاعی در داخل ماسههای سفره آبی و با شیب بسیار ملایم فرو برده میشود.
هنگام فرو بردن لوله فولادی، ماسههای سفره آبدار به همراه آب از راه سوراخهای مخروط پیشرو وارد لوله فولادی کم قطر تری که در وسط لوله فولادیهادی تعبیه شده، میگردد و همراه جریان آب از داخل این لوله وارد چاه اصلی مادر یا چاه جمع کننده میشود و توسط پمپ آب از درون چاه تخلیه میگردد. این عمل باعث میشود تا لوله با نیروی کمتری در زمین فرو رود بطوریکه میتوان این لولهها را تا حدود 80 متر در زمینهای از جنس رسوبات دانه ریز ماسهای فرو برد.
در خاتمه کار، لوله مشبک متناسب با قطر لولههادی و به قطر 7 الی 14 اینچ وارد لولههادی نموده و آنگاه لولههادی را بیرون میکشند. سطح مشبک در ارتباط با دانه بندی سازند از 20 تا 30 درصد کل سطح لوله را شامل میشود.
عمق چاه عمودی معمولاً تا 30 متر میرسد که امروزه با کمک روشهای حفاری نوین چاههای عمودی تا عمق 60 متر نیز حفاری میشوند و سطح آب از این بابت عامل محدود کننده عمق حفاری نمیباشد. بلکه جنس رسوبات آبرفتی و سختی و نرمیزمین عامل اصلی تعیین کننده حفاری میباشد.
این نوع چاهها در بستر آبرفتی رودخانههای دائمیو یا آبرفتهای با سطح آب زیر زمینی کم عمق با ضخامت کم حدود 3 تا 4 متر و گسترش محدود قابلیت بهره برداری بسیار زیادی دارند در حالیکه چاههای عمیق در لایههای کم ضخامت کارآیی ندارند. بنابراین مطالعه سیستماتیک مکان یابی در رابطه با منابع آب زیرزمینی و سطحی منطقه، زمین شناسی و توپوگرافی و هیدرولوژی ناحیه، وضعیت آبدهی سالیانه و حداقل و حداکثر دبی، ابعاد هندسی شیب و دانه بندی بستر اهمیت خاصی دارد. در مرحله بعدی برای مشخص کردن وضعیت آبدهی زمین و ضرایب هیدرودینامیکی لایه آبدار یک حلقه چاه اصلی بقطر 12 اینچ تا برخورد به سنگ کف برای آزمایش پمپاژ و 2 تا 4 حلفه چاه پیزومتر برای اندازه گیری سطح آب زیرزمینی بهنگام آزمایش پمپاژ، حفاری میشود. براساس نتایج بدست آمده محل چاه مخزنی، عمق و قطر آن و همچنین طول کورههای افقی و حدود آبدهی مشخص میشود و عملیات اجرائی بشرح ذیل صورت میگیرد:
ابتدا یک حلقه فولادی با لبه تیز برنده و به ارتفاع یک متر و باندازه قطر خارجی چاه که اصطلاحاً چاقو نام دارد، در روی زمین و محل حفاری قرار میگیرد. این حلقه پیشرو باعث سهولت حفاری و پایین رفتن بدنه بتنی چاه میگردد. اولین حلقه بتنی مسلح را بر روی آن قالب بندی و بتن ریزی میکنند. سپس اقدام به حفاری و تخلیه مواد موجود درون حلقه مینمایند. این عمل سبب پایین رفتن چاقو فولادی و حلقه بتونی مستقر بر روی آن میگردد. این کار تا رسیدن به عمق مورد نظر ادامه مییابد.
دقت و مهارت در اجرای کار از شرایط ضروری برای جلوگیری از کج شدگی چاه و یا ریزش زمین و از بین رفتن ماحصل کار میباشد.
در اولین حلقه بتونی که در پایین ترین نقطه چاه قرار دارد چند دریچه به فواصل مشخص در یک یا چند ردیف به منظور انجام حفاریهای افقی و زهکشی آب از سفره آبدار، قرار میدهند.
در خاتمه حفاری چاه قائم کف آنرا بتون مینمایند تا از فرار آب جلوگیری شود و در ضمن ماشین آلات حفاری افقی را بتوان مستقر نمود.
بعد از استقرار ماشین حفاری افقی در مقابل دریچهها یک شاخه لوله فولادی 10 اینچ به طول 3 متر که بر سر آن یک مته حفاری دایرهای پیشرو بسته شده است، از درون دریچه دیواره بتن توسط فشار جکهای هیدرولیکی بنام Pipe jaking به درون زمین فرو میکنند. لولههای بعدی را به این لوله بسته و به همین ترتیب به درون زمین فرو میکنند. این لولهها را هادی مینامند و در خاتمه حفاری گالری افقی، لولههای مشبک از جنس پلی استابیون مقاوم در درون آن کار میگذارند و سپس لولههای فولادی را یکی یکی بیرون میآورند. این لوله های مشبک، کار زهکشی آب از سفره زیر زمین را به درون چاه بعهده دارد و قطر آن معمولاً 2 اینچ کمتر از لولههادی است.
طول گالریهای افقی در صورتیکه به موانعی مثل تخته سنگ و یا تنه درختان قطور برخورد ننماید با توجه به بافت زمین و بسته به قدرت دستگاه حفاری بین 30 تا 50 متر میباشد.
پس از پایان عملیات حفاری گالریهای افقی، در دهانه خروجی آنها به داخل چاه قائم یک شیر فلکه که از سطح زمین قابل باز و بسته شدن باشد، نصب مینمایند.
میزان آبدهی این چاههای مخزنی بین 200 تا 400 لیتر در ثانیه و در شرایط مناسب تا 1000 لیتر در ثانیه نیز میرسد. بعد از آماده شدن چاه ابتدا کار توسعه با باز کردن شیر فلکه هر گالری و خروج آب ازداخل آن به درون چاه قائم تا خارج شدن شن و ماسه و گل و لای همراه آب و صاف شدن آن صورت میگیرد و این کار به نوبت برای هر گالری انجام میشود.
سپس اقدام به آزمایش پمپاژ و تعیین آبدهی مجاز چاه مینمایند.
چاه مخزنی میاندوآب در ساحل زرینه رود بیش از 1000 لیتر در ثانیه و چاه مخزنی ساحل زاینده رود اصفهان بیش از 500 لیتر در ثانیه آبدهی دارد.
بطور کلی اگراستحصال حجم زیادی آب از یک لایه آبرفتی با ضخامت کم مورد نظر باشد، حفر این نوع چاهها به دلیل تماس بسیار زیاد گالریهای افقی با پایین ترین سطح لایه آبدار، جوابگوی این نیاز میباشد.
چون آب استحصالی از پایین ترین قسمت لایه آبدار صورت میگیرد لذا عمل تصفیه فیزیکی و رسوبگیری مواد معلق توسط زمین بخوبی انجام میشود و حتی با وجود آب آلوده سطحی میتوان آب بهداشتی و تمیز از لایههای زیرین برداشت نمود.
حتی در مناطق دارای آب شور چنانچه یک رودخانه آب شیرین در جریان باشد میتوان به این وسیله از لایههای آبرفتی رودخانه حاوی آب شیرین استفاده نمود و حال آنکه حفر چاه عمیق در این مناطق اکثرا با شکست مواجه میشود.
علیرغم هزینه اولیه بالا برای احداث این قبیل چاههای مخزنی در موارد بسیاری میتوانند کاملا اقتصادی و مقرون به صرفه باشند.
عمر چاه عمودی بتنی بیش از 100 سال و عمر گالریهای افقی بین 30 تا 50 سال است که قابل بازسازی و استفاده مجدد است. آب استحصالی صاف و بهداشتی بوده و احتیاج به احداث تصفیه خانه با هزینه سنگین و گزاف ندارد. هزینه نگهداری ناچیز و بهره برداری آن در حد مصرف انرژی پمپها است. در مقایسه با چاههای عمیق نیز بسیار اقتصادی میباشد. طول عمر زیاد، آبدهی بالا معادل تا 15 حلقه چاه عمیق، شعاع حریم کم و بهره برداری آسان و از همه مهمتر قابل اجرا بودن در زمینهای آبرفتی با ضخامت کم از مزایای این چاههای مخزنی است.
بند پوشالي زرينه رود نماد دانايي گذشتگان در زمینه استحصال آب - یکشنبه بیست و ششم دی ۱۳۸۹
پسماند های ناشی از تصفیه آب و روش های دفع آن - یکشنبه بیست و ششم دی ۱۳۸۹
ایمنی در حفاری و گودبرداری - یکشنبه بیست و ششم دی ۱۳۸۹
ضدعفونی آب در برنامه های کوهنوردی - یکشنبه بیست و ششم دی ۱۳۸۹
شبکه فاضلاب شهرستان بابل - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
عمق نصب فاضلاب روها - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
ارزیابی اثرات فلز آرسنیک بر محیط زیست - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
ارزيابي اثرات فلز سنگين سرب بر محيط زيست - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
درباره GIS - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
ارزيابي اثرات فلز سنگين كادميم بر محيط زيست - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
آزمون مقاومت فشاری - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
تعيين سيليس در سيمانهاي با باقيمانده نامحلول بيش از يك درصد - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعیین سختی - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعیین کلر - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل ذوب قلیائی - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعيين اكسيد سديم و پتاسيم - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعيين اكسيد منيزيم به روش حجمي - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعيين باقيمانده نامحلول - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعيين درصد FeO در نمونه های سنگ آهن - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعيين سيليسدر سيمان و كلينكر - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعيين درصد رطوبت مواد - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعيين سيليـس آزاد - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعيين مقدار آلومينيم در بوکسیت - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعیین آهک آزاد - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعیین افت حرارتی - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعیین اكسيد كلسيم به روش حجمي - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعیین اکسید آهن در سیمان و کلینکر - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعیین اکسید کلسیم و اکسید منیزیم به روش وزنی - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
دستورالعمل تعیین قليائيت آب - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
نکات مهم استفاده از بوته پلاتینی - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
بوته های چيني و پلاتيني - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
تعاریف سیمان طبق استاندارد ملی ایران - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
سوپر هواده - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
حوادث و اتفاقات شبکه آبرسانی - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
کاویتاسیون یا همان حفرگی - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
اسمز معکوس یا روش های تبخیری؟ - شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۸۹
فرآیند تصفيه فاضلاب - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
برچسب گذاری زیست محیطی ایزو چگونه راهنمایی می کند؟ - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
افزايش عمر ساختمانها با كمك ميكروبها - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
آب در بتن عامل اصلی یا مخرب - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
آئين نامه ايمني در آزمايشگاه ها - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
تعیین هیدرازین در آب - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
تعیین آهن در آب - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
تعیین مواد آلي در آب - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
حذف آلودگي آبهاي زيرزميني و پسابهاي صنعتي - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
توزین با ترازوی آزمایشگاهی - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
تعیین کرومات آب - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
تعیین نیترات آب - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
تعیین آمونیاک آب - جمعه بیست و چهارم دی ۱۳۸۹
تعیین سولفات آب - جمعه بیست و چهارم دی