بررسی وضعیت سیل کشور : مشکلات و تنگناها

درحال مشاهده: بررسی وضعیت سیل کشور : مشکلات و تنگناها

ادعونی اهدای خون

بررسی وضعیت سیل کشور : مشکلات و تنگناها

۱۳۹۱/۰۶/۲۰

2:30

امیرحسین ستوده بیدختی

مطابق آمار تهیه شده توسط سازمان ملل متحد در میان بلایای طبیعی، سیل و طوفان بیشترین تلفات و خسارات ر ا به جوامع بشری وارد آورده اند، بگونه ای که تنها در یک دهه میزان خسارات ناشی از سیل و طوفان بالغ بر 21 میلیارد دلار در مقابل 18 میلیارد دلار خسارات ناشی از زلزله بوده است. این امر در کشور ما نیز صادق است و در اغلب سالهای گذشته حدود 70 % اعتبارات سالانه طرح کاهش اثرات بلایای طبیعی و ستاد حوادث غیر مترقبه صرف جبران خساران ناشی از سیل شده است . ضمن اینکه باید توجه داشت بدلیل بهبود روشهای ساخت و ساز و رعایت ضوابط و مقررات، ایمنی سازه ها و تأسیسات در مقابل خطراتی چون زلزله افزایش می یابد ولی متأسفانه روند طبیعی تو سعه در کشورهایی نظیر ایران باعث تخریب محیط زیست و منابع طبیعی شده و خسارات سیل مرتباً افزایش می یابد . رشد 250 درصدی خسارات ناشی از سیل کشور در پنج دهه گذشته مؤید این مدعاست. متأسفانه موضوع سیل و مدیریت و کاهش خسارات آن در کشور مورد توجه جدی قرار نگرفته و فقط زمانی که سیلاب مخربی جاری می شود و فاجعه ای بوجود می آید، توجه مسئولین و متخصصین به آن جلب می گردد. اگر چه بررسی طرحهای مهار سیلاب که به صورت محدود و پراکنده در سطح کشور مطالعه و اجرا شده اند، نشان می دهد یک راه حل مشخص و مطمئن برای کلیۀ مناطق سیلگیر وج ود ندارد اما بدیهی است پدیدۀ سیل علیرغم همۀ پیچیدگیهایش قابل بررسی و مطالعه بوده و می توان در جهت مهار وکاهش خسارات آن و حتی بهره برداری اقتصادی از سیل راه حل های مناسبی جستجو کرد. بر این اساس برنامه ریزی و انجام اقدامات جامع جهت پیشگیری و کاهش خسارات سیل در قالب طرحهای مطالعاتی و اجرایی از اهمیت بسزایی در راستای دستیابی به اهداف توسعۀ پایدار برخوردار می باشد. طبقه بندی سیل های کشور جریان سیل به طور عمده ناشی از رواناب سطحی می باشد که حاصل خصوصیات بارش و خصوصیات حوزۀ آبخیز است که در این میان، تأثیر پوشش گ یاهی و خاک در کاهش جریان سیل حوزه های کوچک کمتر از حوزه های با مساحت زیادی می باشد. دریک طبقه بندی کلی می توان سیلابهای رخداده در کشور را در دسته های زیر تقسیم بندی نمود: ناشی از بارش شدید در حوزه های معمولاً کوچک مانند سیل :(Flash Flood) الف) سیل ناگهانی گلابدره تهران ( 1366 ) ،ماسوله ( 1377 ) ، خیاو چای مشکین شهر ( 1380 ) ، گلستان( 1381 و 1380 ). وقوع این 2 نوع سیلابها معمولاً در فصل بهار و تابستان ناشی از عکس العمل سریع هیدرولیکی حوزه نسبت به بارش شدید می باشد و بدلیل ماهیت غافلگیرکنندۀ این نوع سیلاب، منجر به خسارات و ضایعات قابل توجهی می شود. ناشی از بارش نسبتاً شدید و طولانی مدت در حوزه های با مساحت :( River Flood) ب) سیل رودخانه ای زیاد و یا بارشهای متوالی بیش از ظرفیت نفوذپذیری حوزه مانند آنچه که در سال 1371 در جنوب کشور اتفاق افتاد و سیل استانهای سیستان و بلوچستان ، کرمان ، هرمزگان، بوشهر، فارس و خوزستان را در برگرفت. به خاطر بالا آمدن سطح آب دریا و یا دریاچه ها مانند بالا آمدن سطح :( Sea Flood) ج) سیل دریایی دریاچۀ خزر در سالهای 1371 تا 1375 ناشی از ذوب برفهای بالادست به دلیل افزایش ناگهانی دما :( Snow Flood) د) سیل ناشی از ذوب برف . که می تواند توام با بارندگی نیز باشد نظیر سیل رودخانه کارون در فروردین سال 1377 خسارات سیل کشور و خسارت نامحسوس (Tangible Losses) خسارات ناشی از سیل شامل خسارت محسوس و غیرمستقیم (Direct) می باشد که خسارت محسوس خود به دو صورت مستقیم (IntangibleLosses) طبقه بندی می گردند. (Indirect) خسارات محسوس مستقیم شامل موارد زیر می تواند باشد: - تلفات و ضایعات انسانی - آبگرفتگی منازل و اماکن مسکونی و صنعتی - آبگرفتگی مزارع و از بین رفتن محصولات کشاورزی و تلفات دامی - تخریب تاسیسات زیربنایی نظیر جاده ها و پلها و خطوط انتقال برق و شبکه های آب و گاز خسارت محسوس را می توان براحتی کمی کرده و در محاسبات توجیه اقتصادی مدنظر قرار داد. جهت تخمین خسارات سیل پس از تفکیک خسارات در هر بخش،باید مقدار کمی ضایعات مشخص شود. مهمترین دلایل تشدید خسارات سیل کشور بی شک مهمترین علت وقوع سیلها در رودخانه ها و مسیلهای کشور، بارش در حوزه آبریز مناطق سیل گرفته و بالادست آنها می باشد اما آنچه که مهم می باشد بررسی دلایل تشدید خسارات سیل ناشی از چنین بارندگیهایی می باشد در زیر مهمترین عوامل مؤثر در تشدید خسارات سیل بطور مختصر تشریح می شود:

• دخل و تصرف غیر مجاز در بستر و حریم رودخانه و مسیل ها که مطابق قانون توزیع عادلانه آب در اختیار وزارت نیرو بوده و معمولا با توجه به سیلاب با دوره بازگشت 25 ساله تعیین می شود .اشغال مجرا و بستر رودخانه تقریبا در تمام سیلهای حادثه اصولا عامل اصلی ایجاد خسارت و تلفات انسانی می باشد.

• تخریب منابع طبیعی و پوشش گیاهی منطقه از یک طرف ناشی از خشکسالی سالهای اخیر و از طرف دیگر در اثر توسعه بی رویه و دخل و تصرف غیرمجاز توسط عوامل انسانی بوده است. بدلیل کاهش پوشش گیاهی و تغییر کاربری اراضی، رواناب ناشی از بارش بعضاً تا بیش از 30 بر ابر افزایش یافته و در بخشی از مناطق که دارای شیب تند و از نظر زمین شناسی دارای خاک فرسایش پذیر بوده است، گل و لای زیادی جابجا شده و خسارات و تلفات بسیاری به بار آورده است.

• احداث سازه های تقاطعی نظیر پل و جاده بر روی آنها بدون توجه به شرایط هیدرولیکی و سیلابی رودخانه که منجر به تنگ کردن مسیر عبور جریان و بعضاً حتی انسداد مجرا می شود . در سیل های اخیر این مسئله عامل عمده افزایش تلفات جانی که اغلب از سرنشینان خودروهای عبوری از محورهای ارتباطی منطقه بوده اند، به شمار می رود.

• عدم توجه مناسب به هشدار و پیش بینی سیل و اتخاذ تدابیر مناسب در مواجهه با آن توسط دستگاه های ذیربط و مردم. روشهای پیشگیری و کاهش خسارات سیل با توجه به عملکرد و تجربه ده ساله گذ شته در زمینه مطالعه و اجرای طرحهای ساماندهی رودخانه و مهار سیل، ذیلا پنج محور اصلی طرحهای پیشگیری و کاهش خسارات سیل ارائه می گردد . بدیهی است اجرای هماهنگ و تؤام این محورهای پنجگانه می تواند به نتایج مؤثری جهت کاهش خسارات ناشی از سیل بیانجامد.

محور اول : مطالعه و اجرای طرحهای سازه ای مهار سیل این محور شامل سه بخش زیر می باشد و مطالعات و اجرای بخشهای مختلف آن می تواند توسط دستگاههای اجرایی ذیربط انجام شود: الف) ساماندهی و مهندسی رودخانه به منظور اصلاح و حفاظت مسیر رودخانه، تثبیت بستر و کنترل فرسایش و رسوب و طراحی سازه های کنترل سیل نظیر گوره هاو ... به دلیل رفتار طبیعی رودخانه و عدم تثبیت سواحل، سالانه شاهد جابجایی مسیل و فرسایش در نقاط دیگر رودخانه ها می باشیم و لذا تاخیر در اجرای پروژه های ساماندهی رودخانه ها، منجر به افزایش حجم کارهای باقیمانده می گردد. ب ) لایروبی و بازگشایی مسیر رودخانه به منظور افزایش ظرفیت عبوری جریان. ث ) بهسازی و افزایش ظرفیت آبگذری سازه های تقاطعی رودخانه و نیز حفاظت پایۀ پلها در مقابل آب شستگی. محور دوم : مطالعه و اجرای طرحهای غیر سازه ای این محور یکی از محورها و راهکارهای بسیار کارآمد و مؤثر در کاهش خسارات سیل می باشد که در دنیا مورد توجه قرار گرفته است . هدف اصلی این محور، دور کردن مردم از جریان سیل می باشد و شامل سه بخش اصلی است: الف) تهیۀ نقشه های پهنه بندی سیل و پیاده سازی حد بستر و حریم رودخانه ها به منظور مدیریت توسعه سیلابدشت . یکی از مهمترین عوامل تشدید خسارت سیل های اخیر در کشور، توسعه ساخت و ساز در سیلابدشت ها و دخل و تصرفات غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه ها ومسیلها می باشد . تعیین بستر وحریم رودخانه ها و مسیلها و تهیه نقشه های پهنه بندی سیل یکی از ملزومات و پیش نیازهای کلیه طرحهای پیشگیری و کنترل سیلاب از جمله سیستمهای هشدار سیل ، بیمه سیل، نحوه تعیین کاربری اراضی حاشیه رودخانه و آزادسازی محل عبور ایمن جریان رودخانه می باشد . وجود این نقشه ها در تعیین و ارزیابی خسارات وارده مورد نیاز بوده و ضرورت اجرای آن مورد تأئید وزارت کشور به ع نوان مسئول ستاد حوادث غیر مترقبه کشور نیز می باشد. لازم به ذکر است که تاکنون مجموعا 5000 کیلومتر از طول رودخانه های کشور تعیین حد بستر و حریم شده و برآورد می شود 37000 کیلومتر دیگر از طول رودخانه ها، دارای اولویت جهت انجام مطالعات پهنه بندی سیل و تعیین حد بستر و حریم می باشد. ب ) ایجاد سیستم های پیش بینی و هشدار سیل هواشناسی و هیدرولوژیکی پیش بینی سیل در مدت زمانی قبل از وقوع آن، که این زمان بستگی به ویژگی های حوضه آبریز و عوامل آب و هواشناسی منطقه دارد، فرصتی است که به سازمانهای مسئول و خود مردم این امکان را می دهد که نسبت به هشدار سیل و انجام اقدامات ضروری تصمیم گیری کنند و از خسارات سیل و تبعات آن بکاهند. ث ) برنامه ریزی و مدیریت چند مخزنۀ سدهای ساخته شده با هدف کنترل سیل و پیش بینی اثرات بهره برداری از سدهای در دست احداث. محور سوم : مدیریت حوزه و حفاظت آبخیز یکی از محورها و راهکارهای بسیار مؤثر در پیشگیری و کاهش خسارات سیل انجام پروژه ها و عملیات آبخیزداری است و خوشبختانه مطالعات و پروژه های زیادی در کشور انجام شده است، ولی به دلیل عدم حفاظت عرصه ها و آبخیزها، ضرورت توسعه و افزایش این اقدامات ، هم از طریق افزایش اعتبارات و هم پشتیبانی های اجرایی وجود دارد. الف) آبخیزداری شامل عملیات بیولوژیکی و مکانیکی به منظور تقویت پوشش گیاهی ، حفاظت خاک و افزایش نفوذپذیری و در نتیجه کاهش پتانسیل سیلخیزی منطقه. ب ) مطالعات آبخوانداری و پخش سیلاب به منظور استفاده موثر از جریا ن سیل و کاهش خسارات آن. ث ) مطالعات اصلاح و تغییر کاربری اراضی و ارائه کاربری های مجاز خصوصاً با توجه به مطالعات پهنه بندی سیل و سیلخیزی در کوتاه مدت و دراز مدت. (Action Plan) محور چهارم : تهیه و تدوین نظامنامۀ مدیریت سیل و طرح عمل در مواقع بحران به منظور ا یجاد آمادگی و هماهنگی بین مسئولین دستگاههای ذیربط در سه مرحلۀ زمانی قبل و بعد از وقوع سیل تهیه می شود که براساس آن تمهیدات سازمانی از قبل مشخص شده ای مانند تخلیه شهرها و روستاها یا بستن جاده ها و ... به مورد اجرا گذاشته می شود تا خسارات و خصوصاً تلفات ناشی از سیل به حداقل برسد . برای اجرای این پروژه پیشنهاد می شود گروه کاری متشکل از نمایندگان دستگاه های ذیربط تشکیل گردد. محور پنجم : آموزش همگانی و تخصصی هدف این محور ایجاد آمادگی در برابر سیلاب، لزوم توجه به هشدارهای صادره در این زمینه و ارائه پیامهای ایمنی و امدادی جهت کاهش خسارات سیل می باشد که می تواند از طریق چاپ و انتشار پوستر، بروشور، کتاب، تهیۀ فیلم و برگزاری کارگاه و نمایشگاه و ... انجام شود . انجام این پروژه از طریق کمیتۀ فرعی تخصصی پیشگیری از سیل و نوسانات آب دریا و طغیان رودخانه پیشنهاد می شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

موضوعات مرتبط: هیدرولوژی,آب شناسی ، مقاله,کتاب,اخبار,لغت نامه آب و فاضلاب

برچسب‌ها: سیل , باران , هیدرولوژی , آب

ادامه مطلب

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

درحال مشاهده: بررسی وضعیت سیل کشور : مشکلات و تنگناها

بررسی وضعیت سیل کشور : مشکلات و تنگناها

لیست مطالب

آرشیو موضوعی

برچسب ها

صفحات مهم

لینک دوستان

پیوندها

نویسندگان

آخرین مطالب

آرشیو