مرجع تخصصی آب و فاضلاب

چكيده
شهر تهران با وسعتي در حدود 70،000 هكتار فاقد يك سيستم كامل جمع آوري شبكه فاضلاب شهري بوده كه در طي ساليان اخير مطالعات و اجراي قسمت هاي اعظمي از آن در دستور كار مسوولين مربوط قرار گرفته است.
اجراي طرح فاضلاب تهران بعنوان يكي از بزرگترين طرحهاي تاسيساتي و زير ساختهاي شهري، همزمان با بحث آغاز علميات لوله كشي آب تهران (سالهاي 1377 و 1328 ) در محافل علمي و سياسي و اجتماعي وقت مطرح شد و با آغاز عمليات احداث شبكه توزيع آب تهران در سال 1330 چگونگي ايجاد تاسيسات فاضلاب تهران بطور جدي تري دنبال شد تا اينكه از (خرداد 1351 ) يك مطالعه بررسي قبل از سرمايه گذاري در مورد نيازها و امكانات موجود شهر تهران در رابطه با طرح فاضلاب ) از طريق سازمان (UNDP) و زهكشي آبهاي سطحي تهران تحت نظر دولت ايران توسط برنامه توسعه عمران سازمان ملل متحد آغاز گرديد. (WHO) بهداشتي جهاني از آن زمان تاكنون بررسي ها و مطالعات متعددي در خصوص اجراي طرح بزرگ شبكه جمع آوري، دفع و تصفيه فاضلاب كلان شهر تهران صورت پذيرفته است كه از جمله آنها مي توان به مطالعات طرح جامع فاضلاب تهران شامل بازنگري مباني گذشته طرح و تهيه الگوي كلي شبكه جمع آوري فا ضلاب شهر تهران براي كليه مناطق شهر و نياز به ساخت و احداث تصفيه خانه هاي فاضلاب را اشاره نمود . اين طرح از جمله طرح هاي بزرگي است كه مي توان به آن ا زديدگاه هاي مختلف اجتماعي، سياسي، اقتصادي، فني، محيط زيستي و … توجه فراوان نمود.
در اين مقاله سعي شده است تا ابعاد و تاثيرات مختلف اين طرح بزرگ از نقطه نظر و ديدگاه زيست محيطي مورد تحليل قرار گيرد .
در اين بررسي مسائل مختلفي از جمله مصالح و تكنيك هاي ساخت و ساز تاسيسات شبكه جمع آوري فاضلاب شهري ، بازيافت مصالح و استفاده مجدد از آنها و منابع پايدار انرژي و انرژي هاي تجديد پذير (با نگرش به استفاده مجدد از پساب تصفيه شده فاضلاب شهر )، مديريت منابع آب، مديريت بخران در محيط زيست، فرهنگ سازي و محيط زيست شهري و … مورد تحليل و ارزيابي قرار گرفته است.
واژه هاي كليدي: تهران، زير ساخت هاي شهري، شبكه جمع آوري و تصفيه خانه هاي فاضلاب، محيط زيست
-1 پيشگفتار
جمهوري اسلامي ايران از نظر آب وهوايي و تنوع زيستي، كشوري بسيار غني است، اما به لحاظ واقع شدن در منطقه خشك و نيمه خشك جهان، محيط زيست آسيب پذيري دارد . توسعه كشور در دهه هاي اخير عمدتا بدون توجه كافي و جامع به ملاحظات زيست محيطي صورت گرفته و صدمات غير قابل جبراني را به طبيعت آن وارد كرده است . در دهه هفتاد ، بويژه در سال هاي پاياني آن آثار و تبعات منفي ناشي از تخريب ها و آلودگي هاي زيست محيطي نمود بيشتري يافت. اين آثار منفي به همراه اصلاح نگرش سياستگزاران ، توجه به توسعه پاي دار يعني توسعه با حداقل تبعات منفي را به دنبال داشت كه از نتايج آن ، ملزم شدن به تهيه گزارشات ارزيابي زيست محيطي طرح ها را مي توان نام برد.
در كشور ما ارزيابي اثرات زيست محيطي در عين حال كه موضوع و مفهوم جديدي است ولي به لحاظ سابقه تاريخي مي توان نشانه ها و احكامي را با عناوين ديگر و بشكل ساده تر در قوانين و مقررات زيست محيطي قبلي ايران جستجو نمود. در قوانين، مقررات و ضوابط سابق كشور، اصطلاح متداول و شناخته شده اي تحت عنوان ارزيابي زيست محيطي يا وجود داشت و حتي انجام مراحل ارزيابي نيز Environmental Impact Assessment (EIA) ارزيابي اثرات زيست محيطي در شكل و مفهوم حاضر درمقررات قانوني گذشته پيش بيني نگرديده بود . براي نخستين بار در سال 1354 در آئين نامه 54 كميسيون هاي مجلسين وقت، صدور پروانه تاسيس هر نوع كارخانه و كارگاه /4/ جلوگيري از آلودگي هوا مصوب 29 جديد و توسعه و تغيير كارخانجات و كارگاه هاي موجود موكول به رعايت مقررات و ضوابط حفاظت و بهسازي محيط زيست شده بود . البته در ملاك عمل قرار گرفته و رعايت مي رشد و دامنه آن، بررسي و رعايت مقررات و ضوابط زيست محيطي يا ارزيابي موضوع صرفا از جهت تعيين محل استقرار كارخ انجات و …و يا نهايتا توسعه و تغيير محل آنها بود،
بنحوي كه احداث صنايع در محل كمترين پيامد زيست محيطي را داشته باشد.
خوشبختانه در سال هاي اخير، واحدي تحت عنوان دفتر ارزيابي زيست محيطي درحوزه معاونت محيط زيست انساني سازمان حفاظت محيط زيست ايجادگرديده و اجرا ي مقررات نظارتي مربوط به ارزيابي زيست محيطي طرح ها و پروژه هاي توسعه را بر عهده دارد.
-2 ضرورت ارزيابي اثرات زيست محيطي
بررسي سوايق موضوعي اجراي طرح ها و پروژه هاي عمراني در كشور نشان ميدهد كه در برنامه ريزي هاي گذشته، به مانند بسياري از كشورهاي درحال تو سعه اهميت و ارزش هاي منابع طبيعي و محيط زيست از ديدگاه تصميم گيران پنهان بوده و بسياري از آنها بدون توجه به ملاحظات زيست محيطي طراحي و بهره بر داري گرديده اند . حاصل و پيامدهاي چنين اقداماتي بروز آلودگي هاي مختلف و تخريب و تهي سايز شديد منابع محيطي در كشور ب وده است .
مسلما شبكه هاي جمع آوري و تصفيه خانه هاي فاضلاب را مي توان در زمره طرح ها و پروژه هاي عمراني محسوب نمود كه از اثرات كوتاه و بلند مدت زيست محيطي برخوردار ميباشند.
در حال حاضر هدف نهايي از حفاظت محيط زيست دستيابي به توسعه پايدار در قالب برنامه هاي اقتصادي هماهنگ با اصول حفاظت از محيط زيست و ممانعت از تخريب و تهي سازي منابع تجديدشونده و غير قابل تجديد مي باشد . از اين رو براي حل بنيادي مشكلات بحرامني محيط زيست مي بايد ديدگاه هاي كلان و زير بنايي توسه منطبق با قانونمندي هاي حفاظت محيط زيست طراحي شود و هرگونه سياستگزاري و برنامه ريزي توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي آينده كشور بر شالوده حفاظت محيط زيست و منابع طبيعي و بهره وري خردمندانه از اين منابع با نگرش ايجاد تعادل و تناسب بين قانونمندي هاي محيط زيست و توسعه پايدار صورت گيرد . كاربرد ارزيابي اثرات زي ست محيطي به عنوان يكي از ابزارهاي مديريت محيط زيست، چنانكه از سه دهه قبل در بسياري از كشورهاي توسعه يافته ودر حال توسعه معمول مي باشد، الزام استفاده از اين نگرش را براي پروژه هاي بزرگ عمراني تاكيد مي نمايد . لذا براي كاهش مشكلات زيست محيطي موجود، نخستين هدف ارزيابي زيست محيطي اطمينان يافتن از رعايت سياست ها وخط مشي هاي تعيين شده در برنامه ها و فعاليت هاي طرح ها و يا پروژه هاي مذكور در راستاي ضوابط، معيارها قوانين و مقررات زيست محيطي دولتي مي باشد. از اين رو ارزيابي شامل شناسايي كليه اثرات مهم طرح ها و يا پروژه هاي پيشين هادي است كه با ارائه گزينه هاي منطقي و مقبول، حداقل اثرات را باحداكثر افزايش كيفيت زندگي براي انسان ها و بيشترين اعتماد و اطمينان را در سطوح تصميم گيران و مردم ايجاد مي نمايد.
-3 قوانين و مقررات موجودمرتبط با ارزيابي اثرات زيست محيطي طرح هاي فاضلاب
در بررسي قوانين و مقررات و مصوبات موجود در زمينه ارزيابي اثرات زيست محيطي در ايران، هر نوع مصوبه و ضابطه ياماده و حكم قانوني كه در برگيرنده اين مفهوم بوده و يا بنحوي ارتباط با ارزيابي يا بررس محل استقرار فعاليت هاي عمراني و صنعتي داشته و يا در نهاي ت وضعيت پيشگيرانه اي را به لحاظ قانوني پيش بيني كرده باشد در زير مورد نظر واقع شده است.
فهرست برخي از قوانين، مقررات و مصوبات مربوط به ارزيابي اثرات زيست محيطي طرح هاي فاضلاب عبارتند از :
( -1 اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران (همه پرسي 1358
-2 قانون برنامه دوم توسعه كشور، مصوب سال 1373 مجلس.
-3 قانون برنامه سوم توسعه كشور مصوب سال 1379 مجلس
-4 قاون حفاظت و بهسازي محيط زيست مصوب سال 1353 مجلس
-5 قاون نحوه جلوگيري از آلودگي هوا مصوب سال 1353 مجلس
-6 آئين نامه اجرائي قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست مصوب سال 1354
-7 آئين نامه جلوگيري از آلودگي آب، مصوب سال 1373
-8 آئين نامه اجرائي قانون برنامه دوم توسعه، مصوب سال 1378
-9 آئين نامه جلوگيري از آلودگي صوتي، مصوب سال 1378
( -10 قانون تويع عادلانه آب (مصوب 1361
-11 آئين نامه جلوگيري از آلودگي آب تدوين شده توسط وزارت نيرو
و …
-4 پيش بيني اثرات
پيامدها و اثرات ناشي از فعاليت هاي پروژه هاي بزرگ عمراني در مراحل ساختماني، بهره برداري و پس از خا تمه بهره برداري مختلف بوده و داراي تفاوتهاي آشكار ازنظر شدت اهميت و دامنه مي باشند . براي ارزيابي پروژه هاي عمراني اثرات مختلف مي بايست مورد بررسي ، تحليل و تشريح قرار گيرند.
عمده ترين طبقه بندي اثرات شامل موارد زير مي باشند:
- اثرات برگشت ناپذير و غير قابل جبران، مانند تخريب زيستگاه هاي منحصر به فرد حيات وحش.
- اثرات قابل برگشت و تجديد پذبر، مانند بهره برداري از منابع آب هاي سطحي.
- اثرات مفيد مانند ايجاد اشتغال و فرصت هاي شغلي و يا كاهش ميزان بيكاري
- اثرات مشخص و مهم مانند، تخليه مواد زايد خطرناك درآب هاي سطحي
- اثرات كوتاه مدت مانند ايجاد سر و صداي مزاحم در مرحله ساختماني
- اثرات بلند مدت مانند سر وصدا
- اثرات استراتژيكي مانند سر وصدا
- اثرات استراتژيكي مانند تغيير در ساختارهاي قومي
- اثرات اوليه: مانند افزايش رسوبات ناشي از فعاليت هاي ساختماني
- اثرات ثانويه : مانند بر هم خوردن تعادل اكولوژيك رودخانه بدليل ورود رسوبات و آلاينده هاي آب درمرحله
احداث و يا بهره برداري پروژه
- اثرات ثالثيه: مانند كاهش جمعيت ماهيان تجاري در اثر بر هم خوردن تعادل اكولوژيك رودخانه
- اثرات مستقيم مانند سهولت دسترسي جوامع محلي به جاده ها و بزرگراه ها
- اثرات غير مستقيم مانند افزايش زيباسازي
ابعاد مورد بررسي براي اثرات زيست محيطي درمورد همه طرح ها وپروژه ها پس از بررسي وضعيت زيست محيطي
موجود درچهار بخش به شرح زير صورت مي پذيرد:
الف) اثرات زيست محيطي بر محيط فيزيكي
-1 اثرات بر خاك، موروفولوژي بر محيط فيزيكي
-2 اثرات بر آب، كميت آب و كيفيت آب
-3 اثرات بر اقليم، هوا و صوت: تغييرات هوا و بارش ها، كيفيت هوا
-4 اثرات ثانويه بين خاك، آب وهوا
ب) اثرات زيست محيطي بر محيط هاي طبيعي
-1 اثرات بر گونه هاي گياهي
-2 اثرات بر گونه هاي جانوري
-3 اثرات بر زيستگاه ها، چشم اندازها و ميسر مهاجرت پرندگان
ج) اثرات زيست محيطي بر محيط هاي اجتماعي و فرهنگي
-1 اثر بر سلامت و محيط بهداشتي مردم
-2 اثر بر محيط اجتماعي، اشتغال ، مسكن، آموزش
-3 اثر بر محيط فرهنگي، اعتقادات فرهنگي و مذهبي مردم، ميراث فرهنگي
د) اثرات زيست محيطي بر طرح هاي توسعه
-1 اثر بر ساير طرح هاي توسه كشاورزي، صنعتي و خدماتي منطقه
-2 اثر بر طرح آزمايش منطقه
-3 اثر بر كابري اراضي منطقه
-5 مطالعه موردي : اثرات زيست محيطي طرح بزرگ فاضلاب تهران
-1-5 اهداف طرح
در مطالعات طرح فاضلاب تهران سعي بر آن بوده كه بادر نظر گرفتن كليه طرح ها و تمهيدات در نظر گرفتهشده
درماطلعات قبلي، نسبت به ارائه راهكارهاي مناسب براي افزايش مدت طرح در منطقه مذكور و تك ميل طراحي شبكه فاضلاب اراضي باقيمانده شهر تهران اهتمام بعمل آيد . بطور كلي هدف اين پروژه اجراي فاضلاب تهران، اجراي شبكه و تصفيه خانه هاي فاضلاب براي شهر تهران مي باشد . اين پروژه اثرات مثبت زيست محيطي بخصوص از نقطه نظر تامين بهداشت عمومي و بهبود كيفيت آب هاي سطحي و زير زميني دارد . از پساب تصفيه شده و لجن تصفيه خانه در امر كشاورزي استفاده خواهد شد كه خود سبب افزايش محصولات كشاورزي و نيز حفظ منابع آب خواهدبود.
اثرات منفي اين پروژه در مقايسه با آثار مثبت زيست محيطي بسيار ناچيز و قابل اغماض بوده و بيشتر در ارتبا ط با مسائل ناشي از مرحله اجراي اين تاسيسات مي باشد.
-2-5 سيماي كلي طرح
ميزان نواحي مطالعه و اجرا شده شبكه فاضلاب تهران در مطالعات فاز اول قريب 16500 هكتار از اراضي شهر تهران را تحت پوشش خود قرار داده است . دامنه مطالعات طراحي شبكه جمع آوري فاضلاب تهران شام ل دو قسمت، يكي براي مناطق 20 گانه شهرداري تهران كه خد غربي حدود مطالعات آن منتهي به مسيل رودخانه كم است و ديگري براي مناطق غربي رودخانه كن (مناطق 21 و 22 شهرداري تهران) مي باشد. پارامترهاي اصلي طرح بشرح زير مي باشند:
جدول شماره ( 1)- پارامترهاي اصلي طرح فاضلاب تهران
شرح مقدار واحد
طول شبكه فرعي (اقطار كوچكتر ومساوي 400 م م) 7802 كيلومتر
طول شبكه نيمه اصلي و اصلي (اقطار بزرگتر از 400 م م ) 499 كيلومتر
تعداد تصفيه خانه موجود محلي بيش از 1 واحد
تعداد تصفيه خانه هاي فاضلاب موجود خارج از شهر (تصفيه خانه جنوبي) 1 واحد
تعدادتصفيه خانه هاي فاضلاب پيش بيني شده خارج از شهر 2 واحد
مجموع تعداد مدول هاي تصفيه خانه ها 20 مدول
جمعيت تحت پوشش هر مدول 525 هزارنفر

در حال حاضر تصفيه خانه هاي موجود شهر تهران فقط جوابگوي بخش كوچكي از جمعيت عظيم شهر تهران بوده وسيستم متداول دفع فاضلاب شهر تهران عمدتا روش سنتي چاه جذبي مي باشد . درمناطقي كه سطح آب زير زميني بالامي باشد . اين روش عملكرد مناسبي ندارد . در اين مناطق و در جاهائيكه زهكش هاي آب هاي سطحي براحتي و به سهولت در دسترس قرار دارند، فاضلاب مستقيم به اين سيستم تخليه مي گردد.
عواقب ناشي از سيستم دفع موجود درجنوب شهر بخوبي ظاهر شده است . در اين ناحيه آب هاي آلوده خروجي از چاه هاي جذبي (نشتاب هاي ) شمالي و زهكش هاي آب هاي سطحي باهم مخلوط گشته و حجم قابل ملاحظه اي از آلودگي را ايجاد مي نمايند كه همه اين موارد سلامت و بهداشت عمومي را تهديد مي نمايد.
سلامت و بهداشت عمومي از طريق استفاده از آب هاي بسيار آلوده مسيل هاي سرخه حصار و فيروزآباد در آبياري مزارع غلات نيز مورد تهديد مي باشد . علاوه بر اين لجن مسيل ها نيز براي كشاورزي مورد اس تفاده قرار مي گيرد كه خود عامل ديگري براي تهديد سلامت و بهداشت عمومي است.
با اج راي تصفيه خانه هاي فاضلاب تهران، پساب خروجي با كيفيت مناسب و بهداشتي براي آبياري زمين هايكشاورزي و لجن تصفيه خانه بعنوان كودمورد استفاده قرار مي گيرد . به همين منظور براي تصفيه خانه جنوبي كانال انتقالي پساب قبلا ساخته شده است.
با رعايتاستانداردهاي زيست محيطي كه در شرايطي كه امكان استفاده از پساب تصفيه خانه براي آبياري مستقيم زمين هاي كشاورزي نباشد، مي توان با بررسي هاي كامل اقدام به تغذيه پساب به آبخوان هاي دشت نمود تابدين وسيله به توسعه كشاورزي منطقه كمك گردد.
جدول شماره ( 2)- معيارهاي فاضلاب تصفيه شده براي تخليه در آّ هاي سطحي و يا استفاده در آبياري
كشاورزي بر اساس استانداردهاي سازمان حفاظت محيط زيست ايرات
شرح واحد تخليه به آبهاي
سطحي
استفاده در آبياري
كشاورزي
تغذيه سفره آبهاي
زيرزميني تخليه به چاه جذب
( 30 (لحظه اي 50 100 ( ميليگرم در ليتر 30 (لحظه اي 50 BODs
( 60 (لحظه اي 100 200 ( ميليگرم در ليتر 60 (لحظه اي 100 COD
- 100 ( ميليگرم در ليتر 40 (لحظه اي 60 TSS
6 - ميليگرم در ليتر 6 P كل فسفر
1 - 2/ ميليگرم در ليتر 5 NH آمونياك 3
10 - ميليگرم در ليتر 10 NO نيتريت 2
10 - ميليگرم در ليتر 50 NO نيترات 3
1000 100 100 MPN/100ml كليفرم هاي كل
400 400 400 MPN/100ml كليفرم هاي مدفوعي
- محدود و نامحدود ≥ 1 - No./R تعداد تخم هاي نماتد
لجن باقيمانده پس ازخشك شدن و ذخيره سازي به منظور استفا ده در امر كشاورزي و تقويت خاك بطور مداوم توسط
كاميون ها به مناطق مورد نظر حمل خواهد گرديد.
-3-5 جنبه هاي مختلف برري اثرات زيست محيطي اجراي طرح
-1-3-5 مصالح و تكنيك هاي ساخت وساز
-1-1-3-5 شبكه جمع آوري فاضلاب
الف- اجراي لوله گذاري به روش تونل زني سنتي يا روش نقبي روش تونل زني سنتي براي اجراي خطوط لوله فاضلاب تهران از ساير 250 ميليمتر تا 1600 ميليمتر مورد استفاده قرار مي گيرد . دراينروش ميله هاي قائم
به فواصل حدود 5 تا 7 متر بر اساس ملاحظات محلي، بين 2 آدم رو متوالي توسط مقني حفاري شده سپس كوره و ميله چاه ها را بهم متصل نموده و مقطع حفاري تونل بهتناسب سايز لوله فاضلابرو تعريق و رگلاژ مي شود . در شرايطي كه زمين حفاري از مقاومت و ايمني كافي برخوردار نباشد با استفاده از بلوك، چوب بست و كول اقدامات پيشگيرانه بعمل آمده و متناسب با شرايط تحت الارضي و مشخصات طرح بست ر سازي انجام شده ولوله هاي فاضلابرو جهت نصب به داخل كوره هدايت مي شوند . از آنجايي كه جنس لوله فاضلابرو تاقطر
400 ميليمتر پلي اتيلن است لوله ها قبل از انتقال به داخل كوره به هم جوش شده، لوله يكپارچه آماده شده جهت نصب حد فاصل 2 آدم رو متوالي به داخل كوره انت قال و كشيده مي شود . با توجه به خاصيت ويسكوالاستيسيته لوله هاي مزبور عمليات فوق براي لوله هاي تك جدارهلي اتيلن امكانپذير است وليكن براي
لوله هاي دو جداره پس از انتقال تك شاخه 6 يا 12 متري لوله ها اتصال لوله در داخل تونل و معمولا بجاي جوش با استفاده از كوپلر و اورينگ و يا اتصالات جمع شونده انجام مي پذيرد.
ب- اجراي لوله گذاري به روش پايپ جكينگ يا لوله راني
از روش لوله راني براي اجراي خطوط اصلي فاضلاب تهران از سايز 1200 تا 1600 ميليمتر استفاده شده است . استفاده از اين روش محصوصا در طول هاي كوتاه مثلا عبور از ت قاطع بزرگراه هاي پر ترافيك يا عبور از زير تاسيسات مدفون شهري چون كانال ها و تونل هاي آب و غيره متداول شده است . در شرايطي كه
جنس لايه هاي زمين نامناسب و ريزشي است و عمق خط لوله زياد است مشكلات استفاده از روش هاي عمول چون ترانشه باز يا تونل سنتي افزايش و ضريب ايمني كار كاهش مي يابد، لذا در چنين شرايطي روش لوله راني از جمله راهكار مورد قبول براي اين مسير ها است.
پايپ جكينگ تكنيكي براي نصب خطوط لوله، داكت ها و كالورت ها در زير زمين است كه همزمان با راندن لوله هاي مخصوص توسط جك هاي هيدروليكي قوي عمليات حفاري ن يز دورن شيلد در جاي لوله ها با دست يا كمپرسور انجام مي شود . طول درايو پاپ جيكنگ به علت افزايش اصطكاك جداره با خاك بخصوص در زمين هاي ريزيشي محدود است. از حدود 50 متر بيشتر لازم است در بدنه لوله ها سرواخ هايي جهت تزريق بنتونيت به منظور تسهيل حركت مولد و نياز به فشار كمتر جك ها تعبيه شود. حالت هاي مختلف سيستم هاي حفاري
شامل دستي و مكانيكي مي باشد.
-2-1-3-5 تصفيه خانه فاضلاب
روش هايي كه مي توان براي جمع آوري و دفع فاضلاب مورد استفاده قرار دارد عمدتا به دو روش كلي جمع آوري و و دفع د ور ازمحل تقسيم بندي مي شود . از روش هاي دفع در محل مي توان به چاه (onsite-disposal) دفع درمحل هاي جذبي و يا تراشنه هاي جذب و مخازن ذخيره اشاره كرد كه در اين روش نياز چنداني به احداث جمع آوري فاضلاب نمي باشد . در روش هاي دفع دور از محل، فاضلاب بعد ازجمع آوري توسط يكي از سيستم هاي متعارف و يا غير متعارف محل تصفيه خانه يا محل دفع نهايي هدايت مي شود.
الف – تصفيه خانه هاي متمركز
چنانچه از مفهوم كلمه متمركز نيز مشخص مي باشد اين نوع سيستم ها داراي يك شبكه به هم پيوسته در كل اجتماع مي باشد كه نهايتا توسط يك يا چند خط انتقال به طرف يك تصفيه خا نه هدايت مي شو و بعد از تصفيه، كل پساب به استفاده خاص مي رسد. در اين سيستم، شبكه جمع آوري مي تواند بصورت ثقلي يا تحت فشار باشد.
محاسن كلي اين روش عبارتند از :
- كاهش هزينه هاي اجرايي
- كاهش هزينه هاي بهره برداري
- استفاده از نيروهاي متخصص كمتر در زمان مديريت بهره برداري به لحاظ وجود يك مركز جهت تصفيه
معايب كلي اين روش نيز عبارتند از :
- طولاني شدن زمان اجراي كل سيستم
- عدم اجراء تمام سيستم به علت عدم تخصيص اعتبارات مالي
- عدم رضايت مردم از طولاني شدن طرح ها و همچنين از عدم بهره برداري از تاسيسات اجرا شده.
- مشاركت نكردن مردم بعلت عدم رضايت از طرح هاي در دست اجرا
- افزايش ريسك مخاطرات بهداشتي و زيست محيطي در نتيجه بروز حوادث غير مترقبه
ب- تصفيه خانه هاي غير متمركز
در اين سيستم ها به دو شكل عمل مي گردد:
(Onsite) - جمع آوري و دفع درجاSettled sewerage ) - استفاده از شبكه و تصفيه خانه در هر اجتماع كوچك قابل تفكيك در يك اجتماع بزرگ در اين نوع سيستم، حتي شبكه و تصفيه خانه هاي طراحي و اجراء شده كوچك، قابل بهره برداري با (system افراد كم تخصص مي باشد و علاوه بر آن مي توان از روش هاي ديگر غير از روش متعارف براي جمع آوري استفاده نمود.
محاسن كلي استفاده از سيستم هاي غير متمركز عبارتند از :
- كاهش ريسك مخاطرات بهداشتي و زيست محيطي در نتيجه بروز حوادث غير مترقبه
- بهره برداري از سيستم با استفاده از نيروهاي كم تخصص
- پايين بودن هزينه سرمايه گذاري اوليه به لحاظ كوچك بودن طرح ها
- مشاركت بيشتر مدرم بعلت بهره برداري سريع از طرح
از معايب اين سيستم نيازمندي به پرسنل جهت بهره برداري را مي توان نام برد.
-2-3-5 مديريت منابع آب
در اين قسمت، با توجه به موقعيت مكاني احداث تصفيه خانه فاضلاب تهران و استفاده مجدد از پساب آن براي آبيا ري مستفيم و يا تغذيه سفره هاي آب ي دشت ورامين، به بررسي شرايط و بيلان آبي اين دشت پرداخته مي شود . لازم به ذكر است كه اين بررسي براي ساير دشت هاي ناحيه از جمله دشت تهران، شهريار و فشاپويه نيز انجام شده است كه به جهت اختصار در اين قسمت از ارائه آن پرهيز ميشود.
-1-2-3-5 بررسي بيلان آبي دشت ورامين
منطقه مورد نظر در فاصله 50 كيلومتري جنوب شرقي تهران واقع شده و مساحت آن حدود 1475 كيلومتر مربع است .
اين منطقه از شمال به كوه هاي بي بي شهربانو، از شرق به ابتداي رودخانه جاجرود، از غرب به امتداد رود خانه شور و از جنوب به رودخانه كلو ختم مي شود . رودخانه جاجرود از شمال شرقي دشت، بعد از عبور از محل سد لتيان و ايستگاه 11 متر / هيدرومتري دروازه و بند ورامين وارد دشت ورامين مي گردد . متوسط آبدهي جاجرود در ايستگاه دروازه 04 مكعب در ثانيه گزارش شده است . بر اساس آمار موجود بخشي از آب اين رودخانه براي شرب به تهران انتقال يافته و بخش اعظم آن براي استفاده كشاورزي وارد دشت ورامين گرديده است . متوسط آب تخصيص يافته براي كشاورزي 8 متر مكعب در ثانيه است . آبدهي رودخانه شور در فاصله / 73 معادل 75 - 71 تا 74 - ورامين در فاصله سال هاي آبي 72 6 در سال هاي گذشته / 70 افزايش يافته (به علت موقعيت پايانه فاضلاب جنوب تهران ) و از متوسط 201 - سال هاي 75 8 متر مكعب در ثانيه رسيده است . درمحاسبات بيلان كل حجم تخليه و تغذيه در محدوده اي به مساحت 1122 / به 99
كيلومتر مربع، در سال بيلان حدود 10 ميليون متر مكعب كاهش حجم مخزن داشته است.
نظر به اينكه تخليه آب زير زميني اين ناحيه نسبت به تغذيه آن بيشتر است، روند تغييرات سطح سفره نزولي بوده و 2 متر اندازه گيري شده / 3 و 30 / 73 ) افت سطح آب 41 - ختي در دو حلقه از پيزومترهاي شمال دشت (در سال آبي 74 است. پيزومترهاي ح اشيه غربي دشت كه تحت تغذيه رودخانه شور و فاضلاب هاي تهران مي باشد . حدود يك متر افزايش سطح را نشان مي دهد . ناحيه اي از مركز دشت واقع در حد فاصل ورامين تا غرب و جنوب غربي پيشوا داراي -17/ 11 + متر و در دوره تخليه 5 / 18 + و 5 / تغييرات بسيار زياد بوده بگونه اي كه در دو پيزومتر در دوره 5 ماهه تغذيه 7 -14/3 متر كاهش سطح آب اندازه گيري شده است.
اين تغييرات شديد، گراديان هيدروليكي زيادي را به دنبال خواهد داشت . بطور كلي علل تغييرات سطح آبخوان ورامين را مي توان افزايش بهره برداري از چاه ها در سال هاي اخير و كاهش تغذيه آن از ناحيه جاجرود از شمال و افزايش در حاشيه غربي در رودخانه شور دانست.
9 ميليون متر مكعب در سال بيلان در آب زير زميني دشت ورامين به وقوع پيوسته است. / لذا كمبودي در حدود 87 27 ميليون متر مكعب پساب از تصفيه خانه جنوبي انتقال داده / لازم به ذكر است كه كانال در تهران در سال بيلان 2
است. قرار است با اجراي كامل طرح مصوب تصفيه خانه جنوبي حدود 8 متر مكعب در ثانيه پساب از طريق اين كانال براي كشاورزي دشت ورامين انتقال يابد . همچنين با اجراي سد ماملو و تخصيص 90 ميليون متر مكعب آب براي شرب شهر تهران ، معادل 3 متر مكعب در ثانيه پساب جايگزين تصفيه خانه جنوبي بظرفيت كانال اضافه شود.
-2-2-3-5 استفاده مجدد از پساب
با شناخت محدوده دشت هاي ورامين، تهران وشهريار و با توجه به موقعيت هاي پيشين هادي احداث تصفيه خانه هاي فاضلاب تهرانو نظر به دبي فاضلاب انتقالي به هر يك از گزينه ها مطابق با شكل فاضلاب تحت پوشش آن ها، مقدار پساب قابل تامين در تصفيه خانه هاي فاضلاب شهر تهران بشرح ذيل خواهد بود.
قابل توجه اينكه در هر دومورد تهران و ورامين نياز كل آب سال مقصد بيشتر از آب قابل تامين است، ولي در هر حال هدف سازمان بر افزايش آب مورد نياز كشاورزي است.
در ستون تامين شده نهايي درمقاطع طرح براي سا ل هاي 1380 الي 1400 در صورت كسر ميزان آب قابل تامين و در مخرج كسر ميزان نياز آبي كشاورزي در آن سال آورده شده است. براي مثال براي كشاورزي ورامين در سال 1380 كه نياز آبي آن برابر 650 ميليون متر مكعب برآورد شده است ميزان آب قابل تامين از منابع مختلف 643 ميليون متر مكعب 67 تامين مي گردد. / 264 و آب بازگشتي سطحي 138 / 311 ، آب زير زميني ورامين 719 / مي باشد كه به تارتيب از سد لتيان، آب زير زميني تهران 065474 صحيح باشد. / 1097 و 683 / * توضيح اينكه به نظر مي رسد اعداد ذكر شده در جدول سازمان آب به ترتيب 324 ب Ĥ همانطور كه از اينجدول مستفاد مي شود از طريق تصفيه خانه جنوبي ساليانه در حدود 408 ميليون متر مكعب پساب قابل توليد مي باشد، كه مي تواند براي افزايش تامين آب كشاورزي ورامين از طريق آن توسط سازمان آب منطقه اي تهران مورد استفاده قرار گيرد.
-3-3-5 مديريت بحران در طرح فاضلاب
-1-3-3-5 در زمان بهره برداري از شبكه
از جمله حوادثي كه ممكن است در زمان بهره برداري از شبكه هاي جمع آوري فاضلاب اتفاق افتاده و باعث نگراني (Flooding) مسوولين و بروز حادثه در سطح شهر و ايجاد مزاحمت براي شهروندان گردد، مسدود و پر شدن فاضلابرو شكستن و يا هر تغيير وضعيت هيدروليكي قسمتي از شبكه ، (Backwater) گرفتگي و پ س زدن فاضلاب در فاضلابرو ها به سطح معابر و يا داخل منازل و اماكن مي باشد . (Surcharge) فاضلاب به هر دليل و به تبع آن سرريز شدن فاضلاب لازمه جلوگيري از بروز اين حوادث و يا مقابله و رفع آن در صور ت بوجود آمد، در ابتدا تهيه و ذخيره تمامي اطلاعات و نقشه هاي بهنگام از كليه تاسيسات و متعلقات شبكه جمع آوري فاضلاب مناطق مثلا با استفاده از بانك هاي اطلاعاتي مي باشد تا در صورت بروزحادثه در درجه اول نسبت به شناسايي دقيق موقعيت حادثه و مناطق تحت تاثير ان اقدام GIS لازم بعمل آيد . در مرحله بعدي، شناسايي و تعريف موقعيت پست هاي امداد شبكه فاضلاب و حوزه تحت پوشش فعاليت آن ها بهمراه تجهيز آن ها به پرسنل آموزش ديده بهره بردار و ماشين آلات و وسايل لازم براي بهره برداري مناسب و انجام بازديدهاي دوره اي ، شستشوي شبكه وساز فعاليت هاي لازم مي باشد.
اما بايد توجه داشت كه اقداماتي نظير آنچه در بالا اشاره شد بيشتر جنبه مقابله و رفع حادثه هاي بوجود آمده درحين بهره بر داري دارد ولي مهمتر از آنها، طراحي هيدروليكي مناسب شبكه متناسب با ظرفيت پيش بيني شده براي سال براي هدايت فاضلاب به داخل (ByPass) هاي آتي و در نظ ر گيري تمهيداتي نظير نقاط سرريز فاضلاب با خطوط كمكي و …مي باشد. بديهي است درخصوص (SSO , CSO) مسيل ها و جريانات آب هاي سطحي و يا نقطه ديگري از شبكه سرريز فاضلاب به مسيل ها و جريانات آب هاي سطحي مي بايد به مسايل زيست محيطي آن و رعايت قوانين در اين زمينه (بطور مثال رقيق بودن كافي مخلوط بميزان سه تا شش برابر فاضلاب خام ) بخصوص در شرايط عادي توجه لازم را نمود اما درشرايط بحراني و اضطراري، شايد مجبور به عدول از اين قوانين شويم.
-2-3-3-5 در زمان وقوع حوادث (زلزله)
پس از وقوع زلزله و با گذشت تنها يك روز، مديران، با بحران فاضلاب هاي انساني روبرو خواهندبود. اين بحران خود زير مجموعه بحران هاي بهداشتي و بيماري هاي واگير دار و بحران هاي رواني ناشي از بوي تعفن و آشفتگي در سايت هاي اسكان موقت خواهد بود . بحراني كه قادر است تاموجب برافروخت ن اتش بحران هاي اجتماعي نيز گردد، كافيست توجه كنيدكه حداقل در روز، هر انسان نياز به دوبار استفاده از سرويس هاي بهداشتي و استفاده از حداقل ده ليتر آب جهت نظافت شخصي داشته باشد، به شرطي كه حمام را در نظر نگرفته باشيم كه در يك اجتماع پنج ميليوني اين ميزان آب يعني پنجاه ميليون ليتر كه برابر است با دوهزار و پانصد تريلي با حجم بيست هزار ليتر فاضلاب كه مي بايست از سطح شهر جمع آوري و دفع گردند.
حال اگر بخواهيم بصورت تخصصي با اين مشكل روبرو شويم مي بايست در ابتدا به شبكه هاي جمع آوري و دفع فاضلاب در شهرها نظري اجما لي انداخته و سپس به تغييرات حاصله از زلزله بر شريان هاي مذكور توجه كرده و برنامه اي متناسب براي آن طراحي كنيم.
همانطور كه مي دانيم استراتژي مسيرگذاري شبكه هاي فاضلاب و نحوه جمع آوري و هدايت فاضلاب توسط فاضلابروها بصورت ثقلي مي باشد يعني شريان جمع آوري فاض لاب مسيري معكوس توزيع آب را طي مي كند، بنابراين در ابتدا از واحدهاي مسكوني شروع مي كنيم، پس از زلزله بجز واحدهايي كه در برابر زلزله مقاومت كامل مي كنند و صدمات جبري سازه اي نمي خورند، مابقي ساختمان ها بعلت نوع سيستم سنتي لوله هاي جمع آوري فاضلاب، بر اثر شك ست لوله ها قابليت استفاده از سرويس هاي بهداشتي را از دست خواهند داد، در صورتي كه براي هر فرد در تهران مصرف سرانه ده ليتر در نظر بگيريم ما با پنجاه ميليون فاضلاب در روز روبرو هستيم كه مي ب ايست براي جمع آوري و دفع موقت آن توسط سرويس هاي بهداشتي عمومي به مردم سرويس بدهيم و اين به يعني حداقل ده هزار چشمه سرويس بهداشتي كه به هر پانصد نفر در روز هر چشمه سرويس بدهد و اگر هر بيست چشمه را يك سرويس عمومي در نظر بگيريم تعداد پانصد سرويس بهداشتي طراحي شده براي زلزله، كه داراي سيستم تصفيه فاضلاب مدفون و ضد زلزله بوده و در صورت ريزش چاه هاي جاذب قادر به ارائه سرويس پيوسته مي باشد لازم داريم.
علاوه بر اين مساله، فرو ريزش و اسنداد نقاط شبكه فاضلاب نيز مشكل ديگري است كه ممكن است در زمان زلزله بوجود آيد، چرا كه مكان يابي و رفع اشكال آن شايد تا چند هفته طول بكشد . همچنين فاضلا ب هاي صنعتي و شيميايي و نيز فاضلاب هاي سطحي كه ناشي از باران هستند ميتواند بر مشكلات ما بيفزايد كه توجه به آن ها الزامي است . نكته مهم ديگر، وجود تصفيه خانه هاي فاضلاب در سيستم فاضلاب شهر مي باشد كه در هر حالت مي بايست داراي توان بهره برداري لازم پس از زلزله نيز باشد.
در پايان وجود پرسنل بهره بردار و نيروهاي انساني كارآمد كه مي توانند پس از زلزله به باز نمودن شبكه فاضلاب كمك نمايند و نيز امكاناتي كه براي آنها از پيش تهيه نموده ايم، از تجهيزات و آموزش هاي مرتبط تا نقشه ها و اطلاعات حياتي پيرامون آنچه در شهر اختيار داريم نيز مي بايست مورد توجه كافي قرار گيرد.
-4-5 اثرات زيست محيطي اجراي طرح
پس از يك دوره بهره برداري اثرات مثبت طرح ظاهر خواهد شد . به دليل حذف فاضلاب از آب هاي سطحي داخل شهر، زيبايي و مطلوبيت شهر نمايان خواهد گرديد . كاربرد پساب تصفيه شده و لجن در امر كشاورزي منطقه سبب افزايش توليد غلات و كاهش وابستگي به كودهاي مصنوعي مي شود . با اين وجود يك منبع مطمئن آبياري و مواد غذايي براي گياهان و كشاورزي منطقه فراهم خواهد شد.
بدون شك اجراي اين پروژه سبب تغييرات مهمي در كيفيت بيولوژيكي، شيميايي و ميكروبيولوژ ي آب هاي سطحي منطقه بخصوص مسيل هاي فيروزآباد و سرخه حصار خواهد شد كه اين امر تاثيرات مفيدي بر سلامتي مردم بومي جنوب تهران (كه از اين آب استفاده مي كنند ) و مناطق كويري محافظت شده اي دارد كه پساب در نهايت به اين نقاط هدايت مي شود.
با رعايت استانداردهاي تعيي ن شده و ضد عفوني مطلوب، مشكلات بهداشتي و انتشار بيماري هاي ناشي از فعاليت هايي كه در آن ها انسان مستقيما با آب هاي سطحي تماس دارد، به شدت كاهش مي يابد . ضمنا در اثر عدم تخليه فاضلاب به چاه هاي جذبي از آلودگي آب هاي زير زميني به نيترات و ميكروارگانيزم ها جلوگيري خواهد شد.
جدول شماره ( 6)- خلاصه اي از اثرات زيست محيطي طرح فاضلاب تهرانموضوع شرح
-1 محيط فيزيكي
تغيير دائمي كاربري زمين جابجايي جمعيت جابجايي لازم نيست و فقط مي بايد حفاظت برخي خانوارهاي اطراف تصفيه خانه ها صورت گيرد
مزاحمت براي ساكنان اختلال و آشفتگي براي ساكنان بدليل دسترسي محدو، ازدحام وسايل، سر و صدا، گردو خاك و …
صدمات ساختماني فرونشيني احتمالي پس از كاهش سطح آب در اطراف زهكش هاي زير سطحي عميق در
بعضي از مناطق بو در فصل تابستان – نقس تجهيزات يا پروسس تصفيه لجن، عدم شستشوي شبكه
بصري/ منظري اثرات كوتاه مدت بصري (فعاليت هاي ساختماني و لوله گذاري )- اثرات بلند مدت
(احداث تصفيه خانه درمنطقه)
خسارات ناشي اززمين لرزه تخريب زير بناي فاضلابروها و تاسيسات ونتيجتا خرابي سيستم و خطر پخش آلودگي سيستم حمل ونقل افزايش رفت و آمد لجن ومواد ساختمني – اثر بر مسير مترو درتقاطع ها
-2 محيط اجتماعي
رفاه عمومي مزاياي بهداشتي طولاني مدت قابل ملاحظه طرح باعث افزايش رفاه عمومي مي گردد
اشتغال در مراحل ساخت، مديريت، نگهداري و بهره برداري از طرح – همچنين افزايش احتمالي
روستائيان كشاورز بواسطه بهبود وضعيت كشاورزي ايجاد مزاحمت براي افرادبومي
مكان هاي تاريخي وفرهنگي -نگرش عمومي عدم تمايل زارعين يا مصرف كنندگان به استفاده از فضولات انساني دركشاورزي – عدم تمايل به پرداخت هزينه انشعابات فاضلاب
-3 هيدرولوژي (آب هاي سطحي و زير زميني)
رودخانه ها، قنات ها و كانالها
بهبود طولاني مدت كيفيت آب در هنگام بهره برداري از سيستم پساب هاي صنعتي كاهش آلودگي مربوط به پساب صنايع بواسطه سيستم هاي پيش تصفيه كيفيت آب رودخانه بهبود كيفيت آب رودخانه هاي كرج و جاجرود در پايين دست دشت ورامين تامين آب كاهش ني از آبي كشاورزي از رودخانه جاجرود بواسطه استفاده از پساب تصفيه شده جهت آبياري آب مورد مصرف تفريحي بهبود طولاني مدت كيفيت آب سطحي
منابع آب زير زميني درتهران
كاهش هاي موضعي سطح آب تهران بدليل كاهش نشت فاضلاب – كاهش نياز به پمپاژ
آب هاي زير زميني جنوب تهران
كيفيت آب زير زميني درتهران
بواسطه كاهش نفوذ فاضلاب به سفره هاي آب زير زميني
استفاده از پساب تصفيه شده
در تغذيه آب زير زميني
دشت ورامين
افزايش دسترسي به منابع آب زيرزميني در دشت ورامين از طريق استفاده از سفره ها
-4 كشاورزي
توليد محصول بهبود ناشي از تامين آب در فصول كم آب، بهسازي خاك از طريق لجن و…
كاربرد كود كاهش مصرف كودهاي نيتروژنه و فسفره و صرفه جويي اقتصادي ناشي از آن
كيفيت محصول تجمع بالقوه فلزات سنگين مثلا كادميوم در محصولات مورد مصرف دام يا انسان
دام تاثيرات منفي بالقوه بر دام ها از طريق مصرف علوفه آلوده و يا پساب
سلامتي كارگران مزارع
-5 بهداشت
بهداشت عمومي و سلامتي كارگران
معرفي سيستم فاضلاب بهبود بهداشت عمومي از طريق كاهش تماس با آب سطحي آلوده و بهبودكيفيت آب
هاي زير زميني استفاده مجدد از پساب تصفيه شده لزوم رعايت استانداردهاي مربوطه استفاده مجدد از لجن تصفيه شده
اثرات زيان آور احتمالي بر سلامت مردم و يا كارگران كشاورزي چنانچه لجن بطور صحيح تصفيه و بكار برده نشود.
بهره برداري از تصفيه خانه فاضلاب خطر ناشي از توليد آيروسل در فرآيند لجن فعال تغذيه آب زيرزميني خطر آلودگي سفره ها ناشي از تغذيه پساب هاي آلوده
-6 محيط بيولوژيكي
زيستگاه هاي عمومي وجانوران
اختلال احتمالي محيط زيست جانوران وگياهان
گونه هاي حفاظت شده وزيستگاه ها
بهبود كيفيت آب شاخه هاي تغذيه كننده ناحيه تحت حفاظت پارك ملي كوير در پايين
دست دشت ورامين و مزاياي دراز مدت آن
-7 آب وهوا
آب وهواي محلي افزايش احتمالي تبخير در سطح شهنه هاي آبي ايجاد شده (تصفيه خانه ، حوضچه ها و(…
آب وهواي جهاني توليد محدودي از متان و دي اكسيد كربن در مراحل تصفيه و …
-8 ساير
برنامه جابجايي صنايع تامين فضاي سبز بهبود كيفيت آب سطحي در تهران، فضاي سبز را در مجاورت شهنه هاي آبي افزايش مي دهد
تامين خدمات در شهر برنامه استراتژيك بهبود خدمات شهري – بهبود زيباسازي طرح هاي تامين آب ساير تصفيه خانه هاي فاضلاب بهبود راندمان تصفيه از طريق ساخت ديگر تصفيه خانه ها و كاهش حجم فاضلاب
ورودي
دومين سمينار ساخت و ساز در پايتخت
پرديس دانشكده هاي فني دانشگاه تهران
3-1 خرداد 1385
مسائل زيست محيطي طرح بزرگ فاضلالاب تهران
سيد حميد جوادي
شركت مهندسي مشاور مهاب قدس
Javad_S@MahabGhodss.Com
١- مراجع
3] ضوابط و استانداردهاي زيست محيطي (در زمينه محيط زيست انساني ) – سازمان حفاظت محيط زيست – معاونت ]
امور محيط زيست انساني – تابستان 1378
4] طرح فاضلاب تهران – برنامه م ديريت زيست محيطي – سيستم پايش زيست محيطي – نسخه نهايي – شركت ]
فاضلاب تهران – مهندسين مشاور يكم – مهرماه 1383
5] طرح فاضلاب تهران – مطالعات زيست محيطي محل استقرار سيستم تصفيه فاضلاب جنوب تهران – گزارش شماره ]
-2 شركت فاضلاب تهران – مهندسين مشاور ري آب – تيرماه 1377
– 6] طرح جامع فاضلاب تهران – مطالعات شبكه و تصفيه خانه هاي فاضلاب شهر تهران – گزارشات شماره 1 تا 5 ]
شركت فاضلاب تهران – شركت مهندسي مشاور مهاب قدس – خرداد ماه 1383
7] مجموعه راهنماي ارزيابي اثرات زيست محيطي – سازمان حفاظت محيط زيست – معاونت محيط زي ست انساني
 – ]
ساکنين تپه تاريخي هگمتانه از آب لوله کشي استفاده مي کردند - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
مدیریت آب شهری، شعار روز جهانی آب سال 2011 اعلام شد - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
فناوري‌های شیرین سازی آب دریا - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
الهام از درختان در ساخت سيستم هاي هيدروليكي - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
باکتري ها و نانوفيلترها؛ چشم انداز آيندۀ فناوري آب پاک - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
نقشه برداري زميني - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
تاريخچه عکس برداري هوايي - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
همه چیز درباره پمپ های آبرسانی - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
نیمرخ های طولی وعرضی - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
پمپ های سری و موازی - سه شنبه بیست و ششم بهمن 1389
معرفي سيستم آبرساني قنات و بررسي احياي آن - دوشنبه بیست و پنجم بهمن 1389
ایمنی در کار: اصول و کاربرد در تصفیه خانه های آب - دوشنبه بیست و پنجم بهمن 1389
مضرات نیترات در آب آشامیدنی و حذف آن توسط فرآیند اسمز معکوس - دوشنبه بیست و پنجم بهمن 1389
سیستم های تصفیه فاضلاب - یکشنبه بیست و چهارم بهمن 1389
آموزش GIS - یکشنبه بیست و چهارم بهمن 1389
اثرات بهداشتي استفاده مجدد از فاضلاب - یکشنبه بیست و چهارم بهمن 1389
بكارگيري اشعه UV در گندزدايي آب شهري - شنبه بیست و سوم بهمن 1389
طراحی نرم افزار آبفا 2007جهت تعیین ماده منعقدکننده - شنبه بیست و سوم بهمن 1389
سيستم تيوب هاي ته نشين كننده براي تصفيه آب - شنبه بیست و سوم بهمن 1389
تصفیه فاضلاب شهری - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
آزمایش جارتست - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
حذف آلودگی های صنعتی از محیط زیست - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
معجزه خورشيد در شيرين كردن آب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
معماری تخت جمشید - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
بهره برداری از منابع آب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
آب زیر زمینی و محیط زیست - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
لایه آب دار - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
آلودگی آب های زیر زمینی با فاضلاب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
فرسایش و رسوب گذاری توسط آب های زیر زمینی - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
سه را برای بهداشتی کردن آب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
ضرورت مهار آب‌های‌جاری در بحران آب - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
آبهای زیرزمینی - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
کاویتاسیون در سیالات - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
گزارش موردي تهديد رودخانه حبله رود گرمسار بوسيله آلاينده هاي نفتي و… - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
داروهایی از فاضلاب و خاک - جمعه بیست و دوم بهمن 1389
آب های فانتزی - پنجشنبه بیست و یکم بهمن 1389
تصفیه آب با امکانات محدود - پنجشنبه بیست و یکم بهمن 1389
Piping پایپینگ - پنجشنبه بیست و یکم بهمن 1389
تصفیه آب و فاضلاب - چهارشنبه بیستم بهمن 1389
راهنمای نمونه برداری و انجام آزمایشات الزامی تصفیه خانه های فاضلاب - چهارشنبه بیستم بهمن 1389
اندازه گیری تری‌ نیتروتولوئنِ(TNT)در آب - چهارشنبه بیستم بهمن 1389
سختی آب Hardness - سه شنبه نوزدهم بهمن 1389
آموزش کامل اتوکد - سه شنبه نوزدهم بهمن 1389
فاضلاب و مسائل مربوط به آن - سه شنبه نوزدهم بهمن 1389
نیروهای هیدرواستاتیک - دوشنبه هجدهم بهمن 1389
نقش آب در انتقال بيماري ها - دوشنبه هجدهم بهمن 1389
مروری بر تحلیل فراوانی در هیدرولوژی - دوشنبه هجدهم بهمن 1389
فاضلاب صنعتی - دوشنبه هجدهم بهمن 1389
آزمایش میکروبی آب - یکشنبه هفدهم بهمن 1389
دستورالعمل بهره برداری و نگهداری از شبکه های جمع آوری فاضلاب شهری - یکشنبه هفدهم بهمن 1389