نگاه «محیط زیستی» از کجا آمده؟

درحال مشاهده: نگاه «محیط زیستی» از کجا آمده؟

ادعونی اهدای خون

نگاه «محیط زیستی» از کجا آمده؟

۱۳۹۰/۰۴/۱۶

14:49

امیرحسین ستوده بیدختی

آنچه امروز به فلسفه یا نگاه «محیط زیستی» معروف شده است، سابقه یی چندان طولانی ندارد. مدت های طولانی انسان خود را اشرف مخلوقات تلقی می کرد و همیشه و همه جا با محیط زیست به معنی متداول آن برخورد می کرد، حق خود می دانست که آن را به شیوه یی «انسانی» درآورده و خصوصیات طبیعی آن را تغییر دهد. جدیدترین نشانه های طرفداری از محیط زیست را می توان در دهه هشتم قرن گذشته میلادی مشاهده کرد.

در سال ۱۹۷۲ دو نشریه تخصصی دایر شدند که بیشتر مطالب آنها به تجدیدنظر در چگونگی استفاده از کره زمین اختصاص داشت. در سال ۱۹۷۲ «گلد اسمیت» و همکارانش با ارائه طرحی به نام «طرحی برای بقا» ایده توسعه پایدار و منابع محدود (منابع غیرقابل تجدید مانند مواد معدنی) را ارائه دادند. آنها تلاش می کردند که تضاد میان محدودیت های منابع محدود کره زمین و استراتژی های رشد نامحدود را آشکار سازند. گزارش معتبری درباره محدودیت های توسعه پایدار توسط کلوپ رم تنظیم شد. این باشگاه یک گروه غیررسمی بین المللی بود که نگران وضعیت و آینده بشر بود. کلوپ رم به منظور ارائه مدلی از وضعیت گذشته و آینده محیط زیست جهانی در فاصله سال های ۱۹۰۰ تا ۲۱۰۰ با قبول برخی فرضیه ها و با اتکا به ریاضیات ساده یی به برخی پیش بینی ها در مورد آینده منابع اقدام کرد. چارچوبی که در پیش بینی وضعیت آینده محیط زیست به کار رفت، بر اساس مجموعه یی از فرضیه ها درباره شرایط محیط زیست و ارزیابی آثار احتمالی شرایط مزبور بر محیط زیست شکل گرفت. پس از انتشار این گزارش بحث و جدل شدیدی درباره فرضیه ها و نحوه استفاده از آنها برای پیش بینی ها صورت گرفت. تعهدات کشورها و چگونگی استفاده کشورها از محیط زیست نیز از جمله موضوعاتی است که بحث و جدل های شدیدی درباره آنها درمی گیرد. مدافعان محیط زیست ایده رشد اقتصادی صفر را مطرح می کردند. تعدادی دیگر ادعا می کردند که محدودیت تعیین شده در سال ۱۹۷۲ در مورد محیط زیست افراطی بوده است. با این وجود نیل به توسعه اقتصادی با اعمال مدیریت منابع طبیعی و اتخاذ روش های مناسب و مقابله با بلایای طبیعی امکان پذیر است.

در سال ۱۹۷۹ هیات بازرسی کیفیت محیط زیست وابسته به دولت امریکا طی گزارشی موسوم به جهان ۲۰۰۰ به رئیس جمهور وقت چنین اظهارنظر کرد که اگر وضع بر همین منوال پیش رود ازدحام جمعیت، بیشتر و آلودگی زیادتر شده و ثبات اکولوژیک افول پیدا خواهد کرد و آسیب پذیری ناشی از آشفتگی های محیط زیست در مقایسه با امروز افزایش خواهد یافت و در نتیجه بروز تنش های حاد درباره جمعیت و منابع محیط زیست در آینده اجتناب ناپذیر است. با وجود آنکه نتایج ارائه شده در گزارش فوق مورد اعتراض تعداد زیادی از اقتصاددانان قرار گرفته است، اما شواهد بعدی نشان داد که برخی از پیش بینی ها درست بوده اند.

از سال های ۱۹۷۳ تا ۱۹۸۰ نگرانی جهانی بیشتر معطوف بحران انرژی ناشی از افزایش بهای نفت توسط «اوپک» بود و به مساله رشد جمعیت، تخریب محیط زیست و تحلیل منابع طبیعی چندان توجه نشد. با این وجود در سال ۱۹۸۰ توسط نهادهایی که استراتژی آنها حفاظت از محیط زیست در سطح جهانی بود، نگرش دیگری از علوم محیط زیست مطرح شد. مهم ترین چنین نهادهایی را می توان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، برنامه حفاظت محیط زیست سازمان ملل متحد و صندوق حمایت از حیات وحش دانست. این نهادها به تدریج بر این تفکر بنیادی تاکید ورزیده اند که حفاظت از محیط زیست با توسعه در تضاد نیست.

نشریه «استراتژی حفاظت جهانی» اولین نشریه یی بود که از طریق طرح موضوع توسعه پایدار توجه بسیاری از خوانندگان را به خود جلب کرد. «گزارش براندت» (کمیسیون مستقل مسائل بین الملل ۱۹۸۰) شکاف اجتماعی و اقتصادی بین شمال (جهان بسیار توسعه یافته) و جنوب (جهان در حال توسعه) را بیان و بر شناسایی مصالح دوجانبه آنها تاکید کرد. «گزارش برانتلند» و کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه (۱۹۸۷) بار دیگر بر لزوم توسعه پایدار تاکید کردند. هرگونه تلاش برای اجرای راه حل های محیط زیستی مستلزم توجه به اکولوژی و مسائل اقتصادی است. یک اقتصاددان به نام «دیوید پیرس» و همکارانش طرحی به نام «اقتصاد سبز» ارائه دادند. این طرح جدل انگیز منجر به روابط جدید اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بین کشورها شد. در سال ۱۹۹۱ همین سازمان ها به دنبال طرح استراتژی حفاظت جهان، طرح دیگری به نام «مراقبت از زمین» ارائه دادند. موضوعات این طرح در ارتباط با تعریف یک استراتژی برای زندگی پایدار شکل گرفته بود و در عنوان این گزارش «یک استراتژی برای زندگی پایدار» ذکر شده بود. دستیابی به هدف های گزارش برنامه های توسعه پایدار نیازمند هماهنگی با اخلاق و زندگی مردم است و اینکه اصول آن قابل اجرا باشند. علاوه بر این تلفیق حفاظت و توسعه در صورتی ممکن است که فعالیت ها و بهره برداری ها در حد ظرفیت تحمل زمین باشد. توسعه باید زندگی لذت بخش، سالم و مرفه را در هر جایی از جهان برای بشر فراهم کند.

كنوانسيونها و معاهدات زيست محيطی:

1)كنفرانس جهانی محيط زيست

اين كنفرانس از پنجم تا شانزدهم ژوئن 1972 در شهر استكهلم پايتخت سوئد با شركت مقامات و نمايندگان اكثر كشورهای جهان تشكيل شد.اين كنفرانس در پايان اجلاس،مبادرت به انتشار يك بيانيه با اعلاميه اصولی و يك طرح عملياتی يا اجرايی كرد كه به عنوان اسناد كنفرانس جهانی محيط زيست تلقی می شود.روز بازگشايی اين كنفرانس(5 ژوئن)به عنوان روز جهانی محيط زيست تعيين شده است.

2)كنفرانس سازمان ملل متحد درباره محيط زيست و توسعه

دومين كنفرانس بين المللی سازمان ملل در ارتباط با محيط زيست كنفرانس محيط زيست و توسعه،در ماه ژوئن سال 1992 با حضور روسا ونمايندگان بيش از 150 كشور در شهر ريودوژانيرو برزيل تشكيل شد و به اجلاس زمين يا همايش ريو معروف شد كه نتايج زير را دربرداشت:

بيانيه اصولي ريو پيرامون محيط زيست و توسعه،شامل دستور كار 21 يا دستورالعمل و اقدام در ارتباط با توسعه پايدار جهانی،اصل جنگل و دو كنوانسيون مهم و يا معاهده بين المللی تنوع زيستی و معاهده ساختاری سازمان ملل پيرامون تغييرات اقليمی(آب و هوا)می باشد.سومين كنفرانس سران زمين نيز در سال 2002 در ژوهانسبورگ برگزار شد.

3)كنوانسيون تنوع زيستی

اين كنوانسيون در سال 1992 در ريودوژانيرو منعقد شد و مشتمل بر يك مقدمه،42 ماده و 2 پيوست است و هدف از آن حفظ تنوع زيستی،استفاده پايدار از گونه های زيستی و سهيم شدن عادلانه و برابر در منافع حاصل از كاربرد منابع ژنتيكی،از طريق دسترسی مناسب به اين منابع و انتقال صحيح فناوری های مرتبط با در نظر گرفتن كليه حقوق مربوط به آن منابع و فناوری ها است.ايران در سال 1996 به عضويت اين كنوانسيون كه مكان آن شهر ژنو است درآمد.

4)كنوانسيون رامسر

كنوانسيون مربوط به تالابهای بين المللی،به خصوص تالاب های زيستگاه پرندگان آبزی مشتمل بر 1 مقدمه و 12 ماده است.هدف آن جلوگيري از هر گونه تجاوز و تعدی و تخريب در تالاب ها چه در حال و چه در آينده و شناخت ظرفيت های اساسی و بنيادی اكولوژيك تالاب ها و توجه به ارزش های اقتصادی،فرهنگی و علمی آنها و قابليت احيا و بازسازی آنها می باشد.اين كنوانسيون در سال 1971 در رامسر تشكيل شد و ايران در سال 1975 به عضويت آن درآمد.محل دبيرخانه در شهر پاريس است.

5)كنوانسيون تجارت بين المللی گونه های جانوران و گياهان وحشی در معرض خطر انقراض نسل(سايتيس)

اين كنوانسيون مشتمل بريك مقدمه،25 ماده و سه ضميمه تصويب و در سال های 1979(در بن)و در 1983(در گابون)اصلاح شد.هدف آن حمايت از گونه های جانوران و گياهان وحشی در معرض خطر انقراض به علت برقراری و اعمال كنترل های لازم در زمينه تجارت اين گونه ها،توسط صدور مجوزهای صادرات و واردات است.اين كنوانسيون در سال 1973 در واشينگتن منعقد شد و ايران در سال 1976 به آن پيوست.دبيرخانه آن در شهر ژنو واقع شده است.

6)كنوانسيون گونه های مهاجر

اين كنوانسيون در سال 1979 در شهر بن كشور آلمان به امضا رسيد و به كنوانسيون بن نيز مشهور است.اين كنوانسيون با هدف حفاظت از گونه های مهاجر زمينی،دريايی و هوايی و نيز حفاظت از زيستگاه مبدا و مقصد آنها ايجاد شده است.اين كنوانسيون از كشورهای مبدا و مقصد گونه های مهاجر می خواهد كه با انعقاد موافقت نامه های دو يا چند جانبه،اقدامات لازم برای حفاظت از گونه های مذكور در زيستگاه های آنها به عمل آورند.

7)كنوانسيون حمايت از ميراث فرهنگی و طبيعی جهان

اين كنوانسيون دارای يك مقدمه و 38 ماده است و هدف از آن برقراری شيوه های موثر در جهت حمايت جمعی و مداوم از ميراث های فرهنگی و طبيعی دارای ارزش های جهانی برجسته و استثنايی،طبق روش های علمی جديد می باشد.اين كنوانسيون در سال 1972 در پاريس منعقد شد و دبيرخانه آن نيز در همين شهر قرار دارد.ايران در سال 1975 عضويت در آن را پذيرفت.

8)كنوانسيون ساختاری سازمان ملل متحد درباره تغييرات اقليمی

اين كنوانسيون مشتمل بر يك مقدمه،26 ماده و 2 ضميمه است و هدف آن دستيابی به ثبات لازم در خصوص تراكم گازهای گلخانه‌ای در جو زمين به منظور جلوگيری از تغييرات اقليمی است،در حدی كه از تداخل خطرناك فعاليت بشر با سيستم آب و هوايی جلوگيری كند و اكوسيستم های بتوانند به صورت طبيعی با تغييرات آب و هوا تطابق يابند و اطمينان حاصل شود كه توليد مواد غذايی با تهديد روبه رو نبوده و توسعه اقتصادی به صورت پايدار ادامه میِيابد.كنوانسيون تغييرات اقليم در سال 1992 در نيويورك منعقد شد و ايران در سال 1996 به عضويت آن در آمد.دبيرخانه آن در ژنو سوئيس است.

9)كنوانسيون سازمان ملل متحد برای بيابان زدايی

اين كنوانسيون مشتمل بر 1 مقدمه،40 ماده و 4 الحاقيه است كه هدفآن بيابان زدايی و كاهش اثرات خشكسالی در كشورهايی است كه به طور جدی با خشكسالی و بيابان زدايی به ويژه در آفريقا مواجه هستند.اين كار با اقدام موثر در تمام سطوح و با حمايت و همكاری‌های بين‌المللی و مشاركت در چارچوب يك رويه جامع،همسو با دستور كار 21،مربوط به كنفرانس توسعه و محيط زيست و به منظور كمك به دستاوردهای توسعه پايدار در مناطق آسيب ديده صورت می‌گيرد.الحاقيه های اين كنوانسيون به شكل الحاقيه اجرايی منطقه‌ای برای آفريقا،آسيا،آمريكای لاتين و شمال مديترانه است.اين كنوانسيون در سال 1994 در پاريس منعقد شده است.

10)كنوانسيون وين برای حفاظت از لايه اوزن

اين كنوانسيون يك مقدمه،21 ماده و دو ضميمه و نيز پروتكل مونترئال درباره مواد كاهنده لايه اوزن،مصوب سال 1987 از پيوست‌های كنوانسيون وين،در مورد حفاظت از لايه اوزن می‌باشد كه هدف آن حفظ سلامت انسان و محيط زيست در برابر خطرات ناشی از تغيير و كاهش لايه اوزن می‌باشد.كنوانسيون وين در سال 1985 در وين تشكيل گرديد و ايران در سال 1990 با ارسال اسناد الحاق خود به دبيرخانه آن در نايروبی كنيا،به آن پيوست.

11)پروتكل مونترئال درباره مواد كاهنده لايه اوزن

پروتكل مونترئال كه هدف آن حفاظت از لايه اوزن برای پيش‌بينی و برقراری ضوابط و معيارهايی در جهت كنترل انتشار مواد كاهنده لايه اوزن در جهان بود،بعد از تصويب در سال 1987،دوباره در سالهای 1990(در لندن) و 1992(در كپنهاگن) اصلاح شد.ايران در سال 1990 به عضويت آن در‌آمد.دبيرخانه آن در شهر نايروبی می‌باشد.

12)كنوانسيون بازل درباره كنترل انتقال برون مرزی مواد زايد زيان بخش و دفع آنها

هدف اين كنوانسيون،الزام دولتها عضو به كاهش حجم نقل وانتقال برون مرزی مواد زايد و توليد اين مواد در حد بی ضرر به محيط زيست واعمال مديريت مناسب و موثر نسبت به نقل و انتقال و دفع مواد مذكور است كه در سال 1989 در بازل سوئيس منعقد شد و ايران در سال 1993 به آن پيوست.دبيرخانه آن در ژنو سوئيس می‌باشد.

13)كنوانسيون جلوگيری از آلودگی دريايی ناشی از دفع مواد زايد و ديگر مواد

اين كنوانسيون در سال 1972 در يك مقدمه،22ماده و3 پيوست تهيه شد و هدف آن كنترل وجلوگيری از آلودگی دريايی ناشی از تخليه و دفع مواد زايد،تشويق و حمايت از انعقاد قراردادها و توافق نامه‌ی منطقه‌ای مكمل اين كنوانسيون است.ايران در سال 1997 به آن پيوست و محل دبيرخانه آن در شهرهای لندن،مسكو،واشنگتن و مكزيكوسيتی است.

14)كنوانسيون منطقه‌ای كويت برای همكاری درباره حمايت ازمحيط زيست دريايی دربرابر آلودگی

اين كنوانسيون مشتمل بر 30 ماده و پروتكل مربوط به مبارزه با آلودگی ناشی از نفت و ساير مواد مضر،در موارد اضطراری است كه هدف آن جلوگيری و كاهش آلودگی محيط زيست دريايی خليج فارس و دريای عمان است.اين كنوانسيون در سال 1978 در كويت منعقد شد و ايران در سال 1980 به آن پيوست.دبيرخانه آن در كويت واقع شده است.

15)برنامه همكاری‌های زيست محيطی كشورهای جنوب آسيا

هدف اين برنامه حمايت و تشويق اجرای طرح هایی در جهت بهبود وضعيت محيط زيست اعم از طبيعی و انسانی و بهبود كيفيت زندگی در كشورهای جنوب آسيا و استفاده درست و پايدار از منابع طبيعی برای از بين بردن فقر و كاهش نابرابری‌های موجود،در كشورهای مذكور است كه در سال 1980 در كلمبوی سری‌لانكا منعقد شد وايران در سال 1991 به آن پيوست.دبيرخانه آن نيز در شهر كلمبو قرار دارد.

16)كنوانسيون حفاظت از محيط زيست دريايی خزر

اولين قدم در خصوص محيط زيست دريای خزر تدوين برنامه محيط زيست دريای خزر بود كه در سال 1998 تدوين گرديد.اين برنامه توسط پنج كشور ساحلی دريای خزر يعنی ايران،روسيه،قزاقستان،آذربايجان و تركمنستان با هدف حفاظت محيط زيست دريای خزر و توسعه پايدار منطقه و با كمك مالی سازمانهای بين‌المللی ايجاد شد.مهمترين رويكرد برنامه اين كنوانسيون در دوره چهار ساله اول،تدوين پيش‌نويس چارچوب كنوانسيون حفاظت از محيط زيست دريای خزر بوده است كه نوامبر سال 2003 در تهران به امضا رسيد و كنوانسيون تهران نيز ناميده می‌شود و دارای 37 ماده می‌باشد.(با برداشت از كتاب استاد فتايی)

پایگاه آگاهی رسانی محیط زیست ایران (زیستا)

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

موضوعات مرتبط: محیط زیست و آب و فاضلاب,لجن,مدیریت لجن

برچسب‌ها: محیط زیست

ادامه مطلب

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

درحال مشاهده: نگاه «محیط زیستی» از کجا آمده؟

نگاه «محیط زیستی» از کجا آمده؟

لیست مطالب

آرشیو موضوعی

برچسب ها

صفحات مهم

لینک دوستان

پیوندها

نویسندگان

آخرین مطالب

آرشیو