مرجع تخصصی آب و فاضلاب

اثرات سوء زيست محيطي هيدروكربن‌هاي هالوژن‌دار در محيط آبي

اثرات DDT در ماهيان شامل موارد زير است:

موجب تغييرات رفتاري و كاهش توليد مثل مي‌گردد.

روي نسبت مرگ و مير جوان‌ها اثر مي‌گذارد.

در بافت‌هاي بدن آنها ذخيره و مستقيماً براي بعضي گونه‌ها اثرات سمي دارد.

پارتيون و بي‌فنيل‌هاي پلي كلرينه شده[1] سي مرتبه سمي‌تر از DDT هستند و اثرات آنزيمي بازدارنده بيشتري را نسبت به DDT ظاهر مي‌كنند از آنجا كه اين هيدروكربن‌ها  در بدن تجمع مي‌يابند چون محلول در چربي هستند در بافت‌هايي با غلظت‌هاي چربي بالاتر حضور دارند در نتيجه در اوقات تغذيه كم حيوانات از ذخاير چربي خود استفاده مي‌كنند و اين مسأله باعث افزايش هيدروكربن‌هاي كلردار در حال گردش در بدن تا يك سطح خطرناك مي‌شود. ماهي Sole با مقدار چربي دو برابر بي مهرگان و تغذيه گوشتخواري آلوده‌ترين مورد است. در سيل خاكستري[2] نرها محتواي DDT و PCB بيشتري نسبت به ماده‌ها دارند اما ماده‌ها دي آلدرين بيشتري را در خود ذخيره مي‌كنند از اين نكته مي‌توان نتيجه گرفت كه اين تركيبات بر حسب سن، جنس، گونه، سطح جزر و مدي محل زندگي، مرحله حضور در سيكل توليد مثلي و ... در گونه‌هاي مختلف متفاوت‌اند. براي سخت‌پوستان و ماهيان فاكتورهاي تجمع در محدوده 100 الي 10000 و براي پرندگان دريايي 10 يا كمتر مي‌باشند براي انواعي از ماهيان استخواني نظير ماهي كفال(Mugil Cephalus) مار ماهي (Anguilla rostrata) ماهي پهلو نقره‌اي (Menidia menidia) ماهي كله آبي(Thalassoma bifasciatum) در محدودة 89-4/0 ميلي گرم در ليتر براي ميگوها و خرچنگ منزوي 6-6/0 مي‌باشد تخم‌هاي پرندگان دريايي آلوده به تركيبات PCB كاهش در قابليت تخمه گشايي نشان مي‌دهند در سال 1965 جمعيت چلچله‌هاي دريايي[3] و مرغابي شمالي[4] از 2000 به 650 كاهش ت كه علت آن هرزآبهاي يك كارخانه شيميايي نزديك ساحل بيان شد حادثه مشابه اين در سال 1969 به وقوع پيوست كه اين واقعه با مرگ و مير استثنايي تعداد زيادي پرنده دريايي همراه بود علاوه بر اين شيرهاي دريايي californianus zalophus مرده يا در حال مرگ بر روي سواحل پيدا شدند كه كبد آنها حاوي بيش از ppm 89 از DDT بوده در اين حادثه بيش از 12000 پرنده طي چند هفته و در حال مرگ به ساحل آمدند همگي بسيار نحيف شده و آنهايي كه كالبد شكافي شدند تخريب‌هاي كبدي و كليوي مشابه آنچه در اثر تركيبات PCB روي مي‌‌دهد داشتند. دلايلي وجود دارد كه در پستانداران تركيبات PCB موجب اختلال در اوولاسيون و نمو تخمك و متابوليسم هورمونهاي تيروئيدي مي‌گردند انسدادهاي رحمي در سيل‌ها، كاهش تعداد سمورها، سقط جنين در شير دريايي كاليفرنيايي، كاهش مقاومت سيل‌هاي خاكستري در مبارزه با بيماريها مواردي از اين دست است.(مينو دبيري-1379).
 

راههاي ورودي اين تركيبات به محيط زيست دريايي عبارتند از:

انتقال از طريق هوا:‌ انتقال هوايي از طريق استفاده در كشاورزي مهمترين مسير اين تركيبات براي رسيدن به درياست در مناطق پرورش ميوه تخمين زده شده كه 50 درصد از آفت كش‌هاي ناشي از هواپيماهاي اسپري محصول هرگز به زمين نرسيد و بعد از طي مسافت‌هاي طولاني توسط باد به دريا راه مي‌يابند.

ورودي‌هاي رودخانه: شستشوي آفت‌كش‌هاي روي گياهان و خاك توسط باران و ورود آنها به رودخانه‌ها و در نهايت به دريا، حمل گل‌ و لاي ناشي از زمين‌هاي كشاورزي كه مقدار قابل ملاحظه از آفت‌كش‌ها را جذب كرده‌اند توسط سيلابها و... مثال‌هايي از اين آلودگي‌اند.

راههاي ورود مستقيم: فاضلاب‌هاي خروجي صنايع به درياها و يا حمل اين مواد توسط كشتي و حوادث كشتي‌ها از راههاي ورود مستقيم اين تركيبات به محيط زيست دريايي است

نحوه ذخيره و انباشتگي هيدروكربن‌هاي هالوژن‌دار در بدن جانداران آبزي:

 

شواهدي وجود دارد مبني بر اينكه هيدروكربن‌هاي هالوژندار به سختي دفع مي‌شوند و بنابراين ميل به تراكم در بدن دارند اين تركيبات در چربي محلول مي‌باشند و غلظت آنها در بافتهاي چربي بيشتر از بافتهاي ديگر است كه اين موضوع از دو جنبه ايجاد خطر مي‌كند:

در مواقعي كه غذا كم است و حيوانات تحرك دارند از ذخاير چربيشان استفاده مي‌كنند بنابراين غلظت هيدروكربن‌هاي كلردار كه در بدن گردش مي‌‌كند احتمالاً تا حد خطرناكي افزايش مي‌يابد.

همانند ديگر آلاينده‌هاي انباشته شونده انتقال آنها به احتمال زياد از طريق شبكه‌هاي غذايي و بزرگنمايي  زيستي انجام مي‌شود كه در تعدادي از حيوانات به اثبات رسيده است. به دليل تمايل هيدروكربن‌هاي كلردار به انباشته شدن در بافت‌هاي چربي، هنگام مقايسه سطوح آلايندگي در موجودات مختلف بايد دقت خاصي مبذول گردد احتمالاً در بافت‌ چربي، ماهيچه‌ها، غدد جنسي و... مقادير و غلظت‌هاي مختلفي از اين مواد وجود دارد حتي اگر ميزان پذيرش هيدروكربن‌هاي كلردار در كل بدن معلوم شوداين مقدار براي يك حيوان چاق و يك حيوان لاغر مفيد مفاهيم كاملاً متفاوتي دارد.

بيشترين ضريب تغليظ (براي DDT) در نرمتناني نظير حلزون تك كفه‌اي و صدف خوراكي ديده مي‌شود كه ممكن است به 70000 برسد ضريب تغليظ در سخت پوستان و ماهيها بين 100 تا 10000 بوده و در پرندگان 10 و يا كمتر است از آنجائيكه مواد ارگانوكلره به كندي از بدن خارج مي‌شوند انتظار مي‌رود كه در زنجيره غذايي بزرگنمايي زيستي داشته باشند. طبق برآورد به عمل آمده مقادير خيلي زياد DDT و PCB ها تا حد چند گرم بر كيلوگرم وزن بدن لازمست تا سبب مرگ پستانداران يا پرندگان از طريق يكبار وارد شدن از دهان شود معمولاً چنين مقاديري در محيط يافت نمي‌شود و حيوانات از طريق غذايشان در معرض مقادير آلايندگي خيلي كمتري قرار مي‌گيرند كه ا لبته مداوم يا مزمن مي‌باشد. حشره‌كش‌ها در غشاء چربي اطراف بافت‌هاي عصبي حل مي‌شوند و با انتقال يونهاي ضروري داخلي و خارجي بافت تداخل مي‌كنند. (آر.بي كلارك-1923).
 

مرجع تخصصی آب و فاضلاب