تامین آب و مدیریت مصرف در عصر جدید

درحال مشاهده: تامین آب و مدیریت مصرف در عصر جدید

ادعونی اهدای خون

تامین آب و مدیریت مصرف در عصر جدید

۱۳۹۰/۰۱/۱۳

20:6

امیرحسین ستوده بیدختی

مدیریت بهینه مصرف آب تامین آب و مدیریت مصرف در عصر جدید, جامعه بشری را در سخت ترین بوته آزمایش تاریخ پیدایش قرار خواهد داد و پوشش 71% سطح کره زمین با آب و علم به اینکه تنها 5/2%آن شیرین و 7 هزارم درصد آن قابل استحصال می باشد و ثابت بودن حجم آب در چرخه حیات مشکلات را دو چندان می نماید. توسعه صنعت در دهه های گذشته نیاز آبی جهانیان را افزایش داده و منابع موجود را در حدی آلوده نموده که براساس تحقیقات و گزارشات سازمان ملل تلفات ناشی از مصرف آبهای آلوده 10 برابر جنگ های اخیر برآورد گردیده و در حال حاضر1/1 میلیارد نفر در جهان از مصرف آب شرب بهداشتی محروم می باشند. کارشناسان کمبود آب را دلیل جنگ ها و مناقشات آینده بر می شمارند. در سال 2025 قریب به 3/2 میلیارد نفر جمعیت جهان در کشورهایی که با کمبود آب مواجهند زندگی خواهند کرد و شرایط گلخانه ای حاکم بر جو کره خاکی, ذخایر برفی موجود را تا حد قابل ملاحظه ای تقلیل خواهد داد و نزولات زمستانی با تغییر ماهیت برفی ذخیره ای خود تبدیل به باران گشته و بدون استفاده, به صورت سیلاب های عظیم از دسترس خارج خواهند شد. محدودیت منابع طبیعی و دغدغه تامین مواد غذایی, جوامع بشری را با تنگناهای مضاعف مواجه خواهد ساخت و در راستای پیشگیری و رفع موانع برنامه ریزی و بهره برداری صحیح از منابع و مصرف بهینه آب از ضروریات نخستین خواهد بود. زنگ خطر مشکل کم آبی در استان همدان سالهاست که بصدا درآمده است. در طول ده سال اخیر بارندگی ها بشدت کاهش یافته و تغییر نوع بارش ها از برف به باران و عدم توزیع و پراکندگی زمانی و مکانی مناسب استان ما را با چالش بزرگی درگیر نموده است. چنانچه روند کاهش و تبدیل شکل نزولات جوی ادامه یابد درچند سال آینده حتی برای تامین آب شرب, دچار مشکلات فراوانی خواهیم شد. با توجه به برداشت بی رویه و غیر مجاز آب های زیرزمینی مخصوصاً در دشت های شمالی استان در کمتر از یک دهه اکثر چاه های کشاورزی خشک یا برداشت از آنها غیر اقتصادی خواهد شد. بنابراین هر چه سریعتر باید به فکر چاره بود مجموعه ادارات و شرکت های ذیربط سریعاً باید برنامه ای مفصل طراحی و باجرا درآورند. حاکمان محلی باید ادارات و شرکت های ذیربط استان را در کنترل و پرکردن چاه های غیر مجاز و بقیه تخلفات آبی یاری رسانند. در این راستا تشکیل پلیس آب پیشنهاد می گردد. شرکت آب منطقه ای همدان با مطالعه و احداث سدها و پروژه های تغذیه مصنوعی متعدد در سطح استان موفقیت بزرگی در مهار آبهای سطحی کسب نموده است. حدود 60 الی 70 درصد آب شهرها و روستاها بصورت فاضلاب به هدر می روند. کشورهای اروپایی علیرغم داشتن منابع آبی فراوان سال هاست که با تصفیه و استفاده مجدد و بازچرخانی این آبها حداکثر استفاده را می برند بنابراین مطالعه و احداث تصفیه خانه فاضلاب ها و نحوه و چگونگی استفاده از آنها در اسرع وقت الزامیست. لازم بذکر است, در صورت تصفیه مناسب آب های مذکور می توانند در امور کشاورزی, تغذیه مصنوعی, آبیاری فضاهای سبز شهری و غیر شهری, صنعت و کلیه مصارف غیر شرب و حتی با تصفیه مطلوبتر در شرب مورد استفاده قرار گیرند. اقدام بعدی مهمی که می توان جهت خروج و یا کاهش اثر بحران آب نام برد جدا کردن لوله کشی های آب شرب و غیر شرب در شهرهاست. شایان ذکر است, حدود 90 درصد آب موجود کل استان به مصرف کشاورزی و تنها حدود ده درصد به مصرف شرب و صنعت می رسد. بنابراین نقش و نحوه استفاده آب در کشاورزی بسیار سازنده است. با توجه به آمار و ارقام بدست آمده راندمان آبیاری سطحی در سطح استان حدود 30 درصد می باشد. یعنی 70 درصد تلفات آب در بخش کشاورزی وجود دارد. چنانچه با تامین اعتبارات لازم, سازمان های مربوطه موفق به افزایش این راندمان گردند. بیشترین اثر را در صرفه جویی و مدیریت آب های سطحی و زیرزمینی خواهد داشت. با تغییر روش های آبیاری از سطحی به تحت فشار و مخصوصاً قطره ای و وادار نمودن کشاورزان به رعایت الگوی کشت مناسب, پیشنهادی و مطالعه شده و جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت می توان خدمت بزرگی به نسل های آینده نمود. متاسفانه ملاحظه می شود کشاورزان به محض تغییر روش آبیاری از سطحی به بارانی جهت سود بیشتر سطح زیر کشت را افزایش می دهند و با این عمل نه تنها هیچگونه صرفه جویی در منابع آب زیرزمینی به عمل نخواهد آمد. بلکه باعث افزایش سریعتر افت سطح آب های زیرزمینی گردیده که لطمات جبران ناپذیری به این مخازن که به نسل ها آینده نیز تعلق دارد, وارد می نمایند. چون در آبیاری سطحی و ثقلی بخشی از آب های مورد مصرف به سفره های زیرزمینی می پیوندند. ولی در آبیاری بارانی تنها به اندازه نیاز آبی گیاه, آب به خاک داده می شود و عملاً هیچگونه نشتی به آبهای زیرزمینی وجود نخواهد داشت. لذا با تغییر روش آبیاری از ثقلی به بارانی, سطح زیر کشت باید ثابت بماند تا آب کمتری از چاه ها برداشت گردد. این مسئله مهمی است که کشاورزان و مسئولان مربوطه امید است مورد توجه قرار دهند. کشاورزان باید تغییر الگوی کشت دهند و محصولاتی را بیشتر بکارند که با مصرف آب کمتر, عملکرد بهتر و بیشتری از آنها بدست آید. کاشت هندوانه در دشت های شمالی استان با سطح وسیع کنونی, اشتباه بزرگ و تاراج نمودن مخازن آبهای زیرزمینی است. سریعاً باید چاره ای اندیشیده شود و از این عمل جلوگیری نمود. یکی دیگر از راه های صرفه جویی و مدیریت صحیح منابع آب مطالعه و احداث شبکه های آبیاری و زهکشی مخصوصاً در پایاب سدها می باشد. احداث شبکه های آبیاری و زهکشی درجه 2.1 با عنایت به آمار موجود در سطح کشور رشد چشمگیری داشته است ولی ساخت کانال های درجه 3 و 4 که همان انهار داخل مزرعه می باشند. به خاطر عدم مشارکت مردم و کشاورزان, عدم تجمیع و یکپارچه سازی اراضی, مشکلات اجتماعی و حقوقی و تملکی فراوان و از همه مهمتر کمبود اعتبارات, دارای سرعت کمتری بوده است. البته به این عوامل در شرایط فعلی بدلایل مختلف, نبود هماهنگی های بیشتر بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی و عدم همزمانی اجرا و تامین اعتبار شبکه های اصلی و فرعی را نیز می توان افزود. جهت تحقق شاخص های آبی در برنامه چهارم توسعه, باید ظرفیت تنظیم آبهای سطحی از طریق سدهای مخزنی بزرگ از 32 میلیارد مترمکعب به 43.2 میلیارد مترمکعب و وسعت شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی از 6/1 میلیون هکتار موجود به 2.8 میلیون هکتار در سال پایانی برنامه چهارم برسد. بنابراین وظیفه وزارت نیرو و جهاد کشاورزی در این راستا بسیار مهم و کلیدی خواهد بود.

منابع و ماخذ: 1-مجموعه مقالات اولین همایش بررسی مشکلات شبکه های آبیاری و زهکشی کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران(گوهران کویر), چاپ دوم, سال 1383.

2- مجله مهاب قدس. شماره 34. بهار1385 3- فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی. شماره11و12.بهار و تابستان 1385.

محمدنیکخواه کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی