مرجع تخصصی آب و فاضلاب

1-1- پارامتر هاي فيزيكي آب:

پارامترهای فیزیکی ،  آن دسته از خصوصیات آب است که به وسیله حواس بینایی ، لامسه ، چشایی و یا بویایی قابل تشخیص است. مواد جامد معلق ، کدورت، رنگ ، طعم ، بو و درجه حرارت در این گروه قرار می گیرند.
1-1-1- جامدات معلق

چنان که پیش از این اشاره شد جامدات می توانند  به دو صورت معلق و محلول در آب وجود داشته باشند . اگر چه بعضی از مواد جامد محلول به وسیله حواس  فیزیکی قابل تشخیص هستندذ ، ولی قرار دادن آنها در گروه پارامترهای شیمیایی مناسب تر است و در بخش بعدی بیشتر شرح داده خواهند شد.

 
منابع

ذرات جامد معلق در آب ممکن است از ذرات آلی و یا معدنی و یا از مایعات امتزاج ناپذیر تشکیل شده باشند . جامدات معدنی نظیر خاک رس ، لای و سایر مواد تشکیل دهنده خاک به طور طبیعی در آبهای سطحی یافت می شوند . مواد آلی نظیر ریشه گیاهی و جامدات بیولوژیکی  ( سلولهای جلبکی ، باکتریها و غیره ) نیز از اجزای تشکیل دهنده آب های سطحی به حساب می آیند . این مواد که در اثر عملکرد فرسایشی آب جاری بر روی سطوح به وجود می آیند تحت عنوان آلاینده های طبیعی شهرت دارند.  به خاطر ظرفیت فیلتر کردن خاک مواد معلق به ندرت در آبهای زیر زمینی یافت می شوند.

سایر مواد معلق ممکن است در اثر استفاده انسان از آب به وجود آیند. فاضلاب شهری معمولاً حامل مقادیر زیادی از جامدات معلق می باشد که از نظر ماهیت عمدتاً آلی هستند . مصارف صنعتی آب ممکن است منجر به ورود ناخالصی ها یی با ماهیت آلی و یا معدنی در آب شود. مایعات امتزاج ناپذیر نظیر روغنها و گریس ها اغلب اوقات به عنوان مواد تشکیل دهنده فاضلاب به شمار می روند.
اثرات

وجود مواد معلق در آب ممکن است به چند دلیل مورد اعتراض قرار گیرد . این مواد از نظر زیبایی به آب لطمه می زنند ؛ به علاوه محلهایی را برای جذب سطحی مواد شیمیایی و بیولوژیکی به وجود می آورند . جامدات معلق آلی ممکن است به صورت بیولوژیکی مورد تجزیه قرار گیرند و نهایتاً مواد جانبی نامطبلوبی را به وجود آورند . جامدات معلق فعال از نظر بیولوژیکی ممکن است شامل ارگانیسمهای بیماریزا نظیر ارگانیسمهایی که در زنجیره های جلبک تولید کننده سم هستند ، باشند.
 
2-1-1- كدورت

معمولاً اندازه گیری مستقیمی از ذرات جامد معلق بر روی نمونه های گرفته شده از منابع آب طبیعی یا منابع آب آشامیدنی صورت نمی گیرد . طبیعت جامدات در این آبها و اثرات ثانویه ای که این جامدات ایجاد می نمایند از مقدار حقیقی آنها مهمتر است برای اینگونه آبها یک آزمایش جهت کدورت به طور متداول انجام می گیرد.

کدورت معیاری برای میزان جذب نور و. یا پراکندگی نور توسط مواد معلق در آب است.

از آن جا که جذب و تفرق نور تحت تاثیر اندازه و خواص سطحی مواد معلقث قرار می گیرد کدورت یک اندازه گیری کمی مستقیم از ذرات معلق جامد نمی تواند به حساب آید . برای مثال یک ذره کوچک در داخل یک لیوان آب در واقع هیچگونه کدورتی ایجاد نمی کند . اگر این ذره به هزاران ذره کوچکتر با اندازه های کلوئیدی شکسته شود با وجود آن که جرم جامدات تغییری ننموده است اما کدورت به میزانی می رسد که قابل اندازه گیری است.
منابع

قسمت عمده کدورت در آبهای سطحی از فرسایش مواد کلوئیدی نظیر خاک رس ، لای خرده سنگها و اکسیدهای فلزی از خاک حاصل می باشد. رشته های گیاهی و میکروارگانیسمها نیز در افزایش کدورت نقش دارند . فاضلابهای صنعتی و خانگی ممکن است حاوی تعداد متنوعی از مواد کدورت زا باشد . صابونها ، شوینده ها و عوامل امرلسیون کننده کلوئیدهای پایداری را که نهایتاً منجر به کدورت می شوند تولید می کنند . اگر چه اندازه گیری های مربوط به کدورت به طور متداول بر روی فاضلاب انجام نمی شود اما تخلیه فاضلاب ممکن است موجب کدورت آبهای منابع طبیعی شود.
اثرات

زمانی که آب کدر در یک محفظه شفاف و کوچک نظیر یم سوراخ در معرض نور قرار می گیرد یک تیرگی یا رنگ شیری به چشم می خورد . مواد کلوئیدی کدورت زا سطوحی را برای جذب ارگانیسمهای بیولوژیکی و یا مواد شیمیایی مضر و یا عامل طعم و بوی نا مطبوع فراهم می کنند . گند زدایی آبهای کدر به علت خواص جذبی برخی از کلوئیدها و نیز با توجه به این که جامدات ممکن است سبب حفاظت از میکروارگانیسمها در برابر مواد گند زدا شوند عملی مشکل به شمار می رود .

در منابع طبیعی آب ، کدورت ممکن است رنگی خاکستری و یا غیر از آن به آب ببخشد .

رنگ آب بستگی بقه خواص جذب نور توسط جامدات داشته و می تواند با نفوذ نور و یا واکنشهای فتوسنتز در نهرها و دریاچه ها تغییر یابد . تجمع ذرات کدورت زا در بسترهای متخلخل آب منجر به ته نشینی موادی می گردد که می توانند اثرات سوئی بر گیاهان و جانوران آبزی بگذارند.
اندازه گیری

کدورت به طریق فتوشیمیایی و به کمک اندازه گیری نوری که با یک شدت معین جذب و یا پراکنده می شود محاسبه می گردد . دستگاه اولیه اندازه گیری به نام کدورت سنج جک سون (Jackson)  معروف است . اساس این دستگاه بر روی جذب نور و یا بکارگیری یک لوله بلند و شمع استاندارد شده استوار می گردید شمع در زیر یک لوله شیشه ای قرار می گرفت و سپس در یک لایه فلزی سیاه به گونه ای قرار داده می شد که نور صادره از شمع تنها از قسمت بالای دستگاه قابل روئت بود .نمونه آب پس از آن به آهستی در داخل لوله ریخته می شد و این عمل تا جایی ادامه می یافت که شمع دیگر قابل روئت نبود یعنی بنحوی که جذب کامل صورت می گرفت.

لوله شیشه ای که به کمک داده های بدست آمده برای کدورت حاصله از ذرات معلق اکسی سلسیوم کالیبره می گردید. یک واتحد کدورت جکسون (JTU) برابر با کدورت ایجاد شده توسط یک میلی گرم در یک لیتر آب مقطر است.

در سالهای اخیر این دستگاه ساده جای خود را به کدورت سنج مجهز به لامپ الکتریکی استاندارد شده داد.این لامپ الکتریکی، نوری از خود ایجاد می نماید که این نور از یک مسیر کوچک نمونه عبور می نماید . در حالت جذب یک نورسنج به اندازه گیری  شدت نور در طرف مقابل منبع نور می پرذازد، در حالی که در حالت پراکندگی نور یک نورسنج به اندازه گیری شدت نور در یک زاویه 90 درجه نسبت به منبع می پردازد اگر چه بیشتر کدورت سنج های امروزی بر مبنای اصل پراکندگی عمنل می نمایند اما کدورت ایجاد شده توسط مواد تیره که به عوض انعکاس نور همراه بات جذب نور است توسط روشهای جذب باید انجام شود.

یک ماده شیمیایی بنام فورمازین که استاندارد مناسبتری نسبت به  ایجاد می نماید جایگزین  گردیده است.

امروزه داده های بدست آمده از کدورت سنج بر حسب واحدهای کدورت فرمازین یا FTU بیان   می شوند عبارتند از (NTU)(nephelometry turbidity units) غالباً برای تاکید بر آزمایش انجام شده مطابق با اصول پراکندگی نور بکار برده می شود .
کاربرد

اندازه گیری مربوط به کدورت معمولاً بر روی آب تمیز و صاف که درست نقطه مقابل فاضلاب بشمار  می آید انجام می شود.آبهای طبیعی ممکن است دارای کدورت هایی باشند که از چند (FTU تا چند صد FTU تغییر می کنند.استانداردهای EPA بر آب آشامیدنی مقرر می دارد که حداکثر میزانFTU برابر با یک باشد، در صورتی که اتحادیه امور آب در آمریکا میزان  1/0 = FTU را بعنوان ملاک اصلی خود برای آب آشامیدنی تعیین نموده است.
3-1-1- رنگ

آب خالص بی رنگ است ، اما آبی که در طبیعت یافت می شود معمولاً توسط مواد خارجی دارای رنگ می باشد . رنگ آبی که در نتیثجه تاثیر مواد معلق به وجود آمده باشد ، اصطلاحاً رنگ آشکار نامیده می شود؛ و رنگی که در اثر مواد جامد محلول پدید آمده باشد و پس از جدا سازی مواد معلق همچنان در آب باقی بماند به نام رنگ حقیقی خوانده می شود.
منابع

پس از تماس با اجزای ریز مواد آلی از قبیل برگهای درختان ، برگهای سوزنی گیاه جوز آور ، علف هرز یا چوب ، آب علاوه بر اخذ موادی نظیر جوهر مازو و اسید هیومیک رنگ زرد مایل به قهوه ای به خود می گیرد . اکسیدهای آهن رنگ قرمز کمرنگ به آب می دهند و اکسیدهای منگنز موجب قهوه ای و یا تیره رنگ شدن آب می گردند. پساب های صنعتی ناشی از صنایع نساجی و عملیات رنگرزی ، خمیر کاغذ و تولید ورق های کاغذ ، صنایع غذایی ، تولید مواد شیمیایی ، استخراج سنگ معدن ، پلایش و عملیات مربوط به کشتارگاهها ممکن است در اثر ارتباط با نهرها و رودخانه های طبیعی در آب ایجاد رنگ نمایند.
اثرات

آب رنگی از لحاظ زیبایی برای عموم قابل پذیرش نیست. در حقیقت اگر مصرف کننده ها دارای قدرت انتخاب باشند ترجیح می دهند از آب بدون رنگ و تمیز استفاده کنند . آبی که به مقدار زیاد دارای رنگ باشد برای مصارفی نظیر شستشوی لباس ، رنگرزی ، تهیه کاغذ ، ساخت نوشابه هلی الکلی ، تولید لبنیات همراه با سایر مواد غذاتیی ، صنایع نساجی و تولید پلاستیک مناسب نیست . از اینرو رنگ آب بر مقبولیت آن هم برای مصارف خانگی و هم برای مصارف صنعتی تأثیر گذار است.

در شرایطی که به طور معمول رنگ حقیقی آب به عنوان عامل غیر بهداشتی و یا نا مطمئن شناخته      نمی شود ترکیبات آلی که سبب بروز رنگ حقیقی می شوند ممکن است موجب افزایش نیاز کلر آب شده و نهایتاً موجب کاهش جدی اثر گذاری کلر بر آب به عنوان یک ماده گند زا می شود . شاید مهمتر از این محصولاتی باشند که در اثر ترکیب این مواد با کلر به وجود می آیند ؛ ترکیبات فنل ( اجزای تشکیل دهنده شناخته شده محصولات ناشی از تجزیه سبزیها) همراه با کلر طعم و بوی بسیار نا خوشایندی تولید می کنند . به علاوه برخی از ترکیبات در اسیدهای آلی طبیعی و کلر یافت می شوند ، که یا نوعاً سرطانزا هستند و یا مشکوک به داشتن چنین خاصیتی اند.

اندازه گیری

اگر چه روش های متعددی برای اندازه گیری رنگ وجود دارد اما روش هایی که در برگیرنده مقایسه با مواد  دارای رنگ استاندارد هستند در بیشترین حد ممکن مورد استفاده قرار می گیرند.

لوله های مقایسه رنگ حاوی یک سری استانداردهایی هستند که می توانند برای مقایسه مستقیم     نمونه های آبی که قبلاً جهت از دست دادن رنگ آشکار خود فیلتر شده اند به کار میروند . نتایج بدست آمده بر حسب واحد رنگ حقیقی (TCU) بیان می شوند که در آن یک و.احد معادل با رنگ تولید شده توسط 1mg/L از پلاتین به شکل یونهای کلروپلاتینات می باشد. برای رنگهای غیر از رنگهای زرد مایل به قهوه ای و بویژه برای آب هخای رنگی ناشی از جحریانهای  خروجی فاضلابهای صنعتی ، معمولاً تکنیک های خاص اسپکتروفتومتری به کار برده می شود.

در محیطهای کاری دستگاههای مجهز به دیسکهای شیشه ای رنگی که با استاندارد های رنگی کالیبره می شوند مورد استفاده قرار می گیرند. با توجه به این که تغییرات بیولوژیکی و فیزیکی ممکن است در طول زمان ذخیره سازی بر روی رنگ اثر بگذارد نمونه ها حداکثر 72 ساعت پس از جمع آوری باید آزمایش شوند.
کاربرد

رنگ عاملی نیست که معمولاً در آنالیز فاضلاب مطرح باشد . در آنالیز آب آشامیدنی معمولاً تنها رنگ حقیقی ایجاد شده توسط اسیدهای آلی منتجه از تجزیه گیاهان در آب مورد اندازه گیری  می گیرد. مقدار به دست آمده را می توان به عنوان میزان اندازه گیری غیر مستقیم مواد هیومیک در داخل آب تلقی کرد.
4-1-1- طعم و بو

مفاهیم طعم وبو به خودی خود بیانگر خصوصیت این دو عامل اند.از آن جا که احساس طعم وبو غالباً به یکدیگر مربوط اند ومعمولاً با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند این احتمال وجوددارد که طعم ها وبوهای بسیارزیادی که از تنوع برخوردارند توسط مصرف کنندگان به آب نسبت داده شوند موادی که در داخل آب ایجاد بو می کنند تقریباً همیشه ایجاد طعم می نمایند ولی به هیچ وجه تولید بو نمی کنند.
منابع

بسیاری از موادی که آب با آنها در طبعیت تماس می یابد ویا ممکن است در اثر استفاده بشر به آن واردها گردند طعم وبوی محسوسی را به آب می بخشند این مواد شامل مواد معدنی ، فلزات رنگها ی مشتق از خاک محصولات نهایی واکنش های بیولوژیکی واجزای تشکیل دهنده فاضلاب هستند ترکیبات معدنی در اغلب موارد سبب تولید طعم هایی می شوند که مستقل از بو هستند مواد قلیایی طعم تلخی به آب می بخشند در حالی که نمکهای فلزی ممکن است طعم شور ویا تلخ به آب بدهند.

مواد آلی از سوی دیگر تمایل به تولید هر دو خصوصیت طعم وبو دارند تعداد زیادی از مواد آلی که در آب ایجاد طعم وبو می نمایند محصولات شده  در صنایع نفتی هستند.

تجزیه بیولوژیکی نیز می تواند موادآلی نیز می تواند در اثر ایجاد مایعات وگازها سبب بروز طعم وبو در آب شود در تمام موادی که ذکر گریده مهمترین محصولاتی که ایجاد بو وطعم در آب می نمایند ترکیبات گوگردی هستند که بو وطعم تخم مرغ گندیده رااز خود متصاعد مي سازندبعلاوه گونه هاي شناخته شده اي ازجلبكها يك مادة  هیچ کدام از آنها به تنهایی ایجاد طعم وبو نمی نمایند می تواند موجب بروز مشکلات مربوط به طعم وبو شود پیش از این به چنین تاثیری در مورد مواد آلی وکلر اشاره شد.
اثرات

از نظر مصرف کنندگان ، طعم وبو به دلایل روشنی ناخوشایند می باشد از آن جا که آب همواره به عنوان ماده ای بی طعم وبی بوشناخته شده است مصرف کننده چنین تصور می کند که مزه وبو همراه با آلودگی هستند واز اینرو ترجیح می دهد که از آب بی طعم وبی بو استفاده نماید حتی اگر چنین آبی در واقع تندرستی وی را به خطر اندازد بعضی از مواد تولید کننده طعم وبو ممکن است سرطان زا باشد.
اندازه گیری

اندازه گیری مستقیم موادی که ایجاد طعم وبو می کند در صورتی امکان پذیر است که عوامل به وجودآوردندۀ آنها شناخته شده باشند با انجام برخی آنالیزها می توان مواد کافی ایجاد کننده طعم ها را اندازه گیری کرد اندازه گیری مواد آلی به وجود آورنده طعم وبو به کمک روشهای کروماتوگرافی گازی ویا مایع امکان پذیر است از آن جا که تجزیه کروماتوگرافی زمان زیاد لازم دارد وبرای تکمیل آن نیاز به تجهیزات گرانقیمتی هست انجام چنین آزمنایشهای به طور معمول برروی نمونه های آب صورت نمی گیرد اما در شرایطی  که مواد آلی فراهم به شکل معلق باشند انجام اینگونه آزمایشها ضروری است با این وجود به دلیل اثر تشددکنندگی که ذکر شد تعیین میزان منابع ایجاد کننده طعم وبو لزوماً به تعیین ماهیت ویا شدت طعم وبو نمی پردازد.

آزمایشهای کمی که از خواص چشایی وبویایی انسان بهره می گیرند برای این منظور می توانند مورد استفاده قرار گیرند آزمایش برای آستانۀ بویایی (ton) می تواند مثالی در این مورد باشد مقادیر متغیری از آب بودار در داخل ظرفهایی ریخته می شود وبرای ساخت یک مخلوط به حجم 200ml  با مقدار کافی از آب مقطر بی بو رقیق می وشد یک دستگاه نصب شده که دارای 5 الی 10 دماغه است برای تعیین مخلوطی که بو در آن به حد احساس رسیده است به کاربرده می شود ton این نمونه به کمک رابطۀ زیر محاسبه می شود.

که در آن A حجم آب بودار برحسب میلی لیتر وb حجم آب بدون بوی لاز م برای تهیه یک مخلوط 200ml می باشد اعدا آستانل بویایی متناظر با حجم های متعدد نمونه ها در جدول نشان داده شده اند از آزمایش مشابهی می توان برای تعیین میزان طعم استفاده کرد و یا دستگاه می تواند به سهولت از لحاظ کیفی در یک مقیاس قابل قبول به آزمایش آب بپردازد.

جدول شماره1 : اعداد آستانه بويايي متناظر  با حجم نمونه رقيق شده به mL200

Sample volum (A),

mL                           TON

200                               1.0 175                               1.1 150                               1.3 125                               1.6 100                                2.0 75                                  2.7 67                                 3.0 50                                 4.0 40                                 5.0 25                                8.0 10                                20.0 2                                100 1                                200

 

مرجع تخصصی آب و فاضلاب