سعی بر آن است که مطالب مرجع تخصصی آب و فاضلاب شامل مسایل ، مقالات و اخبار عمران آب و فاضلاب,آب و فاضلاب و به صورت تخصصی فرآیند های تصفیه آب و فاضلاب،مهندسی آب و فاضلاب و صنعت آب و فاضلاب باشد.
دانشنامه آنلاین آب و فاضلاب
رشته های مرتبط:مهندسی عمران آب و فاضلاب،مهندسی تکنولوژی آب و فاضلاب،مهندسی آب و فاضلاب،محیط زیست،مهندسی بهداشت محیط،مهندسی آب،مهندسی شیمی و...
امیرحسین ستوده بیدختی
,.
آب ها آلوده می شوند و انسان ها به خطر می افتند
۱۳۸۹/۱۲/۲۲
2:1
|
آب ها آلوده می شوند و انسان ها به خطر می افتند
در ابتدای رشد جوامع كوچك، پسماندها و پسابهای شهری، صنعتی، تولیدی و خدماتی به داخل رودخانه ها تخلیه می شد و حتی تصور بر این بود كه این پسماندها غذای ماهیان و موجودات آبزی شده و موجب رشد و نمو آنها می گردد. بر این اساس بود که رودخانه می سی سی پی به مجرایی پر از زباله های شهری و صنعتی تبدیل شد و در نتیجه در سال 1928 دفع زباله به رودخانه های بعضی از ایالت های امریکا ممنوع گردید و از سال 1965 قوانین خاصی جهت دفع انواع آلاینده ها و پسابهای صنعتی و شهری وضع شد [1]. در کشورهای در حال توسعه، عدم اجرای درست و نظارت صحیح قوانین و رشد نامتمرکز صنعت، باعث شده است که منابع آبی بویژه رودخانه ها، هر روز آلوده تر از گذشته گردند.
1- مقدمه
روانابهای سطحی و آبهای زیر زمینی به دلیل استفاده های گسترده انسانی و صنعتی از آنها، از اهمیت زیست محیطی بالایی برخوردارند. هر گونه آلودگی روانابهای سطحی در بالا دست، تأثیرات نامطلوب زیادی در پایین دست بر جا می گذارد، به گونه ای که کلیه مصرف کنندگان اعم از انسان، حیوانات و صنایع، در معرض خطر زیست محیطی قرار می گیرند.
همچنین تأمین آب سالم و بهداشتی و حفاظت منابع از آلودگی، یکی از دغدغه های کنونی دولت و مراکز تصمیم گیری است. لذا لزوم جلوگیری از تخریب منابع آبی و روانابهای سطحی، با شناسایی، اندازه گیری آلاینده ها و وضع و اجرای قوانین بیش از پیش اهمیت پیدا می کند [2].
در این راستا و جهت نیل به این مهم، پروژه اندازه گیری فلزات سنگین سرب، روی و کادمیوم در رودخانه های حساس كشور، بررسی مقدار آلاینده موجود در رودخانه ها و شناسایی منابع ورود آنها امری مهم وحیاتی محسوب می شود.
2-تعاریف
در جدول تناوبی به آن تعداد ازعناصر که وزن اتمی با لائی داشته و در درجه حرارت اتاق خاصیت فلزی دارند فلز سنگین اطلاق می شود.از آنجائی که تعاریف مختلفی برای این عناصر شده و در این طبقه عناصر مختلفی قرار داده شده اند باید تنها از اصطلاح فلزات و یا شبهه فلزات استفاده نمود.بر اساس این تعارف فلزات مس تا بیسموت در جدول تناوبی که دانستیته بیشتر از 4 دارند به عنوان فلزات سنگین تعریف شده اند.
در جدول تناوبی به فلزات گروه 3 تا 16 در تناوب 4 و 4 به بعد فلزات سنگین می گویند.
بسیاری از این عناصر نه تنها برای حیات بیولوژیکی ضروری نیستند بلکه بسیار هم خاصیت سمی دارند. ارگانیسمهای زنده به مقادیر بسیار کمی از فلزات سنگین برای ادامه رشد و بقاء نیار دارند که به اصطلاح به آنها Trace Elements می گویند مثل آهن ، کبالات ، مس ، منیزیم ، مولیبدن ، وانادیم ، استرنیم و روی و اگر ازآن حداقل مورد نیاز و ضروری افزایش یابند باعث اخلال در رشد می گردند. سایر فلزات سنگین مانند جیوه ، سرب و کادمیم عناصر حیاتی نبوده و اثرات سود مندی بر حیات ارگانیسمهای زنده ندارند به طوریکه تجمع آنها در بدن موجودات زنده به خصوص پستانداران باعث بیماریهای خطرناکی می گردد.مسیرهای ورود به بدن پستانداران به طور معمول از طریق هوای آلوده که در مناطق صنعتی پس از بارندگی وارد خاک و آب زیرزمینی می شوند و همچنین از طریق دریاها و اقیانوسها می باشد.
در مسمومیتهای ناشی از مصارف داروئی فلزات سنگین شامل آهن ، منیزیم ، آلومینیوم یا برلیوم می باشند. در مبحث حفاظت محیط زیست ، بهداشت و سلامت انسانها فلزاتی مانند سرب، جیوه، مس، كادمیوم ، نیكل،کروم و.. جزء گروه فلزات سنگین بوده که این عناصر و بسیاری از ترکیبات آنها به لحاظ اثرات سوء و زیانبارشان بر سلامت انسان و محیط زیست از سموم پرخطر پیرامون ما محسوب می گردند. این سموم در هوای تنفسی، آب آشامیدنی، مصالح ساختمانی، لوازم آشپزخانه و حتی البسه موجود می باشند. یکی از اساس ترین مسئله در ارتباط با فلزات سنگین عدم متابولیزه شدن آنها در بدن می باشد. در واقع فلزات سنگین پس از ورود به بدن دیگر از بدن دفع نشده بلکه در بافتهائی مثل چربی، عضلات، استخوانها و مفاصل رسوب کرده و انباشته می گردندکه همین امر موجب بروز بیماریها و عوارض متعددی در بدن می شود. فلزات سنگین همچنین جایگزین دیگر املاح و مواد معدنی مورد نیاز در بدن می گردند. مثلاً در صورت كمبود روی در مواد غذایی كادمیوم جایگزین آن می گردد. به طور کلی اختلالات عصبی (پاركینسون، آلزایمر، افسردگی، اسكیزوفرنی) - انواع سرطان ها - فقر مواد مغذی - بر هم خوردن تعادل هورمونها - چاقی - سقط جنین - اختلالات تنفسی و قلبی، عروقی - آسیب به كبد، كلیه ها و مغز - آلرژی و آسم - احتلالات غدد درونریز-عفونتهای ویروسی مزمن - كاهش آستانه تحمل بدن - اختلال در عملكرد آنزیمها - تغییر در سوخت و ساز - ناباروری - كم خونی - خستگی - تهوع و استفراغ - سردرد و سرگیجه - تحریك پذیری - تضعیف سیستم ایمنی بدن - تخریب ژنها - پیری زودرس-اختلالات پوستی - كاهش حافظه - بی اشتهایی - التهاب مفاصل - ریزش مو - پوكی استخوان و در موارد حاد مرگ از نتایج اثرات ورود فلزات سنگین به بدن انسان می باشد. از طرفی خاصیت تجمع پذیری فلزات سنگین در گیاهان و ورود آنها به زنجیره غذائی خطرات ناشی از آنها را دو چندان می کند.با رشد صنعت و افزایش مصرف مواد شیمیائی ورود آنها در آب ، خاک و هوا و آلوده شدن محیط احتمال رویاروئی انسان با خطرات ناشی از آنها بیشتر شده است.
3-منابع كلی انتشار
منابع اصلی آلودگی فلزات سنگین شامل منابع انسان ساز و منابع طبیعی انتشار آنهامی باشد.
به عنوان مثال منابع طبیعی انتشار کادمیم عمدتا شامل سنگهای رسوبی ، سنگ فسفات های دریائی ، آتشفشانهای فعال ، معادن و بسترهای سنگی حاوی آنها ، دریاچه ها ، جنگل سوزی و منابع انسان ساز آن انتشار از صنایع مصرف کننده محصولات حاوی کادمیم مانند باطریهای نیکل – کادمیم ، پلاستیک ، سرامیک ، شیشه ، رنگ ، مینا کاری که در تولید آنها از رنگهای حاوی کادمیم استفاده می شود ، تثبیت کننده های کادمیمی استفاده شده درفرآیند تولید محصولات پلی وینیل کلراید (PVC) ، محصولات آهنی و غیر آهنی با روکشهای کادمیمی ، آلیاژهای کادمیمی و محصولات الکترونیکی ، زباله سوزها ی شهری ، پسماندهای صنایع فلزی مثل صنایع آهن و فولاد ، سیمان ، سنگ گچ ، روی ، سرب ، مس و آلیاژهای آنها وباقی مانده های سوخت های فسیلی و.... می باشد.
همچنین مصرف لجن فاضلاب و کودهای فسفاته در زمینهای کشاورزی و باقی مانده های ناشی از مصرف سوخت های فسیلی ، پسماند های صنایع سیمان و محل های دفن زباله ( که در آنها زباله های حاوی کادمیم یا ناخالصیهای آن وجود دارد ) از عوامل آلودگی کادمیم درخاک هستند.
در مورد جیوه نیز می توان به عمده موارد مصرف آن شامل آمالگام جیوه ،كـاتالیست ها ، وسایل الكتریكی ترمومتر ، بارومتر ، لامپهای جیوه ای ، دیگهای بخار، تولیدP.V.C ( كاربرد اكسید جیوه به عنوان كاتالیزور ) ، آینه ، باطری ، تولید سود سوزآور ، محصولات كشاورزی (قارچ كش ، آفت كش ، ضد باكتری و … ) و همچنین كاربرد زیادی از آن در دارو سازی ، رنگ سازی و مصرف در استخراج طلا نام برد. جیوه همچنین به عنوان ضد باكتری و یا نگهدارنده در تهیه رنگهای مورد مصرف به كاربرده می شود. بیشترین تركیب قابل استفاده جیوه فنیل مركوریك استات و فنیل مركوریك اولآت بوده كه هر دو از درجه سمیت بالایی برخوردارمی باشند . اكسید جیوه نیز به عنوان یك تركیب ضد كپك در رنگهای نقاشی استفاده می شود . همچنین سالهاست كه از تركیبات جیوه در صابونها و كرمهای آرایشی كه به منظور روشن تركردن پوست به كار می رود استفاده می شود . معمولاً این فرآیند با مهار پیگامتاسیون انجام می گیرد . استفاده از این مواد در حال حاضر در برخی از كشورهای آفریقایی ، آمریكای شمالی و اروپا ممنوع گردیده است . این مواد توسط كمیته های بهداشتی مختلف اروپا مورد تجزیه و بررسی قرار گرفته و معلوم شده است كه برخی از صابونهای حاوی 3-1 درصد یدید جیوه و كرمهای سفید كننده حاوی 5-1 درصد تركیبات آمونیاكی جیوه هستند و چون در طول روز بر روی پوست باقی می مانند فرصت كافی برای جذب در پوست خواهند داشت .
همچنین فلزات سنگین مثل سرب ، کادمیم و جیوه از طریق پسماندها و فاضلابهای حاوی آنها در صنایع ، مراکز خدماتی بهداشتی و درمانی ، نساجی ها ، کارخانه های رنگسازی صنایع فلزی آهن و فولاد وصنایع فلزی غیر آهنی، زباله ها و پسماند های حاوی لامپهای سوخته و باطریهای مستعمل و ... به محیط زیست راه پیدا می کنند. جیوه ، سرب و کادمیم از طریق مصرف سوختهای فسیلی و یا استفاده از زباله سوزهای شهری برای دفع زباله ها هوا را نیز آلوده می کنند.
کاربرد باتری خشک برای اسباب بازی ، ساعت ، لب تاپ ، تلفن های همراه، ابزار مکانیکی قابل حمل و کامپیوتر میزان آنها را در زباله های شهری افزایش می دهد .باتریهای آلکالین هر روز در خانه ها در ریموت ( کنترل ها ) چراغ های چشمک زن و دیگر وسایل الکترونیکی استفاده می شوند.باتریهای که در ساعت ، وسایل کمک شنوایی و .. استفاده می شوند نیز حاوی جیوه ، نقره، کادمیوم ، لیتیم ، یا دیگر فلزات سنگین هستند
4-منابع و اثرات فلزات سنگین کادمیوم، سرب و روی
1-1-4 کادمیوم
کادمیوم عنصری فلزی و نرم به رنگ سفید مایل به آبی است. این عنصر به عنوان محصول فرعی از تصفیه روی به دست می آید و بیشتر خصوصیات آن شبیه روی است. کادمیوم و ترکیبات آن بسیار سمی است. به طور طبیعی سالیانه حدود 25000 تن کادمیوم وارد محیط زیست می شود. حدود نیمی از این کادمیوم از طریق هوا زدگی سنگ ها وارد رودخانه ها می شود. آتش سوزی جنگل ها و آتش فشان ها، فعالیت های بشری مانند شیرابه های زباله های صنعتی، تولید کودهای فسفاته مصنوعی از منابع مهم منتشر کننده کادمیوم هستند [2، 4 و 5].
این عنصر عمدتاً از راه غذاهایی مانند جگر، قارچ، صدف رودخانه ای و ... که کادمیوم بالایی دارند، وارد بدن انسان شده و نهایتاً در کلیه تجمع می یابد. از عوارض نا مطلوب حضور آن در بدن می توان به اسهال، شکم درد و استفراغ شدید، شکستگی استخوان، عقیم شدن، آسیب به سیستم عصبی مرکزی، آسیب به سیستم ایمنی، ناهنجاری های روانی و آسیب احتمالی به DNA و سرطان اشاره کرد [5 و 6].
در اکوسیستم های آبی، کادمیوم در صدفهای رودخانه ای، میگوها، خرچنگ ها و ماهی ها تجمع می یابد. جاندارانی که این عنصر را میخورند یا می نوشند دچار فشار خون بالا، بیماریهای کبدی و صدمات مغزی و نخاعی می شوند [7].
حداکثر مجاز کادمیوم در آب آشامیدنی، بر مبنای متوسط مصرف روزانه آب آشامیدنی معادل با 5/2 لیتر، برای انسانی به وزن 70 کیلوگرم، mg/lit 005/0 است [8].
2-1-4- سرب
سرب عنصری فلزی و نرم به رنگ سفید مایل به آبی است که فوق العاده سمی می باشد. این عنصر دارای جلای فلزی، رسانایی پایین و خاصیت چکش خواری و مفتول پذیری است و مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارد [2 و 9].
سرب به طور طبیعی در محیط زیست وجود دارد ولی در اکثر موارد حاصل فعالیت های بشری از قبیل کاربرد در تولید بنزین می باشد. نمک های سرب از راه اگزوز اتومبیل ها وارد محیط زیست شده و خاک، آب و هوا را آلوده می کند.
سرب یکی از چهار فلزی است که بیشترین عوارض را بر روی سلامتی انسان دارد. اختلال بیو سنتز هموگلوبین و کم خونی، افزایش فشار خون، آسیب به کلیه، سقط جنین و نارسی نوزاد، اختلال سیستم عصبی، آسیب به مغز، ناباروری مردان، کاهش قدرت یادگیری و اختلالات رفتاری در کودکان از عوارض منفی افزایش غلظت سرب در بدن است [5].
مختل شدن عملکرد فیتوپلانکتون ها به عنوان یکی از منابع مهم تولید اکسیژن در دریاها و در نتیجه بر هم خوردن تعادل جهانی موجودات آبزی از مهمترین عوارض نامطلوب حضور سرب در اکوسیستم های آبی است [7 و 10].
بنا بر استاندارد سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 1996، غلظت سرب در آب آشامیدنی به mg/lit 01/0 محدود شده است [8]. طبق استاندارد آب آشامیدنی ایران، حد مجاز سرب در آب آشامیدنی mg/lit 05/0 است [7 و 12].
3-1-4- روی
روی فلزی نرم به رنگ سفید مایل به آبی است. این عنصر طعم نامطلوب تلخ و گزنده ای به آب می دهد. روی به مقدار کم در تمام سنگ های آتش فشانی وجود دارد. میزان روی طبیعی در خاک، حدود mg/kg 30-1 خاک می باشد [2].
فلز روی که بعد از فولاد، آلومینیوم و مس پر مصرف ترین فلز صنعتی تلقی می شود، به عنوان محافظ فولاد در صنعت آبکاری، به صورت فلز آلیاژ کننده با مس جهت تولید برنج، در ریخته گری ها و همچنین به صورت ترکیبات شیمیایی در لاستیک و رنگها به کار می رود [13].
روی در بدن انسان، در غلظت بالا، در پروستات، استخوان، عضله و کبد پیدا شده است. نیمه عمر روی باقیمانده در بدن انسان، یک سال است. روی عنصری حیاتی برای تمامی ارگانیسم های زنده است. بعضی از عوارض نامطلوب آن عبارتند از مسمومیت، تب، دل آشوبه، تهوع، استفراغ و اسهال متعاقب مصرف نوشیدنی های اسیدی یا غذاهایی که در ظروف گالوانیزه تهیه و نگهداری می شوند [5،6 و 14].
5-جمع بندی
براساس برنامه UNEP و نظر به مصرف روز افزون مواد شیمیائی حاوی فلزات سنگین مانند جیوه ، سرب و کادمیم و همچنین اثرات سوء آنها بر سلامت انسان و محیط زیست و با توجه به خاصیت انتقال و انتشار آنها به خصوص جیوه در فواصلی بسیار دورتر از منبع تولید کننده آن موجب شد تا سازمان محیط زیست بین الملل از کشور ها درخواست نماید تا در اجرای برنامه جیوه و سایر فلزات سنگین مهم مانند سرب و کادمیم در سطح ملی و منطقه ای مشارکت و همکاری نمایند تا از طریق همکاریهای منطقه ای و بین المللی نقش بیشتری در جلوگیری و کنترل آلودگی های ناشی از این فلزات سنگین ایفا نمایند.
در برنامه فوق بر اقداماتی مانند مدیریت پسماندها و فاضلاب های حاوی این نوع آلودگی ها ، جلوگیری از ورود آنها به منابع آب و خاک و هوا و حفظ سلامت انسانها و محیط زیست از طریق اعمال استانداردهای تخلیه فاضلاب به محیط های پذیرنده،پایش منابع آب و خاک و هوا به خصوص کنترل میزان آنها در آبهای آشامیدنی و آبهای مصارف کشاورزی ، اجرای قانون مدیریت پسماند ها ، جداسازی و یا بازیافت زباله ها و یا فاضلابهای حاوی آنها، استفاده از تکنولوزیهای پاک در جهت حذف و جایگزینی آنها با مواد بی خطر و یا کم خطر در پروسه های تولید تاکید بیشتری شده است .
در این ارتباط سازمان حفاظت محیط زیست نیز به درخواست محیط زیست بین الملل جهت مشارکت در این برنامه پاسخ مثبت داده و و هم اکنون برنامه ها ی کنترل و جلوگیری از آلودگی های ناشی از فلزات سنگین به خصوص سرب ، جیوه و کادمیم را با تاکید بیشتری دنبال می نماید .
مشارکت در برنامه های بین المللی و استفاده از تجارب کشور های موفق ازجمله اجرای برنامه جیوه و برنامه سرب و کادمیم UNEP ، اجرای دقیق کنوانسیونها از جمله سایکم ، بازل .آموزشهای فنی– تخصصی مرتبط در سطوح مختلف کارشناسی ، آموزشهای همگانی ( آگاهی رسانی عمومی ) ، همکاری و همآهنگی ارگانهای ذیربط به خصوص وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ، وزارت صنایع و معادن، شهرداریها ، وزارت جهاد کشاورزی و سایر ارگانها ذیربط نیز می تواند به طور موثری کشور را در جهت نیل به اهداف زیست محیطی مرتبط با حفظ محیط زیست و سلامت انسان در مقابل آلودگی های ناشی از فلزات سنگین کمک نماید.
ارائه دهنده: بهزاد احمدی-رئیس گروه محیط زیست و کیفیت منابع آب
مراجع :
[1] ثنایی غلامحسین، سم شناسی صنعتی ، 1383
[2] بذرافشان اصغر، امین¬نژاد بیژن، حاجی پور فرد حسن، بررسی فلزات سنگین در آب
[4] Massaro, Edward J. Handbook of Human Toxicology, National Health and Environmental Effets Research Laboratory, CRC Press, Boca Raton, New York, 1997, 38-54, 118-119, 135-136, 150-151, 163-176, 429-433.
[5] Berlin M. et al., Editors. Handbook of the Toxicology of Metals, V.2, 2nd ed. London, Elsevier Science Publishers B.V., 1985, 376-405.
[6] Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR) 1999. Toxicological Profile for Mercury. Atlanta, GA: U.S. Deparment of Health and Human Services, Public Health Service,1999.
[7]شریعت فیض آبادی فاطمه، استاندارد های كیفی آب، 1377
[8] P.R.M. Correia, E. Oliveirra, P.V. Oliveirra, Simultaneous Determination of Cd and pb in Food Stuffs by Electrothermal Atomic Absorption Spectrometry, Analytical Chimica Acta, 2000, 405, 205-211.
[9] Dixie Farley, Dangers of Lead Linger, U.S. Food and Drug Adminstration, FDA Consumer Megazine January-Febuary 1998. 1-8.
[10] Derek W. Jones. Exposure or Absorption and the Crucial Question of Limit for Mercury, J. Can. Dent. Assoc, 1999, 65,42-46.
[11] U.S.Environmental Protection Agency (EPA), Ground water & Drinking water Contaminants and MCLs, 2003
[12] ضوابط و استانداردهای زیست محیطی، سازمان حفاظت محیط زیست
[13] اسماعیلی ساری عباس، آلاینده¬ها بهداشت و استاندارد در محیط زیست، 1381
[14] Ballantyne Bryan, Timothy C. Marrs, Tore Syversen, General and Applied Toxicology, Second Edition. Vol. 3, Macmillan Publishers, November, 1999, 2052 –2062, 2145-2155.
[15] Association of Official Analytical Chemists. Offical Methods Analysis of the AOAC, 1995, 16th. ed. Ch.49.
[16] Standard Methods for the Examination of water and wastewater 20th Edition
[17] Kenawy, I. M. M. Hafez, M. A. H. Akl, M. A. and Lashein, R. R. Determination by AAS of Some Trace Heavy Metal Ions in Some Natural and Biological Samples after Their Preconcentration Using Newly Chemically Modified Chloromethylated Polystyrene-PAN Ion- Exchanger, Analytical Scinces, 2000, Vol. 16, 493-500.
[18] V.S.Environmental Protection Agency (EPA), Standard Method,1999
[19]Rosaura Farre, M. Jesus Langarda, Atomic Absorption Spectorophotometric Determination of Chromium in Foods, J. Assoc. Off Anal. Chem., 1986, Vol.69, 5, 876-879.
[20] Tsustum C., Koisumi H., Yoshikawa S.,. Atomic Absorption Spectrophtomeric Determination of Lead, Cadmium, and Copper in Foods by Simultaneous Extraction of the Iodides with Methylisobutyl Keton, Analyst, 1985, 94,1153.
[21] Methods for Chemical Analysis of Water and Wastes, EPA-/4-82-055, December 1982, Method 218.4, Method 245.1.
در ابتدای رشد جوامع كوچك، پسماندها و پسابهای شهری، صنعتی، تولیدی و خدماتی به داخل رودخانه ها تخلیه می شد و حتی تصور بر این بود كه این پسماندها غذای ماهیان و موجودات آبزی شده و موجب رشد و نمو آنها می گردد. بر این اساس بود که رودخانه می سی سی پی به مجرایی پر از زباله های شهری و صنعتی تبدیل شد و در نتیجه در سال 1928 دفع زباله به رودخانه های بعضی از ایالت های امریکا ممنوع گردید و از سال 1965 قوانین خاصی جهت دفع انواع آلاینده ها و پسابهای صنعتی و شهری وضع شد [1]. در کشورهای در حال توسعه، عدم اجرای درست و نظارت صحیح قوانین و رشد نامتمرکز صنعت، باعث شده است که منابع آبی بویژه رودخانه ها، هر روز آلوده تر از گذشته گردند.
1- مقدمه
روانابهای سطحی و آبهای زیر زمینی به دلیل استفاده های گسترده انسانی و صنعتی از آنها، از اهمیت زیست محیطی بالایی برخوردارند. هر گونه آلودگی روانابهای سطحی در بالا دست، تأثیرات نامطلوب زیادی در پایین دست بر جا می گذارد، به گونه ای که کلیه مصرف کنندگان اعم از انسان، حیوانات و صنایع، در معرض خطر زیست محیطی قرار می گیرند.
همچنین تأمین آب سالم و بهداشتی و حفاظت منابع از آلودگی، یکی از دغدغه های کنونی دولت و مراکز تصمیم گیری است. لذا لزوم جلوگیری از تخریب منابع آبی و روانابهای سطحی، با شناسایی، اندازه گیری آلاینده ها و وضع و اجرای قوانین بیش از پیش اهمیت پیدا می کند [2].
در این راستا و جهت نیل به این مهم، پروژه اندازه گیری فلزات سنگین سرب، روی و کادمیوم در رودخانه های حساس كشور، بررسی مقدار آلاینده موجود در رودخانه ها و شناسایی منابع ورود آنها امری مهم وحیاتی محسوب می شود.
2-تعاریف
در جدول تناوبی به آن تعداد ازعناصر که وزن اتمی با لائی داشته و در درجه حرارت اتاق خاصیت فلزی دارند فلز سنگین اطلاق می شود.از آنجائی که تعاریف مختلفی برای این عناصر شده و در این طبقه عناصر مختلفی قرار داده شده اند باید تنها از اصطلاح فلزات و یا شبهه فلزات استفاده نمود.بر اساس این تعارف فلزات مس تا بیسموت در جدول تناوبی که دانستیته بیشتر از 4 دارند به عنوان فلزات سنگین تعریف شده اند.
در جدول تناوبی به فلزات گروه 3 تا 16 در تناوب 4 و 4 به بعد فلزات سنگین می گویند.
بسیاری از این عناصر نه تنها برای حیات بیولوژیکی ضروری نیستند بلکه بسیار هم خاصیت سمی دارند. ارگانیسمهای زنده به مقادیر بسیار کمی از فلزات سنگین برای ادامه رشد و بقاء نیار دارند که به اصطلاح به آنها Trace Elements می گویند مثل آهن ، کبالات ، مس ، منیزیم ، مولیبدن ، وانادیم ، استرنیم و روی و اگر ازآن حداقل مورد نیاز و ضروری افزایش یابند باعث اخلال در رشد می گردند. سایر فلزات سنگین مانند جیوه ، سرب و کادمیم عناصر حیاتی نبوده و اثرات سود مندی بر حیات ارگانیسمهای زنده ندارند به طوریکه تجمع آنها در بدن موجودات زنده به خصوص پستانداران باعث بیماریهای خطرناکی می گردد.مسیرهای ورود به بدن پستانداران به طور معمول از طریق هوای آلوده که در مناطق صنعتی پس از بارندگی وارد خاک و آب زیرزمینی می شوند و همچنین از طریق دریاها و اقیانوسها می باشد.
در مسمومیتهای ناشی از مصارف داروئی فلزات سنگین شامل آهن ، منیزیم ، آلومینیوم یا برلیوم می باشند. در مبحث حفاظت محیط زیست ، بهداشت و سلامت انسانها فلزاتی مانند سرب، جیوه، مس، كادمیوم ، نیكل،کروم و.. جزء گروه فلزات سنگین بوده که این عناصر و بسیاری از ترکیبات آنها به لحاظ اثرات سوء و زیانبارشان بر سلامت انسان و محیط زیست از سموم پرخطر پیرامون ما محسوب می گردند. این سموم در هوای تنفسی، آب آشامیدنی، مصالح ساختمانی، لوازم آشپزخانه و حتی البسه موجود می باشند. یکی از اساس ترین مسئله در ارتباط با فلزات سنگین عدم متابولیزه شدن آنها در بدن می باشد. در واقع فلزات سنگین پس از ورود به بدن دیگر از بدن دفع نشده بلکه در بافتهائی مثل چربی، عضلات، استخوانها و مفاصل رسوب کرده و انباشته می گردندکه همین امر موجب بروز بیماریها و عوارض متعددی در بدن می شود. فلزات سنگین همچنین جایگزین دیگر املاح و مواد معدنی مورد نیاز در بدن می گردند. مثلاً در صورت كمبود روی در مواد غذایی كادمیوم جایگزین آن می گردد. به طور کلی اختلالات عصبی (پاركینسون، آلزایمر، افسردگی، اسكیزوفرنی) - انواع سرطان ها - فقر مواد مغذی - بر هم خوردن تعادل هورمونها - چاقی - سقط جنین - اختلالات تنفسی و قلبی، عروقی - آسیب به كبد، كلیه ها و مغز - آلرژی و آسم - احتلالات غدد درونریز-عفونتهای ویروسی مزمن - كاهش آستانه تحمل بدن - اختلال در عملكرد آنزیمها - تغییر در سوخت و ساز - ناباروری - كم خونی - خستگی - تهوع و استفراغ - سردرد و سرگیجه - تحریك پذیری - تضعیف سیستم ایمنی بدن - تخریب ژنها - پیری زودرس-اختلالات پوستی - كاهش حافظه - بی اشتهایی - التهاب مفاصل - ریزش مو - پوكی استخوان و در موارد حاد مرگ از نتایج اثرات ورود فلزات سنگین به بدن انسان می باشد. از طرفی خاصیت تجمع پذیری فلزات سنگین در گیاهان و ورود آنها به زنجیره غذائی خطرات ناشی از آنها را دو چندان می کند.با رشد صنعت و افزایش مصرف مواد شیمیائی ورود آنها در آب ، خاک و هوا و آلوده شدن محیط احتمال رویاروئی انسان با خطرات ناشی از آنها بیشتر شده است.
3-منابع كلی انتشار
منابع اصلی آلودگی فلزات سنگین شامل منابع انسان ساز و منابع طبیعی انتشار آنهامی باشد.
به عنوان مثال منابع طبیعی انتشار کادمیم عمدتا شامل سنگهای رسوبی ، سنگ فسفات های دریائی ، آتشفشانهای فعال ، معادن و بسترهای سنگی حاوی آنها ، دریاچه ها ، جنگل سوزی و منابع انسان ساز آن انتشار از صنایع مصرف کننده محصولات حاوی کادمیم مانند باطریهای نیکل – کادمیم ، پلاستیک ، سرامیک ، شیشه ، رنگ ، مینا کاری که در تولید آنها از رنگهای حاوی کادمیم استفاده می شود ، تثبیت کننده های کادمیمی استفاده شده درفرآیند تولید محصولات پلی وینیل کلراید (PVC) ، محصولات آهنی و غیر آهنی با روکشهای کادمیمی ، آلیاژهای کادمیمی و محصولات الکترونیکی ، زباله سوزها ی شهری ، پسماندهای صنایع فلزی مثل صنایع آهن و فولاد ، سیمان ، سنگ گچ ، روی ، سرب ، مس و آلیاژهای آنها وباقی مانده های سوخت های فسیلی و.... می باشد.
همچنین مصرف لجن فاضلاب و کودهای فسفاته در زمینهای کشاورزی و باقی مانده های ناشی از مصرف سوخت های فسیلی ، پسماند های صنایع سیمان و محل های دفن زباله ( که در آنها زباله های حاوی کادمیم یا ناخالصیهای آن وجود دارد ) از عوامل آلودگی کادمیم درخاک هستند.
در مورد جیوه نیز می توان به عمده موارد مصرف آن شامل آمالگام جیوه ،كـاتالیست ها ، وسایل الكتریكی ترمومتر ، بارومتر ، لامپهای جیوه ای ، دیگهای بخار، تولیدP.V.C ( كاربرد اكسید جیوه به عنوان كاتالیزور ) ، آینه ، باطری ، تولید سود سوزآور ، محصولات كشاورزی (قارچ كش ، آفت كش ، ضد باكتری و … ) و همچنین كاربرد زیادی از آن در دارو سازی ، رنگ سازی و مصرف در استخراج طلا نام برد. جیوه همچنین به عنوان ضد باكتری و یا نگهدارنده در تهیه رنگهای مورد مصرف به كاربرده می شود. بیشترین تركیب قابل استفاده جیوه فنیل مركوریك استات و فنیل مركوریك اولآت بوده كه هر دو از درجه سمیت بالایی برخوردارمی باشند . اكسید جیوه نیز به عنوان یك تركیب ضد كپك در رنگهای نقاشی استفاده می شود . همچنین سالهاست كه از تركیبات جیوه در صابونها و كرمهای آرایشی كه به منظور روشن تركردن پوست به كار می رود استفاده می شود . معمولاً این فرآیند با مهار پیگامتاسیون انجام می گیرد . استفاده از این مواد در حال حاضر در برخی از كشورهای آفریقایی ، آمریكای شمالی و اروپا ممنوع گردیده است . این مواد توسط كمیته های بهداشتی مختلف اروپا مورد تجزیه و بررسی قرار گرفته و معلوم شده است كه برخی از صابونهای حاوی 3-1 درصد یدید جیوه و كرمهای سفید كننده حاوی 5-1 درصد تركیبات آمونیاكی جیوه هستند و چون در طول روز بر روی پوست باقی می مانند فرصت كافی برای جذب در پوست خواهند داشت .
همچنین فلزات سنگین مثل سرب ، کادمیم و جیوه از طریق پسماندها و فاضلابهای حاوی آنها در صنایع ، مراکز خدماتی بهداشتی و درمانی ، نساجی ها ، کارخانه های رنگسازی صنایع فلزی آهن و فولاد وصنایع فلزی غیر آهنی، زباله ها و پسماند های حاوی لامپهای سوخته و باطریهای مستعمل و ... به محیط زیست راه پیدا می کنند. جیوه ، سرب و کادمیم از طریق مصرف سوختهای فسیلی و یا استفاده از زباله سوزهای شهری برای دفع زباله ها هوا را نیز آلوده می کنند.
کاربرد باتری خشک برای اسباب بازی ، ساعت ، لب تاپ ، تلفن های همراه، ابزار مکانیکی قابل حمل و کامپیوتر میزان آنها را در زباله های شهری افزایش می دهد .باتریهای آلکالین هر روز در خانه ها در ریموت ( کنترل ها ) چراغ های چشمک زن و دیگر وسایل الکترونیکی استفاده می شوند.باتریهای که در ساعت ، وسایل کمک شنوایی و .. استفاده می شوند نیز حاوی جیوه ، نقره، کادمیوم ، لیتیم ، یا دیگر فلزات سنگین هستند
4-منابع و اثرات فلزات سنگین کادمیوم، سرب و روی
1-1-4 کادمیوم
کادمیوم عنصری فلزی و نرم به رنگ سفید مایل به آبی است. این عنصر به عنوان محصول فرعی از تصفیه روی به دست می آید و بیشتر خصوصیات آن شبیه روی است. کادمیوم و ترکیبات آن بسیار سمی است. به طور طبیعی سالیانه حدود 25000 تن کادمیوم وارد محیط زیست می شود. حدود نیمی از این کادمیوم از طریق هوا زدگی سنگ ها وارد رودخانه ها می شود. آتش سوزی جنگل ها و آتش فشان ها، فعالیت های بشری مانند شیرابه های زباله های صنعتی، تولید کودهای فسفاته مصنوعی از منابع مهم منتشر کننده کادمیوم هستند [2، 4 و 5].
این عنصر عمدتاً از راه غذاهایی مانند جگر، قارچ، صدف رودخانه ای و ... که کادمیوم بالایی دارند، وارد بدن انسان شده و نهایتاً در کلیه تجمع می یابد. از عوارض نا مطلوب حضور آن در بدن می توان به اسهال، شکم درد و استفراغ شدید، شکستگی استخوان، عقیم شدن، آسیب به سیستم عصبی مرکزی، آسیب به سیستم ایمنی، ناهنجاری های روانی و آسیب احتمالی به DNA و سرطان اشاره کرد [5 و 6].
در اکوسیستم های آبی، کادمیوم در صدفهای رودخانه ای، میگوها، خرچنگ ها و ماهی ها تجمع می یابد. جاندارانی که این عنصر را میخورند یا می نوشند دچار فشار خون بالا، بیماریهای کبدی و صدمات مغزی و نخاعی می شوند [7].
حداکثر مجاز کادمیوم در آب آشامیدنی، بر مبنای متوسط مصرف روزانه آب آشامیدنی معادل با 5/2 لیتر، برای انسانی به وزن 70 کیلوگرم، mg/lit 005/0 است [8].
2-1-4- سرب
سرب عنصری فلزی و نرم به رنگ سفید مایل به آبی است که فوق العاده سمی می باشد. این عنصر دارای جلای فلزی، رسانایی پایین و خاصیت چکش خواری و مفتول پذیری است و مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارد [2 و 9].
سرب به طور طبیعی در محیط زیست وجود دارد ولی در اکثر موارد حاصل فعالیت های بشری از قبیل کاربرد در تولید بنزین می باشد. نمک های سرب از راه اگزوز اتومبیل ها وارد محیط زیست شده و خاک، آب و هوا را آلوده می کند.
سرب یکی از چهار فلزی است که بیشترین عوارض را بر روی سلامتی انسان دارد. اختلال بیو سنتز هموگلوبین و کم خونی، افزایش فشار خون، آسیب به کلیه، سقط جنین و نارسی نوزاد، اختلال سیستم عصبی، آسیب به مغز، ناباروری مردان، کاهش قدرت یادگیری و اختلالات رفتاری در کودکان از عوارض منفی افزایش غلظت سرب در بدن است [5].
مختل شدن عملکرد فیتوپلانکتون ها به عنوان یکی از منابع مهم تولید اکسیژن در دریاها و در نتیجه بر هم خوردن تعادل جهانی موجودات آبزی از مهمترین عوارض نامطلوب حضور سرب در اکوسیستم های آبی است [7 و 10].
بنا بر استاندارد سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 1996، غلظت سرب در آب آشامیدنی به mg/lit 01/0 محدود شده است [8]. طبق استاندارد آب آشامیدنی ایران، حد مجاز سرب در آب آشامیدنی mg/lit 05/0 است [7 و 12].
3-1-4- روی
روی فلزی نرم به رنگ سفید مایل به آبی است. این عنصر طعم نامطلوب تلخ و گزنده ای به آب می دهد. روی به مقدار کم در تمام سنگ های آتش فشانی وجود دارد. میزان روی طبیعی در خاک، حدود mg/kg 30-1 خاک می باشد [2].
فلز روی که بعد از فولاد، آلومینیوم و مس پر مصرف ترین فلز صنعتی تلقی می شود، به عنوان محافظ فولاد در صنعت آبکاری، به صورت فلز آلیاژ کننده با مس جهت تولید برنج، در ریخته گری ها و همچنین به صورت ترکیبات شیمیایی در لاستیک و رنگها به کار می رود [13].
روی در بدن انسان، در غلظت بالا، در پروستات، استخوان، عضله و کبد پیدا شده است. نیمه عمر روی باقیمانده در بدن انسان، یک سال است. روی عنصری حیاتی برای تمامی ارگانیسم های زنده است. بعضی از عوارض نامطلوب آن عبارتند از مسمومیت، تب، دل آشوبه، تهوع، استفراغ و اسهال متعاقب مصرف نوشیدنی های اسیدی یا غذاهایی که در ظروف گالوانیزه تهیه و نگهداری می شوند [5،6 و 14].
5-جمع بندی
براساس برنامه UNEP و نظر به مصرف روز افزون مواد شیمیائی حاوی فلزات سنگین مانند جیوه ، سرب و کادمیم و همچنین اثرات سوء آنها بر سلامت انسان و محیط زیست و با توجه به خاصیت انتقال و انتشار آنها به خصوص جیوه در فواصلی بسیار دورتر از منبع تولید کننده آن موجب شد تا سازمان محیط زیست بین الملل از کشور ها درخواست نماید تا در اجرای برنامه جیوه و سایر فلزات سنگین مهم مانند سرب و کادمیم در سطح ملی و منطقه ای مشارکت و همکاری نمایند تا از طریق همکاریهای منطقه ای و بین المللی نقش بیشتری در جلوگیری و کنترل آلودگی های ناشی از این فلزات سنگین ایفا نمایند.
در برنامه فوق بر اقداماتی مانند مدیریت پسماندها و فاضلاب های حاوی این نوع آلودگی ها ، جلوگیری از ورود آنها به منابع آب و خاک و هوا و حفظ سلامت انسانها و محیط زیست از طریق اعمال استانداردهای تخلیه فاضلاب به محیط های پذیرنده،پایش منابع آب و خاک و هوا به خصوص کنترل میزان آنها در آبهای آشامیدنی و آبهای مصارف کشاورزی ، اجرای قانون مدیریت پسماند ها ، جداسازی و یا بازیافت زباله ها و یا فاضلابهای حاوی آنها، استفاده از تکنولوزیهای پاک در جهت حذف و جایگزینی آنها با مواد بی خطر و یا کم خطر در پروسه های تولید تاکید بیشتری شده است .
در این ارتباط سازمان حفاظت محیط زیست نیز به درخواست محیط زیست بین الملل جهت مشارکت در این برنامه پاسخ مثبت داده و و هم اکنون برنامه ها ی کنترل و جلوگیری از آلودگی های ناشی از فلزات سنگین به خصوص سرب ، جیوه و کادمیم را با تاکید بیشتری دنبال می نماید .
مشارکت در برنامه های بین المللی و استفاده از تجارب کشور های موفق ازجمله اجرای برنامه جیوه و برنامه سرب و کادمیم UNEP ، اجرای دقیق کنوانسیونها از جمله سایکم ، بازل .آموزشهای فنی– تخصصی مرتبط در سطوح مختلف کارشناسی ، آموزشهای همگانی ( آگاهی رسانی عمومی ) ، همکاری و همآهنگی ارگانهای ذیربط به خصوص وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ، وزارت صنایع و معادن، شهرداریها ، وزارت جهاد کشاورزی و سایر ارگانها ذیربط نیز می تواند به طور موثری کشور را در جهت نیل به اهداف زیست محیطی مرتبط با حفظ محیط زیست و سلامت انسان در مقابل آلودگی های ناشی از فلزات سنگین کمک نماید.
ارائه دهنده: بهزاد احمدی-رئیس گروه محیط زیست و کیفیت منابع آب
مراجع :
[1] ثنایی غلامحسین، سم شناسی صنعتی ، 1383
[2] بذرافشان اصغر، امین¬نژاد بیژن، حاجی پور فرد حسن، بررسی فلزات سنگین در آب
[4] Massaro, Edward J. Handbook of Human Toxicology, National Health and Environmental Effets Research Laboratory, CRC Press, Boca Raton, New York, 1997, 38-54, 118-119, 135-136, 150-151, 163-176, 429-433.
[5] Berlin M. et al., Editors. Handbook of the Toxicology of Metals, V.2, 2nd ed. London, Elsevier Science Publishers B.V., 1985, 376-405.
[6] Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR) 1999. Toxicological Profile for Mercury. Atlanta, GA: U.S. Deparment of Health and Human Services, Public Health Service,1999.
[7]شریعت فیض آبادی فاطمه، استاندارد های كیفی آب، 1377
[8] P.R.M. Correia, E. Oliveirra, P.V. Oliveirra, Simultaneous Determination of Cd and pb in Food Stuffs by Electrothermal Atomic Absorption Spectrometry, Analytical Chimica Acta, 2000, 405, 205-211.
[9] Dixie Farley, Dangers of Lead Linger, U.S. Food and Drug Adminstration, FDA Consumer Megazine January-Febuary 1998. 1-8.
[10] Derek W. Jones. Exposure or Absorption and the Crucial Question of Limit for Mercury, J. Can. Dent. Assoc, 1999, 65,42-46.
[11] U.S.Environmental Protection Agency (EPA), Ground water & Drinking water Contaminants and MCLs, 2003
[12] ضوابط و استانداردهای زیست محیطی، سازمان حفاظت محیط زیست
[13] اسماعیلی ساری عباس، آلاینده¬ها بهداشت و استاندارد در محیط زیست، 1381
[14] Ballantyne Bryan, Timothy C. Marrs, Tore Syversen, General and Applied Toxicology, Second Edition. Vol. 3, Macmillan Publishers, November, 1999, 2052 –2062, 2145-2155.
[15] Association of Official Analytical Chemists. Offical Methods Analysis of the AOAC, 1995, 16th. ed. Ch.49.
[16] Standard Methods for the Examination of water and wastewater 20th Edition
[17] Kenawy, I. M. M. Hafez, M. A. H. Akl, M. A. and Lashein, R. R. Determination by AAS of Some Trace Heavy Metal Ions in Some Natural and Biological Samples after Their Preconcentration Using Newly Chemically Modified Chloromethylated Polystyrene-PAN Ion- Exchanger, Analytical Scinces, 2000, Vol. 16, 493-500.
[18] V.S.Environmental Protection Agency (EPA), Standard Method,1999
[19]Rosaura Farre, M. Jesus Langarda, Atomic Absorption Spectorophotometric Determination of Chromium in Foods, J. Assoc. Off Anal. Chem., 1986, Vol.69, 5, 876-879.
[20] Tsustum C., Koisumi H., Yoshikawa S.,. Atomic Absorption Spectrophtomeric Determination of Lead, Cadmium, and Copper in Foods by Simultaneous Extraction of the Iodides with Methylisobutyl Keton, Analyst, 1985, 94,1153.
[21] Methods for Chemical Analysis of Water and Wastes, EPA-/4-82-055, December 1982, Method 218.4, Method 245.1.
[22] شریعت پناهی محمد، امین نژاد بیژن، حاجی پور فرد حسین، اصول كیفیت و تصفیه آب و فاضلاب
نانو فیلتر - سه شنبه بیست و سوم فروردین 1390
مکانیسمهای تولید و تشخیص بو در فاضلاب 2 - دوشنبه بیست و دوم فروردین 1390
مکانیسمهای تولید و تشخیص بو در فاضلاب 1 - دوشنبه بیست و دوم فروردین 1390
گنجايش مخزن خانگي براي فاضلاب - دوشنبه بیست و دوم فروردین 1390
فاضلاب كشتارگاه - دوشنبه بیست و دوم فروردین 1390
تصیفه آلودگی شیمیایی آب آشامیدنی - دوشنبه بیست و دوم فروردین 1390
تصفیه خانه فاضلاب شیراز - دوشنبه بیست و دوم فروردین 1390
افت سطح آب زیرزمینی، یک مشکل جهانی - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
ترکیبات نیتروژن در محیط آبی - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
پراكندگي و انتشار اكوسيستمهاي آبي - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
انواع مبارزه با ميكروارگانيسم ها - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
دوربين توتال استیشن - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
اساس كار تصفيه خانه آب - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
دانستنی های زیست محیطی برای همه - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
روش جديد تصفيه پساب با جذب اوزون - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
مشخصه های فیزیکی،شیمیایی و زیست شناسی فاضلاب - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
مراحـل تصفيـه فاضـلاب - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
گندزدائی تانکرهای آب رسانی و ویژگی های آنها - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
بهترین تصفیه خانه های ایران - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
توسعه مدل ریاضی تعیین حد بستر - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
راه هاي جلوگيري از پيشرفت آب شور به سفره هاي آب شيرين - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
كاكتوس: بهترين تصفيه كننده‌ی آب - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
عوامل مؤثر در ایجاد بالکینگ رشته‌ای - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
شستشوی فیلتر تصفیه آب با استفاده از ازن - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
تالابها، قربانيان توسعه صنعتي - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
کنترل آلاینده های نفتی آبهای ساحلی در بنادر - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
پساب های کشاورزی مضرترین منابع آلوده کننده محیط زیست - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
استفاده از دی اکسید کلر به عنوان گندزدا - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
اقتصاد محيط زيست - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
ساخت فیلتر آب - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
آمونیفیکاسیون - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
طبقه بندی آب های آبیاری - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
پدیده تبادل کاتیون در کلوئیدها - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
بررسي ميزان آلودگي آبهاي آشاميدني بسته بندي وآبهاي معدني مناطق غرب استان تهران در سال 1386 - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
استرپتوکوک های گروه D - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
آب در صنایع غذایی - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
بهداشت آب آشامیدنی - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
انتروباكترساكازاكي - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
دفع فاضلاب - یکشنبه بیست و یکم فروردین 1390
برآورد MPN - شنبه بیستم فروردین 1390
ايندكس ها یا شاخص های خورندگي آب - شنبه بیستم فروردین 1390
ايزوترم فروندليخ - شنبه بیستم فروردین 1390
احیا سازی و فعال سازی مجدد کربن - شنبه بیستم فروردین 1390
مشخصات کربن فعال - شنبه بیستم فروردین 1390
کلیات فرایند جذب سطحی - شنبه بیستم فروردین 1390
مدل پیشرفته جذب سطحی آلاینده‌های زیست محیطی - شنبه بیستم فروردین 1390
شناور سازي (Floatation) - شنبه بیستم فروردین 1390
جذب سطحی - شنبه بیستم فروردین 1390
کیفیت آب های آشامیدنی شهر و استان - شنبه بیستم فروردین 1390
مسیل های آلوده تر از فاضلاب - شنبه بیستم فروردین 1390
مدیریت ضایعات جامد - سه شنبه پنجم مرداد 1389
شاخص های ارزیابی عملکرد شبکه های آبیاری و زهکشی - سه شنبه پنجم مرداد 1389
ذغال اکتیو (کربن فعال) - دوشنبه چهارم مرداد 1389
پکیج های فلزی پیش ساخته و قابل حمل و نقل تصفیه فاضلاب - دوشنبه چهارم مرداد 1389
تصفیه بیولوژیکی - یکشنبه سوم مرداد 1389
آب‌شناسي (دانش هيدرولوژي) در ايران باستان - یکشنبه سوم مرداد 1389
آلايندههاي روان آبها - شنبه دوم مرداد 1389
جداسازی روغن - شنبه دوم مرداد 1389
تصفیه فاضلاب - جمعه یکم مرداد 1389
انعقاد پیشرفته در تاسیسات موجود تصفیه ی آب - جمعه یکم مرداد 1389
مخازن ته نشینی - پنجشنبه سی و یکم تیر 1389
نقش آب در طراحی پارك - پنجشنبه سی و یکم تیر 1389
آب در روي خشكي - چهارشنبه سی ام تیر 1389
تکنولوژی جدید NAV-CO2 برای از بین بردن E.Coli and Salmonella - چهارشنبه سی ام تیر 1389
سر پلاستیکی دوش حمام محلی مناسب برای باکتریهای عامل بروز بیماریهای ریوی است - سه شنبه بیست و نهم تیر 1389